Polska Strefa Inwestycji okiem eksperta: kompendium wiedzy dla firm ubiegających się o wsparcie

Transformacja ustrojowa w Polsce, która rozpoczęła się na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, była okresem głębokich zmian politycznych, gospodarczych i społecznych. Przejście od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej wymagało wprowadzenia szeregu reform, które miały na celu stabilizację makroekonomiczną, liberalizację rynku oraz prywatyzację przedsiębiorstw państwowych. Proces przemian nie przebiegał jednak bezboleśnie ani też w jednakowym tempie na terenie całego kraju. W latach 90. Polska borykała się z wysoką inflacją, bezrobociem (w poszczególnych miesiącach 1994 r. stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce znajdowała się pomiędzy 16% a 16,9%) oraz spadkiem produkcji przemysłowej, czy też niepełnym wykorzystywania infrastruktury przemysłowej, w postaci zakładów przemysłowych. W celu przyciągnięcia inwestycji zagranicznych, które miały wspomóc rozwój gospodarczy kraju, władze zdecydowały się na utworzenie Specjalnych Stref Ekonomicznych (SSE). Były one jednym z narzędzi mających na celu przyspieszenie restrukturyzacji gospodarki oraz zwiększenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych.

Specjalne Strefy Ekonomiczne zostały wprowadzone w Polsce na mocy ustawy z dnia 20 października 1994 r. i w założeniu ustawodawcy miały funkcjonować przez 20 lat. Pierwsze strefy zaczęły funkcjonować w połowie lat 90., a ich głównym celem było stworzenie atrakcyjnych warunków dla inwestorów poprzez oferowanie ulg podatkowych, zwolnień z opłat celnych oraz innych preferencji. Pierwotne regulacje zakładały zwolnienie z opodatkowania całości dochodów generowanych przez pierwsze 10 lat prowadzenia działalności na terenie SSE a następnie w wysokości 50% dochodów w pozostałym okresie, na jaki ustanowiona została strefa. Jednocześnie przedsiębiorcy otrzymali możliwość skorzystania ze zwolnienia z podatku od nieruchomości. W międzyczasie ewoluowały zarówno zasady na jakich udzielana była pomoc publiczna jak i jej dopuszczalna wysokość.

Początkowo powstało kilka stref, m.in. w Mielcu, Katowicach, Wałbrzychu czy Łodzi, które miały przyciągnąć inwestorów do regionów o wysokim bezrobociu i niskim poziomie rozwoju gospodarczego a tym samym zniwelować różnice w rozwoju gospodarczym poszczególnych regionów. Z czasem liczba stref rosła, a ich zasięg terytorialny się zwiększał. Na koniec 2018 r. tereny należące do SSE obejmowały działki zlokalizowane w 186 miastach i 308 gminach, o łącznej powierzchni 22 883,6 ha. W ciągu kolejnych lat SSE przyciągnęły setki inwestorów, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, którzy zainwestowali miliardy złotych w nowe zakłady produkcyjne, centra logistyczne oraz badawczo-rozwojowe. Dzięki temu powstały tysiące nowych miejsc pracy, a wiele regionów Polski zyskało na znaczeniu gospodarczym.

Specjalne Strefy Ekonomiczne przyniosły wiele korzyści polskiej gospodarce. Do najważniejszych z nich należą:

1. Przyciąganie inwestycji zagranicznych: SSE stały się magnesem dla inwestorów z całego świata, którzy docenili atrakcyjne warunki inwestycyjne oraz stabilność prawną oferowaną przez polskie strefy.
2. Tworzenie miejsc pracy: Dzięki inwestycjom w SSE powstały tysiące nowych miejsc pracy, co przyczyniło się do zmniejszenia bezrobocia, zwłaszcza w regionach o wysokim poziomie bezrobocia strukturalnego.
3. Transfer technologii i know-how: Inwestorzy zagraniczni wnieśli do Polski nowoczesne technologie oraz know-how, co przyczyniło się do podniesienia poziomu innowacyjności polskich przedsiębiorstw.
4. Rozwój infrastruktury: Inwestycje w SSE wymagały rozbudowy infrastruktury, co przyczyniło się do poprawy jakości dróg, sieci energetycznych oraz innych elementów infrastruktury technicznej.

Niestety, choć  SSE  okazały się instrumentem dającym Polsce wiele korzyści, nie obyło się bez problemów. Do najważniejszych z nich należą:

1. Nierówności regionalne: Choć SSE miały na celu wspieranie rozwoju regionów o niskim poziomie gospodarczym, w praktyce nie zawsze udało się osiągnąć ten cel. Niektóre regiony przyciągnęły więcej inwestycji niż inne, co pogłębiło istniejące nierówności.
2. Brak terenów inwestycyjnych: Na etapie negocjacji przedakcesyjnych, oprócz dostosowania polskich przepisów do regulacji unijnych, Polska zgodziła się nie powiększać terenów objętych działaniem SSE. W praktyce oznaczało to konieczność podejmowania skomplikowanych i żmudnych procedur związanych z włączaniem poszczególnych terenów do SSE a sam proces nie uwzględniał spójności terytorialnej.
3. Koszty dla budżetu państwa: Ulgi podatkowe i inne preferencje oferowane inwestorom w SSE wiązały się z kosztami dla budżetu państwa, które musiały być kompensowane innymi źródłami dochodów.
4. Kwestie prawne i regulacyjne: Zmieniające się przepisy dotyczące pomocy publicznej oraz konieczność dostosowania polskiego prawa do unijnych regulacji powodowały pewne trudności w funkcjonowaniu SSE.

Nie można też zapomnieć, iż w kontekście zmieniających się uwarunkowań ekonomicznych zmieniały się oczekiwania oraz zadania stawiane przed instrumentami pomocy publicznej. Sytuacja gospodarcza w Polsce, niespełna po ćwierć wieku funkcjonowania SSE wyglądała zupełnie inaczej. Polska nie borykała się już z dwucyfrowym bezrobociem, przestaliśmy również być postrzegani jako dostawca taniej siły roboczej. Inwestorzy, których Polska chciała przyciągnąć nie mieli już w pierwszej kolejności tworzyć tysięcy nowych miejsc pracy ale w pierwszej kolejności przyczynić się do rozwoju innowacyjnych dziedzin działalności gospodarczej, nowych rozwiązań technicznych i technologicznych oraz eksportu. W wyniku inwestycji powstać miały natomiast miejsca pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników. 

W 2018 roku, na mocy ustawy z dnia 10 maja 2018 roku, powołano Polską Strefę Inwestycji (PSI), która zastąpiła dotychczasowe SSE. PSI wprowadziła nowe zasady wsparcia inwestycji, które mają na celu zwiększenie konkurencyjności polskiej gospodarki oraz przyciągnięcie jeszcze większej liczby inwestorów. Kluczowe zmiany wprowadzone przez PSI obejmowały:

1. Rozszerzenie terytorialne: W przeciwieństwie do SSE, które miały ograniczony zasięg terytorialny, PSI obejmuje cały obszar Polski. Dzięki temu inwestorzy mogą korzystać z preferencji podatkowych niezależnie od lokalizacji swojej inwestycji.
2. Elastyczność: PSI wprowadza bardziej elastyczne zasady wsparcia inwestycji, które uwzględniają specyfikę różnych branż oraz wielkość przedsiębiorstw. Dzięki temu małe i średnie przedsiębiorstwa mogą łatwiej skorzystać z oferowanych preferencji.
3. Zrównoważony rozwój: PSI kładzie większy nacisk na zrównoważony rozwój oraz innowacyjność, co ma na celu wspieranie inwestycji przyjaznych środowisku oraz promowanie nowoczesnych technologii.
4. Wsparcie dla regionów: PSI wprowadza mechanizmy wsparcia dla regionów o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, co ma na celu zmniejszenie nierówności regionalnych oraz wspieranie zrównoważonego rozwoju całego kraju.

Polski ustawodawca wprowadzając nowy mechanizm wsparcia nie zdecydował się jednak na automatyczną likwidację SSE. Wynikało to z chęci utrzymania poczucia bezpieczeństwa prawnego wśród 2000 przedsiębiorców, którzy na dzień wejścia w życie nowych przepisów dysponowali wciąż ważnymi zezwoleniami na prowadzenie działalności na terenie SSE. Przedsiębiorcy posiadający ważne zezwolenia na prowadzenie działalności na terenie SSE mogą zatem w dalszym ciągu korzystać ze zwolnienia przewidzianego tą ustawą do końca 2026 r. Jednocześnie wsparcie na wszelkie nowe inwestycje udzielane jest w oparciu o ustawę o wspieraniu nowych inwestycji. Powoduje to, że wielu przedsiębiorców posiada aktualnie zarówno „stare” zezwolenia na prowadzenie działalności na terenie SSE jak i „nowe” decyzje o wsparciu.

Opracowanie wykorzystuje materiały opublikowane w Dzienniku Gazecie Prawnej 17 marca 2025 roku: Koniec SSE wiąże się z ryzykiem niewykorzystania przysługującej firmom pomocy publicznej - GazetaPrawna.pl