CBAM – kolejne narzędzie polityki klimatycznej UE. Co oznacza dla przedsiębiorców?

Kluczowe elementy ekologicznej reformy podatkowej i opłat związanych z emisjami w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu obejmują:

• Rozszerzenie systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS), w tym planowane stopniowe wycofywanie istniejących przydziałów bezpłatnych pozwoleń. Wstępne porozumienie między Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim i Radą UE w sprawie reformy EU ETS osiągnięto w grudniu 2022 roku.
• Wprowadzenie opłaty granicznej na wybrane produkty wysokoemisyjne (CBAM).
• Reformę dyrektywy w sprawie opodatkowania energii (ETD).
• Podatek od plastiku (wprowadzony w 2021 roku).

Jak wspominaliśmy już w naszym artykule, rosnące ambicje Unii Europejskiej w zakresie dekarbonizacji wzbudziły obawy dotyczące potencjalnego ryzyka ucieczki emisji (ang. carbon leakage). Ryzyko to ma miejsce w przypadku, gdy konsumenci oraz producenci działający na obszarze Unii Europejskiej (deklarującej wysokie ambicje w zakresie ograniczana emisji gazów cieplarnianych), mogliby być zachęceni do kupowania towarów lub przeniesienia produkcji do państw spoza UE o znacząco niższych standardach środowiskowych i kosztach produkcji. W takim scenariuszu ucieczka emisji zmniejszyłaby efektywność działań na rzecz ograniczenia emisji dwutlenku węgla. W skrajnej sytuacji mogłoby to wręcz doprowadzić do ogólnego wzrostu emisji, gdyż rezultatem byłby wzrost produkcji w państwach spoza UE o niższych standardach klimatycznych. Mogłoby to również doprowadzić do utraty miejsc pracy i zmniejszenia konkurencyjności w niektórych branżach wysokoemisyjnych w UE.

W celu przeciwdziałania temu ryzyku CBAM będzie wymagał od importerów wybranych towarów zakupu „certyfikatów CBAM”, których celem będzie poddanie towarów importowanych podlegających regulacji taką samą ceną uprawnień do emisji dwutlenku węgla, jaka jest nałożona na producentów objętych systemem EU ETS. Unia będzie starała się zmusić importerów do ponoszenia takich samych kosztów regulacyjnych, jakie ponoszą producenci europejscy. Oprócz samej ucieczki emisji CBAM będzie miał na celu zachęcenie zagranicznych producentów do redukcji emisji oraz wspieranie rządów państw spoza UE do ustalenia własnych cen emisji. Mechanizm będzie dotyczył wszystkich państw spoza UE z wyłączeniem tych, które przedstawiono w Załączniku 2 do regulacji:

• Norwegia
• Islandia
• Szwajcaria
• Liechtenstein
• Dodatkowe terytoria: Büsingen, Helgoland, Livigno, Ceuta, Melilla

Komisja Europejska, Rada UE oraz Parlament Europejski w grudniu 2022 roku osiągnęły porozumienie polityczne, zgodnie z którym CBAM wejdzie w życie już 1 października 2023 roku. W wyniku rozmów trójstronnych dnia 25 stycznia 2023 roku opublikowano zaktualizowane brzmienie Rozporządzenia w sprawie mechanizmu dostosowywania cen na granicach (CBAM), formalnie zatwierdzone przez Parlament Europejski 18 kwietnia, a przez Radę Unii Europejskiej 25 kwietnia.

Mechanizm CBAM miał pierwotnie obejmować wybrane kategorie produktów, uznane za najbardziej emisyjne i podatne na ryzyko ucieczki emisji: cement, energię elektryczną, nawozy, żelazo oraz stal i aluminium. Najnowsza wersja regulacji rozszerzyła i dookreśliła ten zakres o:

• wodór (CN 2804 10 000), 
• wkręty, śruby, nakrętki, wkręty do podkładów, haki gwintowane, nity, zawleczki, przetyczki, podkładki (włącznie z podkładkami sprężystymi) i podobne artykuły z żeliwa lub stali (CN 7318),
• pozostałe artykuły z żeliwa lub stali (CN 7326),
• konstrukcje z aluminium i części takich konstrukcji (CN 7610),
• zbiorniki, cysterny, kadzie i podobne pojemniki z aluminium (CN 7611 – 7613),
• splotki, kable, taśmy plecione i temu podobne, z aluminium, nieizolowane elektrycznie (CN 7614),
• pozostałe artykuły z aluminium sklasyfikowane w dziale CN 7616.

Z uwagi na okres przejściowy mechanizmu CBAM, który ma trwać między 1 października 2023 a 31 grudnia 2025 roku, zakres wyżej wymienionych kategorii produktów nie ulegnie zmianie. Należy się jednak spodziewać, że do roku 2030 zakres objętych regulacją CBAM towarów obejmie wszystkie sektory wchodzące w zakres unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS).

Podmiot, który będzie przygotowywał się do wdrożenia tej regulacji w swoim codziennym funkcjonowaniu, pamiętać musi o trzech, istotnych kwestiach:

Zgodnie z art. 4 regulacji CBAM, import towarów jej podlegających będzie mógł zostać dokonany wyłącznie przez deklarującego, który został autoryzowany przez właściwy organ. Wniosek o status autoryzowanego deklarującego CBAM będzie musiał został złożony przez importerów do 31 grudnia 2024 roku.

Regulacja daje również możliwość zawnioskowania o status autoryzowanego deklarującego przez pośrednika, który reprezentuje podmiot importujący. W tym przypadku z usług pośrednika będzie mógł skorzystać importer, który nie działa bezpośrednio na terenie UE i który sam nie może zostać zarejestrowany jako autoryzowany deklarujący. 

Zgodnie z art. 6 regulacji CBAM, autoryzowani deklarujący do 31 maja każdego roku będą zobowiązani do przygotowania deklaracji do właściwego organu, w których wykażą całkowitą wbudowaną emisję emisji gazów cieplarnianych wynikającą z przywiezionych towarów objętych regulacją CBAM w poprzednim roku kalendarzowym i odpowiadającą im łączną liczbę certyfikatów CBAM, które będą musieli zakupić i umożyć.

W ramach wspomnianego wcześniej okresu przejściowego importerzy będą musieli przedkładać Komisji Europejskiej „raporty CBAM”, zawierające informacje na temat towarów przywiezionych w każdym kwartale - nie później niż jeden miesiąc po zakończeniu każdego kwartału. Informacje te będą dotyczyły zarówno ilości wwiezionych towarów (wyrażonej w tonach) jak i wielkości wbudowanej emisji (w ekwiwalencie CO₂e).

W przypadku niedotrzymania obowiązku złożenia kwartalnego raportu, regulacja przewiduje nałożenie kar na importerów, których wysokość i rodzaj nie zostały jeszcze określone, ale mają być „skuteczne, proporcjonalne i odstraszające”.

CBAM, jako nowe ramy ustalania cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla w UE, będzie miał istotny wpływ na przedsiębiorstwa zajmujące się handlem międzynarodowym. Ważnymi elementami przygotowania się do jego wprowadzenia – na przykład przy wsparciu KPMG - będzie ocenienie wpływu regulacji na koszty oraz model biznesowy firmy, skalę jego oddziaływania na prowadzoną działalność czy opomiarowanie emisji gazów cieplarnianych przez przedsiębiorstwo. Stymulować ma refleksję m.in. nad efektywnym wykorzystywaniem objętych regulacją materiałów, zmianami w łańcuchach dostaw lub wdrażaniem alternatywnych rozwiązań.

Niektóre z bezpośrednich skutków, mogą objąć m.in. potencjalne wyższe ceny importowe towarów objętych regulacją (np. importowana  stal czy aluminium), a także na wyższe ceny dóbr końcowych, do produkcji których wykorzystywane są produkty objęte regulacją CBAM.

Regulacja ta będzie również nakładała nowe obowiązki sprawozdawcze bezpośrednio na podmioty importujące, a także będzie miała istotny wpływ na przedsiębiorstwa spoza UE, które będą musiały wdrożyć system rozliczania emisji wbudowanych związanych z produktami importowanymi - a także niezależnie je zweryfikować. Informacje dotyczące emisji importowanego produktu będą musiały zostać podane w autoryzowanej deklaracji przy imporcie.

CBAM będzie mógł skutkować również zakłóceniami w łańcuchach dostaw – na przykład w wypadku, gdy importowane towary zostaną zatrzymane na granicy z powodu ich niezgłoszenia do organów celnych przez autoryzowanego deklarującego lub zastosowania nieprawidłowej klasyfikacji towarów według kodów CN.

W dłuższej perspektywie mechanizm CBAM będzie miał znaczny wpływ na przyszłą ścieżkę cen uprawnień do emisji dwutlenku węgla i liczbę bezpłatnych uprawnień otrzymywanych przez europejskich producentów. Istotne jest zatem to, by przedsiębiorstwa zrozumiały wpływ tych środków na branżę, w której działają.