AI en Cultuur & Change

Het succes van Artificial Intelligence draait niet om technologie. Het draait om mensen die waarde uit deze technologie kunnen halen en daarmee ook om een organisatie die over voldoende veerkracht, nieuwsgierigheid en aanpassingsvermogen beschikt. En precies op het punt van het bouwen aan zo’n organisatie kan AI waardevolle inzichten bieden. 

Hoe stoom je een organisatie klaar voor het tijdperk waarin AI in bijna alle processen binnendringt? Het is een valide vraag. Maar het is tegelijkertijd een te smalle vraag. Er bestaat niet zoiets als een ‘AI-organisatiecultuur’. Er bestaat wel een organisatiecultuur die goed kan omgaan met turbulente en snel veranderende omgevingen met steeds weer nieuwe vraagstukken. Mensen maken daarbij nog steeds het verschil.

Nu AI (delen van) het denkwerk van mensen overneemt, verschuift het onderscheidend vermogen van organisaties. Meer dan ooit wordt het onderscheid nu gemaakt met menselijke competenties als nieuwsgierigheid naar technologische ontwikkelingen, inlevingsvermogen in (nieuwe) ethische vraagstukken, het kunnen gidsen van mensen in onzekerheid en het vermogen tot zingeving in een door technologie snel veranderende wereld. 

Het juiste leiderschap is essentieel om dat onderscheidend vermogen vorm te geven. Het vraagt van leiders dat ze mensen vertrouwen geven in een complexe en steeds veranderende dynamiek. Er zijn helaas geen eenvoudige antwoorden en al helemaal geen succesrecepten voor dergelijk leiderschap.

Het vraagt in elk geval om leiders die AI niet benaderen vanuit het idee dat technologie het antwoord is op alle problemen. Een goede leider redeneert vanuit relevantie – hoe kan de organisatie nu en straks waarde leveren – en pas daarna vanuit de rol die technologie daarbij speelt. En vooral niet in een omgekeerde volgorde.

Het vraagt ook om aandacht voor (en dialoog over) tamelijk fundamentele vraagstukken. Veel mensen vragen zich bijvoorbeeld niet alleen af of ze straks nog wel een baan hebben, maar ook hoe de nieuwe rolverdeling tussen mens en machine uitpakt. Waar mensen traditioneel de taal van de machine leerden om er optimaal gebruik van te maken, draait dat nu feitelijk om: de machine krijgt menselijke vormen van communicatie onder de knie. Nog zo’n fundamenteel vraagstuk ligt op het vlak van betekenisgeving: technologie neemt veel frictie weg en kan zorgen voor een hyperefficiënte omgeving. Dat is handig maar kent ook zijn grenzen en kan botsen met menselijke waarden. 

Zoals gezegd: er zijn geen klip-en-klare antwoorden en ook geen succesrecepten. Maar het is wel duidelijk dat er andere competenties nodig zijn om het onderscheid te kunnen blijven maken. Nieuwsgierigheid naar nieuwe ontwikkelingen is bijvoorbeeld een must; de kunst van het vragen stellen wordt belangrijker nu de machine alle antwoorden heeft. De menselijke creativiteit kan in een wereld waarin ‘de statistiek van AI’ dominant is het verschil maken. En  last but not least: de mens moet ethische afwegingen kunnen maken en daarmee de (beslissingen van de) machine aan- en bijsturen. 

De HR-functie kan een centrale rol spelen in deze uitdagende cocktail en met onder meer gerichte programma’s bijdragen aan de benodigde competenties en de mindset van medewerkers. In de praktijk zijn veel HR-organisaties dan ook bezig om data en kennis – de brandstof voor AI – beter te ontsluiten. Ze realiseren zich dat een hogere volwassenheid op dit punt niet alleen leidt tot een betere HR-ervaring voor medewerkers, met bijvoorbeeld meer selfservice en chatbots, maar ook dat hiermee voor de organisatie mogelijkheden ontstaan om in een krappe arbeidsmarkt de talenten van medewerkers beter te benutten. De inzet van AI maakt het bijvoorbeeld mogelijk om niet alleen te redeneren vanuit klassieke rollen, profielen, kennis en ervaring bij de werving en ontwikkeling van talent, maar biedt ook handvatten om (onvermoede) mogelijkheden van medewerkers of sollicitanten te spotten. Dat is bijvoorbeeld nuttig bij het overplaatsen van medewerkers binnen een organisatie of het aannemen van mensen die op het eerste gezicht niet passen binnen het gewenste profiel. Het gaat daarbij om inzichten die we als mens niet zien – ook al omdat we onze eigen bias hebben – maar die in patronen van data wel zichtbaar kunnen worden. 

Artificial Intelligence moet dan ook vooral het menselijk potentieel binnen organisaties versterken en niet vervangen. Een combinatie van leiderschap en een doorontwikkeling van de HR-functie is daarbij essentieel. Onze professionals helpen je graag om vanuit die gedachte verder te bouwen.