W polskim systemie prawnym obowiązują różnego rodzaju przepisy sankcjonujące określone czyny zabronione. Jednym z aktów prawnych regulujących szczególną formę odpowiedzialności jest ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Zgodnie z nazwą ustawa ta określa zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, czyli m.in. spółek, za czyny popełnione przez osoby fizyczne związane z tymi podmiotami zbiorowymi.
Stan obecny – ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w praktyce
Pomimo prawie dwudziestoletniego obowiązywania tej ustawy, kary orzekane na jej podstawie są rzadkością i regulacje te nie mają de facto praktycznego zastosowania. Związane jest to w szczególności z szeregiem warunków, które muszą być spełnione, by wszcząć procedurę w tym zakresie.
Raz na jakiś czas ustawodawca przymierzał się do nowelizacji przepisów dotyczących odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, tak by regulacje te przestały być martwe. Obecnie pojawił się nowy projekt, którego uzasadnieniem jest zwiększenia efektywności zwalczania przestępczości gospodarczej.
Szczegóły projektowanych zmian w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych
Projekt ustawy o zmianie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary przewiduje w szczególności następujące zmiany:
- wprowadzenie nowej definicji „podmiotu zbiorowego”;
- wyeliminowanie uprzedniego skazania osoby fizycznej jako warunku odpowiedzialności podmiotu zbiorowego (tj. prejudykatu) oraz umożliwienie prowadzenia postępowania wobec takiego podmiotu niezależnie od procesu przeciwko działającej w jego imieniu osobie fizycznej;
- wprowadzenie odpowiedzialności osób prawnych za przestępstwa popełnione na ich korzyść, bez względu na możliwość zidentyfikowania osoby fizycznej, która jest sprawcą czynu zabronionego;
- wskazanie osób, za które podmiot zbiorowy ponosił będzie odpowiedzialność; będą to przede wszystkim członkowie organów podmiotu zbiorowego, jeżeli ich działania nie stanowią działania samego organu, osoby działające m.in. na podstawie pełnomocnictwa lub prokury oraz osoby będące pracownikami podmiotu zbiorowego – warunkiem odpowiedzialności za ich czyny będzie uzyskanie przez podmiot zbiorowy korzyści, choćby niemajątkowej, lub możliwość jej uzyskania;
- wskazanie przesłanek zawinienia przez podmiot zbiorowy, które obejmują winę w wyborze albo nadzorze oraz tak zwaną winę organizacyjną;
- zdefiniowanie warunków zwolnienia podmiotu zbiorowego od odpowiedzialności;
- wyeliminowanie z zakresu ustawy podmiotów zbiorowych zatrudniających w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych mniej niż 500 pracowników albo osiągających roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 100 milionów euro;
- podwyższenie kar pieniężnych do przedziału od 10 tysięcy zł do 30 milionów zł.
Nowelizacjia ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych – kiedy wejdzie w życie?
Zgodnie z udostępnionymi informacjami na stronie rządowej planowany termin przyjęcia projektu planowany jest na III kwartał 2022 r. Ostateczna treść regulacji i termin wprowadzenia może oczywiście ulec zmianie.
Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych – komentarz ekspertów do proponowanych zmian w ustawie
Wydaje się, że wprowadzenie omówionych zmian może spowodować, że stosowanie omawianych regulacji stanie się bardziej powszechne, choć zawężone to będzie do dużych podmiotów. Jeśli regulacje wejdą w życie podmioty zbiorowe będą musiały przyjrzeć się wewnętrznej organizacji w celu podjęcia działań zapobiegających ryzyku orzeczenia odpowiedzialności z tego tytułu.
