Datacultuur en datageletterdheid

De huidige ontwikkelingen rondom datacultuur en datageletterdheid in de markt

Data is de afgelopen jaren een steeds grotere rol gaan spelen in onze samenleving. Veel organisaties hebben in deze ontwikkeling geïnvesteerd door het opzetten van een datastrategie, afdelingen die zich focussen op data en het aannemen van een Chief Data Officer (CDO). Maar data is niet alleen van belang voor de data-afdeling. Een organisatie is pas echt in staat waarde uit haar data te halen wanneer alle medewerkers het belang van data onderstrepen en hier ook daadwerkelijk waarde uit kunnen halen. KPMG ziet dit besef groeien binnen organisaties in Nederland. Zo wordt het verbeteren van de datageletterdheid in steeds meer datastrategieën opgenomen als een noodzakelijke aanjager voor het realiseren van bedrijfswaarde met data & analytics en het opzetten van een datacultuur.

KPMG definieert een datacultuur als ‘de collectieve waarden, overtuigingen en gedragingen rondom data binnen een organisatie’. Datageletterdheid is het fundament van de datacultuur. Het beschrijft het vermogen van medewerkers om data te lezen, te schrijven en te spreken. Het lezen van data staat voor het vermogen om informatie uit data te halen, zoals het kunnen interpreteren van een dashboard. Schrijven van data verwijst naar het vermogen om data op te bouwen en te vormen. Dit kan gaan om het verzamelen en opschonen van data, maar ook het uitvoeren van een analyse om data om te zetten in bruikbare informatie. Data spreken houdt in dat medewerkers in staat zijn om effectief te communiceren over data. Bijvoorbeeld het uitleggen van analytische bevindingen en inzichten aan anderen in de organisatie op een manier die voor iedereen begrijpelijk is.

Dit artikel is de eerste van een reeks artikelen dat focust op de huidige ontwikkelingen rondom datacultuur en datageletterdheid in de markt, en KPMG geeft hierbij ook zijn visie op dit onderwerp. Hiertoe heeft KPMG gesproken met digitale leiders in verschillende sectoren binnen Nederland. In deze interviews is de huidige status van datacultuur en datageletterdheid besproken, evenals lopende initiatieven, succesverhalen, en ambities richting de toekomst. Deze markstudie onthult de diversiteit in benaderingen en uitdagingen van organisaties die een datagedreven toekomst nastreven.

Datageletterdheid gaat over ons allemaal

Digitale leiders benadrukken het belang van datageletterdheid bij hun transformatie naar een datagedreven organisatie. Datageletterdheid wordt daarbij ook gelijk als de voornaamste uitdaging aangemerkt. Zowel op individueel niveau als op organisatieniveau wordt er gewerkt aan het verbeteren van datageletterdheid. De kennis en het begrip van data verschillen sterk onder medewerkers, wat de implementatie van een datagedreven cultuur belemmert. Organisaties tonen verschillende niveaus van volwassenheid in datagedreven werken. Sommige organisaties zijn al ver gevorderd, terwijl andere nog aan de beginfase staan. Een opvallende observatie is dat een eenduidig begrip van datacultuur en datageletterdheid ontbreekt in de markt. De focus wordt veelal gelegd op de data & analytics-competenties van de afdeling die hierin is gespecialiseerd. Dit terwijl datacultuur gaat over de organisatie als geheel. In een datagedreven organisatie spreken alle medewerkers één taal en is iedereen zich bewust van de belangrijke rol die data speelt in hun dagelijkse werkzaamheden. Daarom dient een datageletterdheidsprogramma gericht te zijn op ook de medewerkers die zelf niet bewust zijn van het feit dat ze met data werken. Medewerkers die zich focussen op de productie of dienstverlening die de organisatie levert, kunnen vaak veel waarde toevoegen door een datagedreven manier van werken te adopteren. Er zijn groeiende (technische) mogelijkheden om data te verzamelen, op te slaan, te rapporteren en te analyseren. De waarde van de data ontstaat pas als medewerkers de data en de mogelijkheden gebruiken om inzichten op te doen en beslissingen te nemen.

Multidisciplinaire aanpak

De sterke focus op data-afdelingen is ook terug te zien in waar de programma’s veelal worden opgezet. Programma’s voor het bevorderen van datacultuur en datageletterdheid worden vaak belegd bij de afdelingen die zich bezighouden met data & analytics. Een samenwerking tussen data-afdelingen, business, en HR is essentieel voor het opzetten van een programma dat organisatiebreed wordt uitgerold. Samen met de business kan de waarde van data voor de hele organisatie beter worden gedefinieerd en geïllustreerd, een nauwe samenwerking is dus een vereiste voor het vinden van aansluiting van het programma op de organisatie. Door datageletterdheid te onderkennen als een belangrijk onderdeel van het curriculum, kan HR de adoptie van het leerprogramma verder bevorderen. Het succesvol implementeren van een datageletterdheidsprogramma is dus een multidisciplinaire samenwerking, waarvoor iedere afdeling zijn eigen verantwoordelijkheden dient te dragen.

KPMG’s visie

De aanpak van KPMG onderscheidt zich van bovenstaande observaties door zich te richten op een organisatiebrede gedragsverandering waarbij het leren lezen, schrijven en spreken van data centraal staan. De benodigde datacompetenties verschillen per medewerker: dit is afhankelijk van hun rol of verantwoordelijkheden. KPMG definieert daarom voorafgaand aan het dataprogramma een aantal datageletterdheidsprofielen met bijbehorende volwassenheidsniveaus om goed aan te kunnen sluiten bij hun behoefte.

Vervolgens werkt KPMG middels een gestructureerde en gefaseerde aanpak samen met verschillende afdelingen in de organisatie om de datacultuur op te bouwen en daarbij de impact te meten. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van KPMG’s Behavioral Change Management (BCM)-raamwerk. Hierin staan vijf fases centraal die iteratief tot uiting komen.

Make It Clear
Allereerst wordt de huidige situatie gemeten en het belang van data voor de organisatie benadrukt. In deze fase wordt de urgentie voor datacultuur en datageletterdheid onderkend en verduidelijkt, vaak als onderdeel van de datastrategie. Het leiderschap dient deze urgentie te onderkennen.

Make It Known
In de volgende fase wordt de focus verlegd naar het kenbaar maken van de verandernoodzaak binnen de organisatie. Hierbij wordt ook de vertaling gemaakt naar wat datagedreven werken betekent voor elke individuele medewerker op basis van hun datageletterdheidsprofiel. Het is van groot belang dat leidinggevenden de noodzaak van werken met data consequent uitdragen en daarbij het juiste voorbeeld laten zien.

Make It Real
In de derde fase worden stappen gezet die helpen bij het verbeteren van datageletterdheid. Dit houdt een scala van leerinitiatieven in, waarbij de behoeften van de organisatie in acht worden genomen en medewerkers zich op basis van hun datageletterdheidsprofiel naar het bijbehorende volwassenheidsniveau kunnen ontwikkelen. Er kan worden gewerkt met e-learning-modules, trainingen, inspiratiesessies, of combinaties hiervan. Hierbij speelt communicatie een grote rol. Daarnaast kan zowel een datacommunity als ambassadeursnetwerk worden ingezet om de leerinitiatieven aan te drijven binnen de organisatie.

Make It Happen
In de vierde fase ligt de focus op de daadwerkelijke verandering in de manier van werken. De datacommunity, evenementen, en een ambassadeursnetwerk spelen een belangrijke rol bij de adoptie van datagedreven werken. Successen worden gevierd en als succesverhaal verspreid binnen de organisatie.

Make It Stick
Als laatste fase staat de inbedding van de nieuwe manier van werken centraal, datagedreven werken is de nieuwe werkelijkheid. De datacommunity en het ambassadeursnetwerk blijven ook hier betrokken. Het is van belang om de adoptie te blijven monitoren en zo de volwassenheid van de datacultuur en datageletterdheid inzichtelijk en meetbaar te maken.

Samenvattend kunnen we stellen dat naarmate het belang van data in onze samenleving toeneemt, het steeds belangrijker wordt voor organisaties om een solide datacultuur te ontwikkelen waarin alle medewerkers de waarde van data onderkennen en er bekwaam mee omgaan. Dit vraagt om een multidisciplinaire aanpak en toewijding op alle niveaus binnen de organisatie. Bovendien is het van cruciaal belang om medewerkers te begeleiden in hun begrip en gebruik van data. Ervoor zorgen dat iedereen binnen een organisatie ‘datageletterd’ is, is niet alleen essentieel voor het realiseren van bedrijfswaarde, maar ook voor het cultiveren van een langetermijnvisie die kan evolueren en zich kan aanpassen aan het altijd veranderende datalandschap. KPMG combineert bovenstaande punten in een gestructureerde en gefaseerde aanpak en is hierdoor in staat om organisaties te helpen bij hun transformatie naar een datagedreven organisatie.

Dit artikel is onderdeel van een reeks artikelen naar aanleiding van een marktstudie over datacultuur en datageletterdheid door KPMG. Hiervoor sprak KPMG met digitale leiders in verschillende sectoren binnen Nederland. In het tweede artikel gaan we in op de grootste uitdagingen die de digitale leiders tegenkomen bij het verbeteren van datacultuur en datageletterdheid binnen hun organisatie.