17 grudnia 2023 roku minął termin na transpozycję do polskiego porządku prawnego tzw. Dyrektywy o sygnalistach, w odniesieniu do grupy podmiotów w sektorze prywatnym zatrudniających od 50 do 249 pracowników. W Polsce nadal trwają prace nad projektem ustawy, jednakże brak ustawy nie oznacza, że sygnaliści są pozbawieni ochrony jaka wynika z w/w Dyrektywy.
O temacie sygnalistów w ostatnim czasie znów zrobiło się głośno, w związku z wydanym w dniu 12 lipca 2023 roku wyrokiem Sądu Rejonowego w Toruniu (sygn. IV P 171/22), w którym Sąd zastosował bezpośrednio przepisy Dyrektywy o sygnalistach mimo braku transpozycji tej Dyrektywy do polskiego porządku prawnego. Powyższy wyrok ma kluczowe znaczenie dla pracodawców, którzy będą objęci obowiązkiem utworzenia kanału zgłoszeń wewnętrznych, tzn. wdrożenia wewnętrznej procedury zgłaszania nieprawidłowości. Szczegółowe informacje w zakresie podmiotów (pracodawców) zobowiązanych do utworzenia takiego kanału możecie Państwo znaleźć w naszej publikacji „Ustawa o ochronie sygnalistów – nowe obowiązki dla pracodawców coraz bliżej”.
Zapraszamy do wypełnienia krótkiej ankiety dotyczącej statusu wdrożenia w Państwa organizacji systemu zgłaszania naruszeń prawa i ochrony sygnalisty.
Brak polskich przepisów nie oznacza braku ochrony dla sygnalisty
We wspomnianym wyżej wyroku Sąd uznał, że pracownik, który umieścił w mediach społecznościowych informację o nieprawidłowościach występujących w miejscu pracy, korzysta z ochrony przewidzianej dla sygnalistów, mimo, iż Polska nie dokonała implementacji Dyrektywy.
Sprawa dotyczyła pracownika zatrudnionego na uczelni państwowej na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Pracownik dokonywał zgłoszeń w zakresie nieprawidłowości jakie występowały w zakładzie pracy. Z uwagi niepodjęcie działań przez pracodawcę, pracownik zdecydował się na upublicznienie problemu poprzez zamieszczenie w mediach społecznościowych postu. W tych okolicznościach, uczelnia zdecydowała się na rozwiązanie umowy o pracę z tym pracownikiem. W uzasadnieniu oświadczenia o wypowiedzeniu umowy wskazano, że umowa o pracę zostaje rozwiązania w związku z naruszeniem przez pracownika zasad współżycia społecznego w miejscu pracy wskutek powtarzającego się postępowania stwarzającego napięcia, konflikty i zagrożenia spokoju. Swoją decyzję pracodawca umotywował ponadto niewłaściwym zachowaniem pracownika względem współpracowników. Miało się ono przejawiać między innymi ich bezpodstawnym, publicznym pomawianiem o naruszenie obowiązków służbowych, o prowokowanie sytuacji konfliktowych i o niewykonywanie poleceń służbowych.
Sąd uznał, że pracownik uczelni państwowej (która uważana jest za „emanację państwa”), jako osoba dokonująca zgłoszenia kwalifikuje się do objęcia go ochroną przewidzianą w Dyrektywie o sygnalistach. Następnie, Sąd podjął rozważania czy można bezpośrednio zastosować Dyrektywę o sygnalistach, w tej konkretnej sprawie i uznał, że bezpośrednie zastosowanie Dyrektywy może mieć zastosowanie, skoro Państwo nie wdrożyło w wyznaczonym terminie dyrektywy, która przyznaje określone prawa podmiotom indywidulanym. Wyrok ten otwiera możliwość powoływania się bezpośrednio na przepisy Dyrektywy także przez inne osoby, które dokonały zgłoszenia naruszenia prawa po dacie przewidzianej jako termin transpozycji Dyrektywy.
Sygnalista – jaką ochroną jest objęty?
Sygnalista (whisteblower) jest to osoba, która odpowiedniemu organowi zgłasza nieprawidłowości jakie wystąpiły w jej otoczeniu. Zgodnie z opublikowanym na początku stycznia tego roku projektem ustawy o sygnalistach, za sygnalistę będzie można uznać:
pracownika,
pracownika tymczasowego,
osobę świadczącą pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,
przedsiębiorcę,
akcjonariusza lub wspólnika,
członka organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
osobę świadczącą pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,
stażystę,
wolontariusza,
praktykanta,
funkcjonariusza czy żołnierza (w odniesieniu do pełnienia służby w danym podmiocie).
Projekt ustawy przewiduje również możliwość uznania za sygnalistę osoby fizycznej w przypadku zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o podejrzeniu naruszenia prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą, przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym, lub gdy taki stosunek już ustał.
Ochrona przewidziana w przepisach będzie przysługiwała tylko pod warunkiem, że sygnalista miał uzasadnione podstawy sądzić, że będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że informacja taka stanowi informację o naruszeniu prawa.
Projekt ustawy przewiduje, że wobec osoby dokonującej zgłoszenia (sygnalisty) nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby zastosowania takich działań. W praktyce w stosunku do osób świadczących pracę na podstawie umowy o pracę nie będzie można podejmować działań lub podejmowania prób działań takich jak:
spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu lub wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym naruszenie dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia zgłaszającego
odmowa nawiązania stosunku pracy lub zawarcia z pracownikiem kolejnej umowy na czas określony lub nieokreślony w przypadku, gdy miał prawo sądzić, że zostanie z nim zawarta taka umowa
wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu, wstrzymanie/ pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe
obniżenie wynagrodzenia, pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżenie ich wysokości
przeniesienie na niższe stanowisko pracy lub przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków pracownika
negatywna ocena wyników pracy, nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze
przymus, zastraszanie, wykluczenie, mobbing, dyskryminacja, niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie
działanie zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub branży
wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia
zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych
niekorzystna zmiana miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy
nieuzasadnione skierowanie na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne
Powyższe regulacje znajdują odpowiednie zastosowanie także przypadku sygnalistów świadczących pracę lub usługi na podstawie innego niż stosunek pracy stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji lub pełnienia służb.
Projekt ustawy przewiduje, że jeśli wobec sygnalisty zostały zastosowane działania odwetowe, to ma on prawo do odszkodowania w pełnej wysokości.
Nadchodzące obowiązki w zakresie sygnalistów
Zakaz podejmowania działań odwetowych to tylko jeden z szeregu obowiązków jakie zostaną nałożone na podmioty zobowiązane do wdrożenia rozwiązań z zakresu whisteblowingu. Przypominamy, że podmiot prawny, który będzie zobowiązany do utworzenia kanału zgłoszeń wewnętrznych, tzn. wdrożenia wewnętrznej procedury zgłaszania nieprawidłowości lub chce to zrobić fakultatywnie, będzie zobowiązany do podjęcia następujących kroków:
- wdrożenia procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych (według projektu wdrożenie takiej procedury będzie wiązało się z obowiązkiem konsultacyjnym ze związkami zawodowymi lub przedstawicielami osób świadczących pracę),
- prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych,
- przygotowania odpowiednich dokumentów upoważniających właściwe osoby do prowadzenia postępowań wyjaśniających w zakresie zgłoszonych nieprawidłowości,
- zapewnienia, aby przyjęte rozwiązania spełniały wymogi w zakresie ochrony danych osobowych.
Podmioty prawne będą musiały powołać zespół, który będzie odpowiedzialny za prowadzenie postępowań wyjaśniających lub upoważnić podmiot zewnętrzny do obsługi zgłoszeń w danej organizacji na podstawie umowy.
Zapraszamy do zapoznania się z naszą publikacją „Sygnaliści – przyśpieszają prace nad projektem ustawy”, w której bardziej szczegółowo przedstawiamy propozycje regulacji zawartych w projekcie ustawy.
