Od 1 lipca 2023 r. Polska przystąpiła do Porozumienia Ramowego w sprawie stosowania art. 16 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w przypadkach zwyczajowej telepracy transgranicznej. Pozostałymi sygnatariuszami Porozumienia Ramowego, są obecnie: Austria, Belgia, Chorwacja, Czechy, Francja, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Lichtenstein, Luxemburg, Malta, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria i Szwecja. Porozumienie umożliwia ustalenie ustawodawstwa właściwego w zakresie ubezpieczeń społecznych wobec pracowników zamieszkujących w obszarze jednego z państw, które przystąpiły do Porozumienia, świadczących pracę zdalnie na rzecz pracodawcy, którego siedziba znajduje się w jednym z pozostałych państw, które podpisały Porozumienie.
Praca zdalna po pandemii
Czasy pandemii przyzwyczaiły nas do pracy z domu. W rzeczywistości popandemicznej zdalne świadczenie pacy jest już zjawiskiem zwyczajnym, przy czym coraz częściej pod pojęciem tym kryje się nie tylko praca z domu, ale także z każdego miejsca na świecie.
Choć atrakcyjna i z pozoru nienastręczająca trudności, praca zdalna z zagranicy w praktyce ciągle budzi rozmaite wątpliwości o charakterze prawnym. Jedną z nich, dotyczącą zasad podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego podczas świadczenia pracy spoza kraju siedziby pracodawcy, rozstrzyga Porozumienie Ramowe w sprawie stosowania art. 16 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w przypadkach zwyczajowej telepracy transgranicznej, do którego oprócz Polski przystąpiły także: Austria, Belgia, Chorwacja, Czechy, Francja, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Lichtenstein, Luxemburg, Malta, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria i Szwecja.
Nowa definicja telepracy transgranicznej
Porozumienie Ramowe zdefiniowało pojęcie telepracy transgranicznej, co było istotne z uwagi na różne rozumienie tego pojęcia w systemach prawnych poszczególnych Państw Członkowskich UE. Zgodnie z Porozumieniem, telepraca transgraniczna to praca, którą można wykonywać z dowolnego miejsca, w tym siedziby lub miejsca prowadzenia działalności przez pracodawcę, i która jest świadczona w Państwie Członkowskim lub Państwie Członkowskim innym niż państwo siedziby lub prowadzenia działalności przez pracodawcę, przy zachowaniu połączenia cyfrowego ze środowiskiem pracy pracodawcy/klienta, w celu realizacji zadań powierzonych pracownikowi przez pracodawcę/klienta.
Wątpliwości na tle dotychczasowych przepisów
Na podstawie art. 13 ust. 1 pkt a) rozporządzenia (WE) nr 883/2004, osoba świadcząca pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich UE podlega co do zasady ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje tam znaczną część pracy. Zatem w przypadku świadczenia pracy zdalnej z zagranicy pracownik co do zasady nie będzie objęty ustawodawstwem ubezpieczeniowym w państwie siedziby pracodawcy.
Fakt ten, w połączeniu z brakiem przepisów odnoszących się wprost do transgranicznych pracowników zdalnych, dotychczas utrudniał takim pracownikom uzyskanie w państwie pracodawcy zaświadczeń A1, potwierdzających podleganie przepisom ubezpieczeniowym danego kraju na terytorium UE. Uzyskanie takiego zaświadczenia było uzależnione od uznania organu ubezpieczeniowego.
Kiedy Porozumienie Ramowe będzie miało zastosowanie?
Dzięki podpisaniu Porozumienia Ramowego jasne stały się warunki, których spełnienie umożliwia objęcie osoby świadczącej transgranicznie pracę zdalną systemem zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym jest zarejestrowana siedziba pracodawcy. Pracownik może zostać objęty przepisami Porozumienia jeżeli:
- jest zatrudniony u pracodawcy (lub pracodawców) z siedzibą zarejestrowaną w jednym z państw członkowskich, innym niż państwo zamieszkania pracownika;
- transgraniczna praca zdalna w państwie zamieszkania stanowi co najmniej 25%, ale mniej niż 50% całkowitego czasu pracy;
- państwo siedziby pracodawcy i państwo zamieszkania pracownika podpisały Porozumienie Ramowe.
Powyższe warunki muszą być spełnione łącznie.
Jednocześnie warto wskazać, że przepisami Porozumienia Ramowego nie są objęte osoby, które:
- zwykle wykonują w państwie zamieszkania działalność inną niż telepraca transgraniczna, lub
- zwykle świadczą pracę w państwie innym niż państwo zamieszkania i państwo siedziby pracodawcy, lub
- prowadzą działalność na własny rachunek.
Jak skorzystać z nowych rozwiązań?
W celu ustalenia czy osoba świadcząca telepracę transgraniczną może podlegać polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych, osoba ta albo jej pracodawca powinna złożyć wniosek o zawarcie porozumienia wyjątkowego (wniosek US-36) w oddziale ZUS, wskazując jako powód „Porozumienie w sprawie telepracy". Po pozytywnym rozpatrzeniu powyższego wniosku należy wystąpić o wydanie zaświadczenia A1, potwierdzającego podleganie polskiemu ustawodawstwu ubezpieczeniowemu. W przypadku osób wykonujących telepracę na terenie Polski w związku z zatrudnieniem u zagranicznych pracodawców konieczne jest natomiast zwrócenie się do instytucji zabezpieczenia społecznego w państwie siedziby pracodawcy (o ile to państwo przystąpiło do porozumienia).
