System kaucyjny – kogo obejmą nowe obowiązki i jak się do nich przygotować?

Jak wskazano we wstępie, system kaucyjny będzie obowiązywał od początku 2025 r. W polskim systemie prawnym został on zaimplementowany ustawą z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1852).

Zaproponowane uregulowanie systemu kaucyjnego jest skomplikowane, co niewątpliwie przysporzy wielu przedsiębiorcom trudności z wdrożeniem systemu kaucyjnego w życie.

W związku z powyższym, w niniejszym artykule przedstawimy kluczowe obowiązki wynikające z systemu kaucyjnego. 

System kaucyjny został zdefiniowany jest system, w którym przy sprzedaży produktów w opakowaniach na napoje jednorazowego albo wielokrotnego użytku, o których mowa w załączniku nr 1a do ustawy (butelki jednorazowego użytku do 3 litrów, puszki metalowe, o pojemności do litra, butelki szklane do 1.5 litra), będących napojami, pobierana jest kaucja. Jest ona zwracana użytkownikowi końcowemu w momencie zwrotu odpowiednio opakowania objętego systemem kaucyjnym albo odpadu opakowaniowego powstałego z opakowania objętego systemem kaucyjnym.  Kaucja ma ona być pobierana w momencie sprzedaży i zwracana w momencie zwrotu.

System będzie dotyczył sprzedaży na rzecz wszystkich użytkowników końcowych, tj. osób, które nabywają te produkty w celu spożycia przez siebie lub inne osoby, a nie dalszej sprzedaży.

W założeniu system kaucyjny:

1. obejmuje terytorium kraju,
2. zapewnia powszechny i równy dostęp dla użytkowników końcowych, z uwzględnieniem przepisów dotyczących uczestniczenia jednostek handlu detalicznego i hurtowego w systemie kaucyjnym ze względu na powierzchnię sprzedaży;
3. zapewnia powszechny i równy dostęp dla wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje, wprowadzających bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje, jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym, bez względu na ich powierzchnię;
4. nie wymaga okazania dowodu zakupu produktu w opakowaniu na napoje objętym systemem kaucyjnym w celu zwrotu pobranej kaucji.

Art. 44 Ustawy wskazuje kto i na jakich zasadach w takim systemie ma uczestniczyć:

1. Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 m ², w której użytkownikom końcowym są oferowane produkty będące napojami w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym, jest obowiązany uczestniczyć w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania kaucji oraz może uczestniczyć w tym systemie w zakresie zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych.
2. Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m ², w której użytkownikom końcowym są oferowane produkty będące napojami w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym, jest obowiązany uczestniczyć w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych.
3. Przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m ² jest obowiązany prowadzić na własny koszt selektywne zbieranie odpadów opakowaniowych po produktach w opakowaniach, które znajdują się w ofercie handlowej tej jednostki, według rodzajów opakowań, z których powstały odpady, z wyłączeniem opakowań objętych systemem kaucyjnym.

W praktyce więc podstawowymi podmiotami objętymi regulacjami będą przede wszystkim sklepy spożywcze oferujące na sprzedaż napoje w opakowaniach.

Skoro wiemy już czym jest system kaucyjny, kaucja oraz kogo on dotyczy, przeanalizujmy kto będzie zobowiązany do jego wprowadzenia oraz utrzymywania.

Z art. 21a ust. 1 Ustawy, wynika że wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje jest obowiązany osiągnąć poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych co najmniej w wysokości określonej w załączniku do Ustawy. Do osiągniętych poziomów selektywnego zbierania wlicza się jedynie opakowania i odpady opakowaniowe selektywnie zebrane w ramach systemu kaucyjnego.

Powyższe oznacza, że do wprowadzenia systemu kaucyjnego obowiązani będą „wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje”. Spójrzmy zatem raz jeszcze w Ustawowe definicje: „wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje - rozumie się przez to przedsiębiorcę wykonującego działalność gospodarczą w zakresie wprowadzania do obrotu produktów w opakowaniach na napoje jednorazowego albo wielokrotnego użytku, o których mowa w załączniku nr 1a do ustawy, będących napojami, z wyłączeniem sprzedaży bezpośredniej polegającej na dostarczaniu napojów w opakowaniach przez wprowadzającego bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje.”

Tak przedstawiona definicja może rodzić pewne wątpliwości. Największą wydaje się być, czy wskazany powyżej przepis adresowany jest jedynie do faktycznych producentów czyli np. rozlewni napojów, czy też wprowadzającym do obrotu jest również przedsiębiorca zlecający produkcję pod np. marką własną?

W uzasadnieniu Ustawy czytamy, że: „Pojęcie wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje w zaproponowanej konstrukcji przepisów będzie odnosiło się wyłącznie do podatników dokonujących dostaw towarów w opakowaniach wielokrotnego użytku”.

Wyjaśnienie zaproponowane w uzasadnieniu Ustawy nie rozwiewa wszystkich wątpliwości związanych z wprowadzoną definicją. W naszej ocenie, pojęcie wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje należy rozumieć szeroko, nie tylko jako bezpośrednich producentów, ale również np. podmioty zlecające produkcję napojów pod markami własnymi.

Wąskie rozumienie omawianej definicji doprowadziłoby do sytuacji, w której cały ekonomiczny oraz organizacyjny ciężar systemu kaucyjnego opierałby się często na stosunkowo niewielkich przedsiębiorstwach, pomijając duże podmioty międzynarodowe.

Zarządzanie systemem kaucyjnym powinno być realizowane przez odrębny podmiot powołany przez przedsiębiorców wprowadzających napoje w opakowaniach do obrotu zwane podmiotem reprezentującym lub operatorem.

Zgodnie z art. 40g Ustawy, podmiot reprezentujący:

1. jest spółką akcyjną mającą siedzibę na terytorium kraju, utworzoną przez wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzających bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje, lub reprezentujące ich związki pracodawców lub izby gospodarcze;
2. jego akcjonariuszami są wyłącznie podmioty, o których mowa w pkt 1;
3. realizuje określone w ustawie obowiązki, a dochody uzyskane w ramach wykonywanej działalności gospodarczej przeznacza wyłącznie na cele statutowe;
4. wykonuje wyłącznie działalność związaną z gospodarowaniem opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz organizowaniem i prowadzeniem systemu kaucyjnego;
5. posiada odpowiednie zezwolenie właściwego ministra;
6. posiada kapitał zakładowy w wysokości co najmniej 5 000 000 zł.

Ustawodawca określił obowiązki Operatora w art. 40i Ustawy, zgodnie z którym zapewnia on:

1. selektywne zbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych w celu osiągania wymaganych poziomów;
2. odbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych z jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających opakowania i odpady opakowaniowe, objętych systemem kaucyjnym;
3. transport opakowań do wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzającego bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje oraz odpadów opakowaniowych do zakładu przetwarzania odpadów;
4. prowadzenie ewidencji i sporządzanie sprawozdań;
5. rozliczenie kaucji z jednostkami handlu detalicznego i hurtowego oraz innymi punktami zbierającymi opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym, w szczególności finansowanie wypłat kaucji dla użytkownika końcowego;
6. finansowanie kosztów zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przez przedsiębiorcę prowadzącego jednostkę handlu detalicznego i hurtowego oraz inny punkt zbierający opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym.

Operator systemu kaucyjnego przed rozpoczęciem działalności będzie musiał pozyskać zezwolenie ministra do spraw klimatu. Wniosek o udzielenie wskazanego zezwolenia należy złożyć na 6 miesięcy przed rozpoczęciem działalności. Zezwolenie na prowadzenie systemu kaucyjnego wydaje się na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat.

Warto podkreślić, że Ustawa przewiduje możliwość działania więcej niż jednego operatora, przy czym nakazuje im współpracę. Ustawa przedstawia bardzo ogólne ramy współpracy, de facto zostawiając podmiotom sposób na ustalenie warunków.

Charakterystycznym obowiązkiem, który spoczywać będzie na operatorach systemu będzie obowiązek zawierania umów z innymi podmiotami reprezentującymi oraz z przedsiębiorcami prowadzącymi jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego.

O obowiązkowych umowach pomiędzy operatorami systemów kaucyjnych mówimy, w przypadku funkcjonowania więcej niż jednego systemu kaucyjnego w danym podmiocie. W takiej sytuacji, podmioty reprezentujące prowadzące te systemy są obowiązane do ustalenia między sobą, w drodze umowy zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności, warunków rozliczania pobranej i zwróconej kaucji oraz rozliczania i wymiany opakowań lub odpadów opakowaniowych zebranych w ramach prowadzonych przez siebie systemów kaucyjnych. Umowę zawiera się przed dniem uruchomienia każdego kolejnego systemu kaucyjnego.

Natomiast, w przypadku umów pomiędzy podmiotem reprezentującym a przedsiębiorcami prowadzącymi jednostki handlu, należy spojrzeć na regulację art. 44 Ustawy zgodnie, z którym:

1. przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 m2 jest obowiązany do zawarcia umowy, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, z co najmniej jednym podmiotem reprezentującym, który się do niego zgłosił;
2. podmiot reprezentujący jest obowiązany do zawarcia umowy, o której mowa powyżej, z każdym przedsiębiorcą prowadzącym jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 m2, który się do niego zgłosi;
3. przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m² jest obowiązany do zawarcia umowy, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, z każdym podmiotem reprezentującym, który się do niego zgłosi;
4. podmiot reprezentujący jest obowiązany do zawarcia umowy, o której mowa punkcie 3, z każdym przedsiębiorcą prowadzącym jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m2.

Umowa pomiędzy przedsiębiorcą prowadzącym jednostkę handlu a operatorem powinna określać w szczególności:

1. zasady rozliczania kaucji oraz
2. zasady zbierania i przekazywania opakowań i odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań.

Analizując powyższe uregulowania, można dojść do wniosku, że Ustawa nakreśla jedynie ramy współpracy, licząc, że rynek sam ustali szczegółowy sposób współdziałania pomiędzy wskazanymi powyżej podmiotami. W takiej sytuacji, wydaje się być niezbędna dogłębna analiza postanowień umów, ponieważ sam wymóg zawarcia umowy jest obligatoryjny.

Z uwagi na złożoność i nowość wprowadzonych regulacji zachęcamy do kontaktu. Jako KPMG mamy możliwość zweryfikowania czy dany podmiot (w szczególności producent czy sklep) objęty będzie wskazanymi obowiązkami, a w wypadku pozytywnej oceny udzielamy wsparcia między innymi w zakresie:

1. przygotowanie szkolenia w zakresie obowiązków prawno-podatkowych wynikających z Ustawy, w szczególności w obszarze systemu kaucyjnego,
2. wsparcie w utworzeniu spółki akcyjnej (operatora systemu),
3. wsparcie przy wystąpieniu o zezwolenie na prowadzenie systemu kaucyjnego,
4. wsparcie w przygotowaniu umów pomiędzy operatorem a spółkami wprowadzającymi,
5. bieżące doradztwo.