Legal Alert: Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

Projekt obejmuje propozycje głębokich zmian k.p.c., których celem jest: usunięcie lub nowelizacja tych rozwiązań, które ze względu na swoją wadliwość bądź trudności interpretacyjne stanowiły przeszkodę w sprawnym biegu postępowania cywilnego, a także takich, których wprowadzenie stanowiło w istocie zabieg pozorny, nieskutkujący żądną pozytywną zmianą normatywną, a zarazem godzących w strukturę Kodeksu i utrudniających jego stosowanie. Zamierzeniem projektu jest również podwyższenie standardu rzetelności i przewidywalności postępowania, względem obecnego standardu, bazującego częściowo na z założenia epizodycznych rozwiązaniach wprowadzonych np. w związku z pandemią Covid-19. Po trzecie, według założeń Komisji nowelizacja ma modyfikować w niektórych punktach kształt tradycyjnych instytucji procesowych, w zakresie w jakim jest to niezbędne do dostosowania Kodeksu do wymagań stawianych współczesnemu postępowaniu sądowemu w sprawach cywilnych.

Jak wynika z listy projektów publikowanej przez Rządowe Centrum Legislacji, projekt Komisji Kodyfikacyjnej z 15 kwietnia 2025 r., nie jest jeszcze procedowany przez Radę Ministrów, która ostatnio, 21 maja 2025 r., skierowała do prac sejmowych znacznie skromniejszą nowelizację k.p.c. skupiająca się na umożliwieniu stronom składania pism procesowych za pośrednictwem portalu informacyjnego oraz zmianach w przepisach dotyczących postępowania mediacyjnego. Projekt ten procedowany jest w Sejmie pod numerem druku 1304. 2 czerwca 2025 r. został skierowany do pierwszego czytania.  

Najistotniejsze zmiany przewidywane w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego z 15 kwietnia 2025 r., obejmują:

• Pełnomocnik procesowy ma być z mocy prawa umocowany do składania w imieniu mocodawcy oświadczeń woli związanych podejmowanymi przez pełnomocnika czynnościami procesowymi, przy czym chodzi o tego rodzaju czynności procesowe, które dla wywarcia zamierzonego procesowego skutku muszą być powiązane z oświadczeniem woli.
• Możliwość ograniczenia zakresu pełnomocnictwa procesowego obejmować ma jedynie: zawarcie ugody, zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa oraz składanie skargi kasacyjnej i skargi o wznowienie postępowania (oraz dokonywanie czynności w postępowaniach, które są prowadzone na skutek ich wniesienia).
• Profesjonalny pełnomocnik procesowy będzie mógł być odpuszczony do dokonywania wszelkich czynności w imieniu strony (a nie wyłącznie nagłych) na podstawie oświadczenia, że działa w imieniu strony (oczywiście w takim przypadku sąd wyznaczy pełnomocnikowi termin do przedstawienia umocowania).

• Odstąpienie od wymagania każdorazowego zamieszczania w piśmie procesowym, składanym w postępowaniu gdzie obie strony reprezentowane są przez profesjonalnych pełnomocników, oświadczenia, że zostało ono doręczone drugiej stronie lub nadane stosowanie do art. 165 § 2. Zamiast tego sąd zostanie wyposażony w możliwość żądania od strony (na wniosek lub z urzędu) dowodu nadania pisma.
• Usunięcie art. 186¹, a więc przepisu regulującego skutki złożenia pisma mającego stanowić pozew, z którego nie wynika jednak żądanie rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej. Komisja uznaje ten przepis za zbędny i mogący prowadzić do bezpodstawnego ograniczania dostępu strony do wymiaru sprawiedliwości. 

Zmiany dotyczące ograniczenia a zarazem uszczegółowienia przypadków, w których sąd pierwszej instancji może wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym. Proponuje się przede wszystkim, aby było to możliwe w przypadku uznania powództwa, gdy stan faktyczny sprawy jest niesporny oraz gdy fakty powołane w pozwie i pismach procesowych strony, a także fakty notoryjne, nie uzasadniają powództwa. 

Przedłużenie terminów, po upływie których zachodzą podstawy do umorzenia postępowania zawieszonego z przyczyn wskazanych w art. 177 § 1 pkt 5 i 6, tj. m.in. ze względu na niestawiennictwo na rozprawie). W projekcie przewiduje się termin roczny.

Zmiany dotyczące posiedzeń prowadzonych przy użyciu środków technicznych umożliwiających prowadzenie posiedzenia na odległość, związanych z unormowaniem sposobu zawierania ugód na posiedzeniu zdalnym. Jeżeli do ugody dojdzie na takim posiedzeniu, sąd stwierdzi niemożność podpisania ugody w protokole prowadzonym pisemnie, wskazując przyczynę braku podpisu: nieobecność stron związaną ze zdalną formułą posiedzenia.

Projekt nowelizacji zakłada także ograniczenie dopuszczalności zmiany przedmiotowej powództwa i poddanie jej kontroli sądu. Zmiana taka ma nie być dopuszczalna jeżeli polega na wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast lub obok pierwotnego, a nowe roszczenie nie pozostaje w związku z dotychczasowym, jak również, gdy ze względu na zakres lub czas dokonania przedmiotowej zmiany powództwa (niezależnie od jej charakteru i zakresu), spowodowałaby ona nadmierną zwłokę w postępowaniu lub utrudniła nadmiernie pozwanemu podjęcie obrony. Spod ograniczenia wyłączone mają być sytuację, w których zmiana polega na zażądaniu zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego równowartości lub innego przedmiotu (w razie zmiany okoliczności), a w przypadku spraw o świadczenia powtarzające się – na rozszerzeniu żądania o świadczenia za dalsze okresy. Uznanie zmiany za niedopuszczalną wymagać będzie wydania postanowienia. 

• W projekcie proponuje się uchylenie rozwiązań pozwalających na sanację błędnie wytoczonego powództwa przez wezwanie do udziału w procesie osoby, która powinna być w sprawie stroną pozwaną (art. 194), a także przez zawiadomienie o toczącym się procesie osoby, która powinna występować w charakterze powoda w sytuacji, gdy powództwo nie zostało przez nią wniesione (art. 196).
• Zachowane mają zostać jednak przepisy pozwalające na sanowanie braku legitymacji procesowej łącznej, tak po stronie powoda jak i pozwanego (art. 195 § 1-2), a także przepis umożliwiający dopozwanie, a więc wezwanie na wniosek powoda do udziału w sprawie. 

• Zmiana rozwiązań dotyczących zgłaszania zarzuty potrącenia, która ma opierać się zasadniczo na trzech elementach: a) umożliwieniu szerszego korzystania z zarzutu potrącenia przed sądem pierwszej instancji przez uchylenie dotychczasowych ograniczeń i sztywnej bariery czasowej z art. 203¹ § 1 i 2; b) wprowadzenie – na wypadek, gdy zasadność zarzutu potrącenia budzi wątpliwość – możliwości wydania wyroku rozstrzygającego o żądaniu pozwu z zastrzeżeniem rozstrzygnięcia zarzutu potrącenia, c) objęcia prawomocnością materialną wyroku rozstrzygnięcia, co do wierzytelności przedstawionej do potrącenia.
• Wprowadzenie opłaty związanej z podniesieniem zarzutu potrącenia, co koresponduje z objęciem rozstrzygnięcia w tym przedmiocie skutkami prawomocnego wyroku, i elastyczne ograniczenie możliwości korzystania z zarzutu potrącenia w postępowaniu apelacyjnym, co przeciwdziałać ma odwlekaniu powołania się na potrącenie do postępowania przed sądem drugiej instancji.
• Przywrócenie ograniczeń związanych korzystaniem z zarzutu potrącenia w postępowaniu nakazowym. 

• Wprowadzenie regulacji przewidującej, że w wezwaniu do złożenia odpowiedzi na pozew przewodniczący będzie mógł oznaczyć okoliczności lub zagadnienia wstępne, które w szczególności powinny zostać wyjaśnione.
• Wydłużeniu do miesiąca ulec ma minimalny termin na wniesienie odpowiedzi na pozew, z wyjątkiem postępowania uproszczonego, w którym pozostawia się termin dwutygodniowy.
• Uelastycznieniu ulec mają przepisy o posiedzeniu przygotowawczym, co ma przyczynić się do częstszego i bardziej efektywnego wykorzystania tej instytucji – w świetle projektu posiedzenie przygotowawcze ma służyć przede wszystkim przygotowaniu rozprawy, a jeżeli jest to możliwe, może zostać także wykorzystane do rozwiązania sporu bez potrzeby przeprowadzenia rozprawy (np. zniknie sankcja umorzenia za niestawienie się na posiedzenie przygotowawcze, czy też obwiązek osobistego brania przez stronę udziału w posiedzeniu; posiedzenie przygotowawcze będzie mogło odbywać się w formie zdalnej; wymiana pism będzie mogła być zarządzona przez przewodniczącego zawsze, gdy uzna to za celowe).

Wprowadzenie zmian do przepisów dotyczących zeznań składanych w ramach posiedzenia zdalnego lub na piśmie:

• To sąd będzie decydowała czy istnieją podstawy do odstąpienia od przesłuchania świadka w ramach posiedzenia zdalnego, jeżeli poweźmie wątpliwości co do swobody bądź samodzielności zeznań świadka składanych w tej formie, uzasadnionych zachowaniem świadka lub innymi okolicznościami,
• W razie odstąpienia od przesłuchania zdalnego, świadek wzywany będzie do złożenie zeznań na rozprawie,
• Zmiany powyższe będą miały zastosowanie również do przesłuchania biegłych i stron.
• Dopuszczając zeznania pisemne sąd zobowiązany będzie uwzględnić przedmiot sprawy, przedmiot zeznań i osobę świadka. Nawet jeżeli zeznanie na piśmie zostało już przez świadka złożone, sąd będzie miał możliwość wezwania świadka na rozprawę i przesłuchania go na sali sądowej lub w ramach przesłuchania zdalnego, jeżeli będzie to potrzebne do wyjaśnienia okoliczności stanowiących przedmiot zeznań.

• Rezygnuje się z możliwości wydłużania terminu do sporządzenia uzasadnienia przez prezesa sądu i wprowadza w postępowaniu przed sądem pierwszej i drugiej instancji jednolity miesięczny termin na sporządzenie uzasadnienia wyroku oraz dwutygodniowy termin na sporządzenie uzasadnienia postanowienia.
• Przywraca się regulację zgodnie, z którą uzasadnienie postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym sporządzane będzie z urzędu.

• W projekcie zakłada się powrót do reguły orzekania w składzie trzech sędziów w postępowaniu apelacyjnym, jak również zażaleniowym.
• Postanowienie o umorzeniu postępowania w związku z cofnięciem pozwu lub apelacji, a także postanowienie nieorzekające co do istoty sprawy na posiedzeniu niejawnym będzie mógł wydać również sąd w składzie jednego sędziego. Nie będzie to jednak dotyczyło postanowień w przedmiocie wyłączenia sędziego i w przedmiocie zabezpieczenia.
• Termin na złożenie apelacji zostanie przedłużony do jednego miesiąca, zaś termin na złożenie zażalenia do dwóch tygodni.
• Wydłużeniu do jednego miesiąca ulec ma również termin na złożenie odpowiedzi na apelację, zaś jej złożenie po terminie będzie się wiązało z obligatoryjnym zwrotem. Również dalsze pisma przygotowawcze, złożone bez stosownego zarządzenia będą podlegać obligatoryjnemu zwrotowi.
• Wydłużeniu do dwutygodniowego ulec ma termin na złożenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego. 
• Wydłużeniu do jednego miesiąca ulega ma termin na złożenia odpowiedzi na skargę kasacyjną.
• Miesięczny termin na złożenie środka zaskarżenia ma obowiązywać również w przypadku postępowania nakazowego oraz postępowania upominawczego (w przypadku doręczenia nakazu zapłaty w kraju bądź w innym państwie członkowskim UE), zaś termin trzech miesięcy, jeżeli doręczenie pozwanemu ma mieć miejsce w państwie nie będącym członkiem UE.
• W projekcie proponuje się powrót do sprawdzonych i utrwalonych w praktyce rozwiązań obowiązujących przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2019 r. Czynności związane z nadaniem biegu środkowi odwoławczemu, w tym jego wstępna kontrola i doręczenie drugiej stronie, mają być dokonywane przez sąd pierwszej instancji.

• Sąd drugiej instancji ma być uprawniony do podjęcia dyskrecjonalnej decyzji o rozpoznaniu apelacji na posiedzeniu niejawnym (nawet pomimo wniosku strony o przeprowadzenie rozprawy, art. 374), jeżeli uzna, że wyznaczenie rozprawy nie jest konieczne do przeprowadzenia dowodu.
• Jednocześnie wprowadzone ma zostać rozwiązanie zgodnie, z którym sąd drugiej instancji będzie związany wnioskiem strony o przeprowadzenie rozprawy w sytuacji jeżeli wyrok w pierwszej instancji zapadł bez przeprowadzania rozprawy.

• Sąd będzie mógł pominąć, jako spóźnione, nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w apelacji lub w odpowiedzi na apelację.
• Proponuje się także uchylenie art. 394^1a tj. przepisu przewidującego katalog zażaleń poziomych przed sadem pierwszej instancji.

• W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługiwać ma także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 398¹, a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji.
• Zakłada się powrót do tzw. instancyjnego wyłączenia sędziego, co sprowadza się do reguły, według której w razie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym składzie. 

• Nowelizacja planuje usunąć postępowanie odrębne w sprawach z udziałem konsumentów.
• Nowelizacja proponuje także zmiany w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych, m.in. wydłużenie terminu na powołanie twierdzeń i dowodów przez stronę działającą bez zawodowego pełnomocnika (termin miałby być nie krótszy niż dwa tygodnie), wydłużenie do jednego miesiąca terminu na powołanie nowych twierdzeń i dowodów w sytuacji, w której ich powołanie stało się możliwe dopiero po złożeniu pozwu lub odpowiedzi na pozew.
• W przepisach art. 479⁴⁷ § 1, art. 479⁵⁸ § 1, art. 479⁶⁹ § 1 i art. 479⁸⁰ § 1 proponuje się zmiany w zakresie terminów do złożenia odwołań od decyzji odpowiednio Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego oraz organu regulacyjnego, o którym mowa w art. 479⁷⁹ pkt 1 i wydłużenie ich do jednego miesiąca.
• Proponuje się także obowiązkowe zastępstwo przez profesjonalnego pełnomocnika stron występujących w postępowaniu w sprawach z zakresu własności intelektualnej. 

Wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia podlegającego wykonaniu przez organ egzekucyjny (a zatem postanowienie uwzględniające, jak i oddalające wniosek o zabezpieczenie, które podlegałoby wykonaniu przez organ egzekucyjny, jak również postanowienia o odrzuceniu takiego wniosku lub umorzeniu zainicjowanego nim postępowania) ma być co do zasady doręczane tylko uprawnionemu. Postanowienia o oddaleniu innych wniosków o zabezpieczenie (np. o zabezpieczenie przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego) będą podlegać doręczeniu obu stronom postępowania na zasadach ogólnych, a art. 740 § 1 nie będzie miał do nich zastosowania.

• Górna granica grzywny nakładanej jako środek przymusu (np. za nieusprawiedliwione niestawiennictwo świadka na rozprawie, art. 274) zostanie ustalona do wysokości 10.000 zł.
• Ogłoszenie wyroku będzie mogło być odroczone maksymalnie na okres nie dłuższy niż jeden miesiąc, niezależnie od stopnień zawiłości sprawy.