Celem kontroli podatkowych jest przede wszystkim sprawdzenie, czy podatnicy wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego. Jest to zatem sytuacja, w której rozliczenia podatników poddawane są badaniu i w sytuacji, gdy organy podatkowe uznają, że podatnik nie wywiązywał się ze swoich obowiązków, wszczynane są działania mające na celu weryfikację deklarowanych kwot podatku.
Od pewnego czasu kontrole skupiają się, co do zasady, na konkretnych obszarach – dużych i tych bardziej skomplikowanych. Organy podatkowe w szczególności bardzo dokładnie badają wszelkiego rodzaju czynności reorganizacyjne oraz restrukturyzacyjne, w których dopatrują się rozpoznawania przez podatników korzystnych skutków podatkowych i niezasadnych oszczędności.
Bardzo dokładnie weryfikowane są także transakcje między podmiotami powiązanymi. Zastosowanie znajdują również coraz częściej klauzula o unikaniu opodatkowania oraz inne tzw. małe klauzule pozwalające zakwestionować neutralność podatkową konkretnych transakcji, np. połączenia spółek wskutek braku podstaw ekonomicznych. Kontrole stają się zatem coraz bardziej specjalistyczne i konkretne, w których organy podatkowe mają już pewne doświadczenia.
Kontrole, postępowania podatkowe oraz sądowe w czasach COVID-19
Ostatni rok był oczywiście specyficzny ze względu na panującą epidemię koronawirusa i związane z tym ograniczenia. Zmiany z tym związane miały także wpływ na działanie organów podatkowych, w szczególności poprzez zwiększenie znaczenia działań zdalnych. Przykładowo, tzw. Tarcza Antykryzysowa 4.0., wprowadziła dodatkowy zapis, na mocy którego za zgodą przedsiębiorcy, kontrola podatkowa lub poszczególne czynności kontrolne mogą odbywać się zdalnie, m.in. za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. W związku z panującą pandemią i ograniczeniami w zakresie prowadzenia działalności organy podatkowe zrealizowały także program udzielania szeregu ulg podatkowych w postaci układów ratalnych czy odroczenia płatności podatku. Niektóre realizowane programy pomocowe mogą w przyszłości być przedmiotem kontroli podatkowych, w szczególności pod kątem zasadności przyznania.
Tematyka i zakres kontroli podatkowych
Obok zmian w zakresie przeprowadzania kontroli, Ministerstwo Finansów podejmuje także działania mające na celu zwiększenie transparentności podatników. Stąd, obok funkcjonujących już od pewnego czasu obowiązku składania JPK i MDR, od nowego roku najwięksi podatnicy zostaną zobowiązani do posiadania tzw. strategii podatkowej. Funkcjonuje także tzw. program współdziałania polegający na współpracy Krajowej Administracji Skarbowej z dużymi podmiotami, opartej na transparentności. Wszystkie te zmiany mają na celu zwiększenie przejrzystości rozliczeń podatkowych firm – tak, by organy podatkowe były na bieżąco informowane o działaniach istotnych z punktu widzenia fiskusa.
Pomimo tego, w dalszym ciągu aktualne pozostaje stwierdzenie, że podstawowym sposobem na korzystne zakończenie kontroli podatkowej jest przygotowanie się na tę kontrolę. Już na etapie realizacji określonej transakcji podatnik może korzystać z pomocy doradców, dokonać analizy przepisów i interpretacji, tak by prawidłowo rozliczyć skutki podatkowe transakcji. W szczególności możliwe jest uprzednie pozyskanie przez podatnika interpretacji indywidualnej zabezpieczającej przez zakwestionowaniem rozliczeń podatkowych w przyszłości. Jeśli już dojdzie do kontroli, podatnik powinien starać się zidentyfikować, jaki jest przedmiot zainteresowania urzędników i wyjaśniać, poprzez wszelki posiadany materiał dowodowy, że jego rozliczenia są prawidłowe. Wszystkie te działania powinny zapewnić, że rozliczenia podatkowe nie będą kwestionowane, a nawet jeśli dojdzie do sporu w tym zakresie i podatnik będzie zobowiązany do zapłaty zaległości podatkowej, nie zostanie uznany za winnego popełnienia czynu karnego skarbowego.
Co przyniesie kolejny rok, trudno w tej chwili ocenić. Nie ma raczej wątpliwości, że pierwsza połowa roku będzie czasem determinowanym przez koronawirusa, co wpływać będzie na działania organów podatkowych. W dalszej jednak perspektywie należy spodziewać się uspokojenia sytuacji pandemicznej, co z kolej może pobudzić organy podatkowe do wzmożenia działalności kontrolnej.
Niewątpliwie dojdzie także do kolejnych zmian legislacyjnych w zakresie kontroli podatkowych. W szczególności, od pewnego czasu mówi się o wprowadzeniu do postępowania podatkowego tzw. „prekluzji dowodowej”. Zgodnie z założeniami, podatnik będzie miał obowiązek powoływania wszystkich faktów i dowodów będących w jego posiadaniu na potwierdzenie określonych okoliczności na wczesnym etapie kontroli podatkowej lub postępowania. Jeśli podatnik nie dochowa tego obowiązku, organ podatkowy nie będzie zobowiązany do rozpatrzenia i uwzględnienia przedstawionych przez podatnika dowodów i faktów, chyba że podatnik uprawdopodobni, że nie ponosi winy za niezgłoszenie dowodów we właściwym czasie. Innymi słowy, może dojść do sytuacji, że organy podatkowe będą mogły pominąć korzystny dla podatnika dowód i wydać rozstrzygnięcie, które nie będzie go uwzględniać, jeśli dowód taki zostanie przedłożony z opóźnieniem. Takie rozwiązanie tym bardziej powinno mobilizować podatników do sprawnego współdziałania z organami podatkowymi.
