Nowelizacja kwot wolnych od podatku od spadków i darowizn

Podatek od spadków i darowizn uregulowany został w przepisach ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1043 z późn. zm. – dalej PSD). Podobnie jak w przypadku innych podatków nazwa ustawy nie wyczerpuje wszystkich okoliczności skutkujących powstaniem obowiązku podatkowego. Poza wskazanymi w tytule dziedziczeniu i darowiznami opodatkowaniu, zgodnie z art. 1 ust. 1 PSD, podlega też m.in.  zasiedzenie, nieodpłatne zniesienia współwłasności czy nieodpłatne: renty, użytkowania oraz służebności.

Opodatkowaniu podlega zatem duża liczba różnych stanów faktycznych, przez co podatek od spadków i darowizn wpływa istotnie na sytuację finansową osób fizycznych, zmniejszając wartość przyrostu ich majątków z różnych tytułów prawnych. Dostrzega to ustawodawca wprowadzając elementy korygujące podatku. 

Jak wyjaśniono w doktrynie „Wprowadzając ustawowe kwoty wolne od podatku, ustawodawca zdecydował, że opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega jedynie nabycie rzeczy i praw majątkowych ponad wskazaną dla każdej grupy podatkowej wartość” (zob. A. Mariański [w:] S. Babiarz, W. Nykiel, A. Mariański, Ustawa o podatku od spadków i darowizn. Komentarz, Warszawa 2010, art. 9).

Ponieważ wartość pieniądza w czasie ulega zmianie ustawodawca mocą art. 17 ust. 4 PSD upoważnił ministra właściwego do spraw finansów publicznych do ustalenia, w drodze rozporządzenia, kwot wartości rzeczy i praw majątkowych zwolnionych od podatku i niepodlegające opodatkowaniu, o których mowa w art. 9 ust. 1, oraz skale podatkowe, o których mowa w art. 15 ust. 1. Kwoty te, stosownie do art. 17 ust. 1 PSD, podwyższa się w przypadku wzrostu cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku o ponad 6%, w stopniu odpowiadającym wzrostowi tych cen.

Ponieważ Minister Finansów na podstawie ogłaszanych w okresie od pierwszego kwartału 2003 r. do drugiego kwartału 2022 r. komunikatów Prezesa GUS w sprawie wskaźnika cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku ustalił, że nastąpił wzrost cen o 8,27%, wszczął rządowy proces legislacyjny w celu nad projektem rozporządzenia w sprawie ustalenia kwot wartości rzeczy i praw majątkowych zwolnionych od podatku od spadków i darowizn i niepodlegających opodatkowaniu tym podatkiem oraz skal podatkowych, według których oblicza się ten podatek.

Zgodnie z rozporządzeniem ustala się:

1) kwoty pieniędzy lub kwoty wartości innych rzeczy zwolnione od podatku od spadków i darowizn w wysokości nieprzekraczającej:

• a) do 10 434 zł – od jednego darczyńcy,
• b) 20 868 zł – od wielu darczyńców łącznie;

2) kwoty czystej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych niepodlegające opodatkowaniu:

• a) 10 434 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
• b) 7 878 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
• c) 5 308 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowe.

Przepisy weszły w życie 13 października. 2022 r.

Podwyższenie kwot wolnych od podatku w stopniu odpowiadającym wzrostowi tych cen okazuje się zbyt mało idącą pomocą dla podatników, albowiem w dniu 22 września 2022 roku do Sejmu wpłynął sporządzony przez Komisję Nadzwyczajną do spraw deregulacji projekt ustawy o zmianie ustaw w celu likwidowania zbędnych barier administracyjnych i prawnych.

Art. 5 projektu przewiduje m.in. nowelizację art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, opodatkowaniu podlegać ma nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:

1. 36 120 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
2. 27 090 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
3. 18 060 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy projektowana zmiana ma na celu urealnienie kwot wolnych od podatku przewidzianych w PSD. Projekt przewiduje podniesienie tych kwot do 12-krotności, 9-krotności i 6-krotności aktualnego minimalnego wynagrodzenia za pracę (3010 zł).

Podwyższenie kwot wolnych od opodatkowania będzie miało istotne znaczenie dla sytuacji finansowej osób fizycznych, albowiem wpływając na zmniejszenie kwoty podatku pozostawi w ich posiadaniu większą część nabytego majątku.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową, której podstawową jednostką, z mocy art. 164 ust. 1 tej ustawy, jest gmina. Do zadań gminy, z mocy art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 559 z późn. zm.) należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego czy ochrony zdrowia.

Gmina pełni zatem ważną rolę w życiu jej mieszkańców, podobnie jak podatek od spadków i darowizn, albowiem z mocy art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. g ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1672 z późn. zm.) stanowi dochód własny gminy. Im wyższe zatem wpływy z podatków, w tym podatku od spadków i darowizn, tym większa jest zdolność gmin do zaspokajania zbiorowych potrzeb ich mieszkańców. 

Zwiększenie kwot wolnych od opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn poprawia sytuacje finansową osób fizycznych, pogarsza jednakże zdolność gmin do zaspokajania ich potrzeb związanych z transportem zbiorowym, ochroną zdrowia etc.