Nowy projekt ustawy o działalności kosmicznej

Przemysł kosmiczny staje się branżą, która rozpala wyobraźnie ludzi na całym świecie. Najlepszym tego wyrazem jest projekt ustawy o działalności kosmicznej, informacja o którym pojawiła się w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Organem odpowiedzialnym za akt legislacyjny jest opublikowany przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii. Stanowi on kolejne podejście polskiego ustawodawcy do przynajmniej częściowego uregulowania gospodarki kosmicznej przy pomocy krajowej regulacji. Poprzedni projekt ustawy o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych pochodził z 2017 r. i zatrzymał się na etapie konsultacji publicznych.

O potrzebie regulacji w zakresie kosmosu mówiono już od dłuższego czasu. W styczniu 2023 r. zapowiedzi o pracach nad nowym projektem pojawiły się już w mediach, w których wskazywano, że: „Polska nie ma jeszcze dedykowanej ustawy o działalności kosmicznej, ale jej projekt został przygotowany przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii przy dużym wsparciu POLSA, Akademii im. Leona Koźmińskiego i mam nadzieję, że trafi wkrótce pod obrady rządu. Ten projekt reguluje kwestie odpowiedzialności, bo zgodnie z prawem międzynarodowym to państwo odpowiada za ewentualne szkody wyrządzone przy wykorzystywaniu technologii kosmicznych.”

Na materializację tych zapowiedzi przyszło poczekać do lutego 2024 r., kiedy w wykazie prac legislacyjnych i programowych RM opublikowano założenia projektu ustawy o działalności kosmicznej.

Projektowana ustawa będzie regulowała:

1. zasady wykonywania działalności kosmicznej;
2. warunki i tryb wydawania zezwolenia na prowadzenie działalności kosmicznej;
3. zasady i tryb sprawowania nadzoru nad wykonywaniem działalności kosmicznej;
4. zasady odpowiedzialności za szkody wyrządzone w związku z wykonywaną działalnością kosmiczną;
5. zasady prowadzenia Krajowego Rejestru Obiektów Kosmicznych (KROK);
6. odpowiedzialność z tytułu niezgodnego z prawem działania podmiotów wykonujących działalność kosmiczną na terytorium RP, w postaci administracyjnych kar pieniężnych.

Przewiduje się także rozwiązania prawne w zakresie ułatwiania korzystania z danych satelitarnych przez administrację publiczną.

Regulacja będzie dotyczyć działalności wykonywanej na terytorium RP, na pokładzie zarejestrowanego w RP: statku morskiego albo statku powietrznego, a także z terytorium obcego państwa lub przestrzeni niepodlegającej suwerenności państwa przez osoby fizyczne mające obywatelstwo polskie lub osoby prawne/jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, mające siedzibę na terytorium RP.

Zastosowania projektowanej ustawy nie wyklucza zatem fakt wyniesienia obiektu kosmicznego z launchpadu znajdującego się na terytorium innego państwa, czy też np. Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) lub innego statku kosmicznego, o ile dokonuje się ono na zlecenie polskiego operatora, a obiekt będzie wpisany do KROK.

Działalność kosmiczna w rozumieniu projektowanej ustawy może mieć zarówno charakter gospodarczy (działalność gospodarcza w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r - Prawo przedsiębiorców), jak i niegospodarczy (np. naukowy).

Działalność kosmiczna będzie mogła być wykonywana wyłącznie po uzyskaniu zezwolenia udzielanego przez Prezesa Polskiej Agencji Kosmicznej (PAK). Wzór wniosku może być określony w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw gospodarki (upoważnienie fakultatywne). Zgody Prezesa PAK będzie wymagała także zmiana operatora, następująca czy to w wyniku następstwa prawnego czy też przeniesienia zezwolenia na innego operatora. Ustawa będzie regulowała przesłanki cofnięcia zezwolenia.

Działalność kosmiczna powinna być wykonywana w sposób bezpieczny, niezagrażający istotnym interesom bezpieczeństwa państwa, z ograniczeniem, w największym możliwym stopniu, ryzyka dla życia ludzkiego, mienia, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego; z uwzględnieniem potrzeby długotrwałego zrównoważonego wykorzystania przestrzeni kosmicznej dla celów pokojowych, eliminowania lub ograniczania w największym możliwym stopniu, negatywnego wpływu na środowisko naturalne Ziemi oraz w przestrzeni kosmicznej; zgodnie z normami lub warunkami technicznymi, w szczególności w interesie bezpieczeństwa osób i mienia oraz ochrony zdrowia publicznego i środowiska.

Dlatego już teraz, zakłada się wydanie rozporządzenia ministra właściwego do spraw gospodarki, określającego warunki techniczne, jakim powinien odpowiadać obiekt kosmiczny, systemy i procedury, z uwzględnieniem międzynarodowych rekomendacji i praktyk mających na celu eliminację lub ograniczenie, w największym możliwym stopniu, ryzyka powstawania śmieci kosmicznych, w tym rozpadu obiektu kosmicznego lub kolizji na orbicie, także po przejściu obiektu kosmicznego w stan nieaktywny lub jego deorbitacji.

Działalność kosmiczna postrzegana jest nie tylko jako ultra innowacyjna, ale także jako ryzykowna, potencjalnie mogąca skutkować powstaniem szkody. Zgodnie z Układem kosmicznym, odpowiedzialność międzynarodową za szkodę spowodowaną przez obiekt kosmiczny ponosi państwo wynoszące obiekt. Zasady odpowiedzialności państwa uregulowane są w Konwencji o odpowiedzialności za szkody. Projektowana ustawa uzupełnia natomiast regulację odpowiedzialności za szkodę o zasady odpowiedzialności operatorów, których obiekty kosmiczne lub działalność są przyczyną tej szkody. Wprowadza prawo skierowania przez RP roszczeń regresowych do tego operatora, jeżeli RP zapłaciła odszkodowanie ustalone w postępowaniu międzynarodowym. Roszczenia te zaspokajane będą z obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, którego posiadanie przez operatora będzie warunkiem uzyskania zezwolenia na wykonywanie działalności kosmicznej. Przewiduje się, że ustawa będzie zawierała upoważnienie do wydania przez Ministra Finansów rozporządzenia określającego szczegółowy zakres ubezpieczenia, termin powstania obowiązku ubezpieczeniowego oraz minimalną sumę gwarancyjną tego ubezpieczenia.

W przypadku szkody będącej wynikiem prowadzonej działalności kosmicznej, spowodowanej przez obiekt kosmiczny zarejestrowany w KROK, projekt zakłada powołanie komisji ad hoc, której celem będzie zbadanie przyczyn zdarzenia skutkującego szkodą, niezależnie od postępowania międzynarodowego.

Zgodnie z art. VI Układu kosmicznego, państwo wypuszczające obiekt kosmiczny zobowiązane jest sprawować stały nadzór nad działalnością kosmiczną, z tym obiektem związaną. W celu realizacji tego zobowiązania, projektowana ustawa będzie regulowała zasady i tryb nadzoru nad wykonywaniem działalności kosmicznej. Nadzór będzie sprawowany przez Polską Agencję Kosmiczną (PAK)

Przepisy ustawy będą stanowiły podstawę prawną utworzenia i funkcjonowania KROK, co wypełni zobowiązania RP wynikające z Konwencji o rejestracji obiektów kosmicznych. Podmiotem prowadzącym KROK będzie Prezes PAK.

Sankcją za naruszenie przepisów projektowanej ustawy lub warunków udzielonego zezwolenia będą administracyjne kary pieniężne, nakładane przez Prezesa PAK.

Projektowana ustawa będzie normowała prawną sytuację obiektów kosmicznych wyniesionych w przestrzeń kosmiczną przed dniem wejścia w życie ustawy, a także związanej z nimi działalności kosmicznej. Obiekty te zostaną wpisane do KROK z urzędu, a działalność kosmiczna operatorów tych obiektów będzie podlegała nadzorowi PAK.

Ustawa będzie zmieniała ustawowe zadania PAK, m. in. poprzez uzupełnienie ich o wydawanie zezwoleń, nadzór nad wykonywaniem działalności kosmicznej, zagadnienia związane z administrowaniem danymi satelitarnymi, a także promowaniem wykorzystania danych satelitarnych przez firmy prywatne, np. poprzez organizowanie szkoleń dla wszystkich zainteresowanych podmiotów.

Zakłada się także zmianę Kodeksu postępowania administracyjnego w celu stworzenia podstaw dla szerszego korzystania przez organy władzy publicznej z danych satelitarnych w toku postępowań administracyjnych poprzez wyraźne wprowadzenie danych satelitarnych jako środka dowodowego.

Planowany termin przyjęcia projektu przez RM to III kwartał 2024 r. Niezależnie od tego zarówno przedsiębiorcy już funkcjonujący na rynku, jak i podmioty, które dopiero zamierzają rozpocząć działalność gospodarczą, na bieżąco funkcjonują na rynku.  Już ponad 150 polskich przedsiębiorstw regularnie wygrywa kontrakty na realizację projektów kosmicznych w ramach Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA). Aby efektywnie prosperować i konkurować ze światowym rynkiem należy zwinnie poruszać się w gąszczu regulacji prawnych, w szczególności korzystać z już dostępnych ulg podatkowych. Największe podmioty, w tym polskie spółki giełdowe potrzebują profesjonalnego wsparcia.

Obszary usług KPMG skierowane do sektora kosmicznego obejmują przede wszystkim wsparcie podatkowe, w tym w szczególności:

• wdrażanie dostępnych szerokiej gamy instrumentów w tym m.in. takich jak:
  • ulga B+R;
  • IP BOX;
  • ulga na prototyp;
  • ulga na ekspansję;
  • ulga na innowacyjnych pracowników;
  • ulga na robotyzację.
• pomoc w uzyskiwaniu dotacji w ramach konkursów o dofinansowanie projektów.