De verregaande impact van Artificial Intelligence op het auditvak

Er is bijna geen sector die de laatste tien jaar zo sterk is veranderd als financial reporting en audit. Er is daarbij een enorme stap gemaakt van vooral handmatige processen richting technologie. Deze verandering blijkt eigenlijk pas het begin te zijn van een fundamentele transformatie door de opkomst van Artificial Intelligence (AI). Zoals KPMG-experts Marcel Boersma en Anastasia Priklonskaya het verwoorden: “Auditing was lang een vakgebied waar menselijke intuïtie en oordeelsvorming de belangrijkste tools waren, inmiddels is daar met datagestuurde technologieën een belangrijke component aan toegevoegd, waarbij veel handwerk zoals routinematige werkzaamheden wordt geautomatiseerd. Het is een verandering die niet alleen nieuwe voordelen en mogelijkheden brengt én het vak leuker maakt, maar ook complexe vragen oproept over de aard van het auditproces, de betrouwbaarheid van AI-systemen en de veranderende rol van de auditor.” De vraag is: wat zijn de belangrijkste trends, kansen en uitdagingen die Artificial Intelligence met zich meebrengt voor het auditvak?

Het auditvak heeft zich de afgelopen jaren al grondig ontwikkeld volgens Anastasia. “Traditionele auditprocessen, grotendeels afhankelijk van fysieke documenten en handmatige controles, zijn inmiddels voor een groot deel gedigitaliseerd. De introductie van geautomatiseerde systemen voor data-analyse en procesbeheer was een belangrijke stap vooruit. De volgende stap is AI en daarbij gaat het om een veel diepere verschuiving.” Waar digitalisering vooral gericht was op het verbeteren van efficiëntie en consistentie, geeft AI de mogelijkheid om de kwaliteit van audits én van hoe ze uitgevoerd worden fundamenteel te verbeteren. Daarbij gaat het niet alleen om het verhogen van de snelheid en nauwkeurigheid van audits, maar net zozeer om het genereren van nieuwe inzichten die lang ondenkbaar waren. Marcel: “De inzet van machine learning, natuurlijke taalverwerking en andere AI-technologieën maken het bijvoorbeeld mogelijk om patronen te ontdekken en voorspellingen te doen die verder gaan dan wat menselijke auditors kunnen bereiken met steekproeven en waarbij er doorlopend advies gegeven kan worden over hoe processen, veiligheid en efficiëntie kunnen worden verbeterd.” Tegelijkertijd roept de rol van AI vragen op over wat menselijke expertise betekent in een steeds meer geautomatiseerd vakgebied.

Hoewel met de opkomst van generatieve AI de technologie steeds ‘menselijkere’ trekjes krijgt, blijft er volgens Marcel een fundamenteel verschil tussen wat mensen en wat computers kunnen. “De kracht van AI is dat het op basis van algoritmes en data het meest logische antwoord kan geven. Menselijke intelligentie wordt gedreven door analytisch vermogen, creativiteit, intuïtie en emotie. Dat zijn unieke kwaliteiten die kunstmatige intelligentie nog niet heeft en ervoor zorgt dat beide types intelligentie in verschillende gebieden het best tot hun recht komen.” Het doorspitten van enorme hoeveelheden data en daar fouten uithalen, is een taak waar AI beter in is dan de mens. Het bepalen van kaders, het maken van ethische afwegingen en het ontwikkelen van visie en strategie blijven het domein van de mens. Daar ligt meteen een kans, want hoewel het auditvak voor een groot deel draait om het halen van de juiste informatie uit data, wordt het verschil gemaakt door mensen die over de vloer komen bij klanten en aanvoelen wat er gebeurt. Alleen daarmee kan die data op de juiste manier worden geïnterpreteerd. 

Anastasia: “Hoewel er heel veel speelt op het gebied van AI en ontwikkelingen elkaar razendsnel opvolgen, is er op dit moment een aantal grote stromingen te zien die van belang zijn voor het auditvak en/of die grote impact gaan hebben. Deels omdat ze het vak zullen veranderen, deels omdat ze ervoor zorgen dat AI beter of sneller geaccepteerd wordt door organisaties.” Hieronder de drie belangrijkste ontwikkelingen en wat ze betekenen:

1. Geautomatiseerde data-analyse en predictive analytics
   AI in auditing maakt analyse van volledige datasets mogelijk (in de toekomst zelfs in realtime), waardoor audits niet langer afhankelijk zijn van steekproeven. Machine learning helpt auditors risico's beter te identificeren en afwijkingen te ontdekken die anders onopgemerkt zouden blijven. Predictive analytics, een ontwikkeling die eraan komt in het auditvak, stelt auditors in staat proactief problemen te voorkomen, wat de waarde van audits als strategisch risicomanagementinstrument verhoogt. Dit geeft auditors meer ruimte voor hun adviserende rol.
2. De opkomst van Explainable AI (XAI)
   Een uitdaging bij AI in auditing is de transparantie van besluitvorming. Explainable AI (XAI) maakt de interne processen van AI-systemen inzichtelijk, waardoor auditors beter geïnformeerde beslissingen kunnen nemen en deze kunnen verantwoorden aan cliënten en regelgevers. Dit versterkt het vertrouwen in AI en ondersteunt compliance door continue management control.
3. AI en niet-traditionele databronnen
   Door de toename van ESG-rapportagevereisten worden niet-traditionele databronnen steeds belangrijker in audits. AI helpt bij het analyseren van diverse datasets, zoals sociale media en klantfeedback, wat een vollediger beeld geeft van de risico's en prestaties van organisaties. Integratie met financiële data maakt audits completer en relevanter, hoewel uniformiteit in niet-financiële data nog verder ontwikkeld moet worden.

Hoe veelbelovend AI ook is binnen het auditvak, de ontwikkeling brengt volgens Marcel zeker risico's met zich mee, vooral op het gebied van veiligheid en vertrouwen. “Allereerst omdat AI-systemen zo sterk zijn als de data waarop ze zijn getraind en de kaders die worden gesteld; slechte input kan leiden tot verkeerde conclusies met alle gevolgen van dien. Daarnaast bestaat het risico dat AI-beslissingen onvoldoende worden gecontroleerd, vooral als auditors te veel vertrouwen op deze technologieën zonder een diepgaand begrip te hebben van hun beperkingen.” Uit recent onderzoek van KPMG blijkt dat 54% van de organisaties uitdagingen ervaart door bestaande zorgen over databeveiliging en privacy. Een ander punt van kritiek is de ethiek en verantwoordelijkheid rondom het gebruik van AI in audits. Wie is aansprakelijk wanneer AI-systemen fouten maken? Hoe kunnen auditors ervoor zorgen dat AI-systemen voldoen aan de ethische standaarden die van hen worden verwacht? Deze vragen moeten worden beantwoord om te voorkomen dat het vertrouwen in de auditsector wordt ondermijnd. Hiervoor zijn roadmaps nodig met een weldoordachte achterliggende strategie en visie. 

Voor organisaties is het belangrijk te beseffen dat de opkomst van AI leidt tot veranderingen in de rol van de auditor, wat ook in het onderzoek naar voren kwam. Anastasia: “Waar auditors vroeger vooral tijd besteedden aan het verzamelen en analyseren van data, zal hun rol steeds meer verschuiven naar het interpreteren van AI-gegenereerde inzichten, het op allerlei niveaus voeren van gesprekken binnen organisaties en het vormen van een oordeel op basis van deze analyses.” Auditors moeten beter dan ooit kunnen luisteren naar hun intuïtie. Bovendien zullen nieuwe spelers de markt betreden met gespecialiseerde AI-gedreven auditdiensten die traditionele audits overbodig kunnen maken. Dit betekent dat bestaande auditfirma's moeten investeren in technologie en training om concurrerend te blijven én helder moeten aangeven waarom juist de combinatie mens en AI zo sterk is. Voor organisaties geldt dat ze ruimte moeten bieden aan hun auditors om deze nieuwe manier van werken goed te implementeren. Alleen dan wordt de combinatie kunstmatige intelligentie en menselijke intelligentie optimaal benut.

Volgens Marcel staat de auditsector aan het begin van een ingrijpende transformatie door de opkomst van AI. “Ja, er zijn enorme kansen om de efficiëntie en effectiviteit van audits te verbeteren, maar het brengt ook complexe uitdagingen met zich mee. Om succesvol te navigeren in deze nieuwe realiteit, moeten auditors én hun opdrachtgevers niet alleen AI-technologieën omarmen, maar ook kritisch blijven nadenken over de ethische en professionele implicaties van het gebruik van AI.” Een succesvolle toekomst van auditing ligt dan ook in de synergie tussen auditor, organisatie en tussen mens en machine, waarbij AI wordt ingezet om de unieke menselijke capaciteiten van auditors te versterken, niet te vervangen. En dat kan alleen als organisaties in hun visie en strategie rekening houden met deze nieuwe manier van denken.

Meer weten over dit thema of heb je vragen? Download hier het volledige onderzoeksrapport over AI in audit, of neem contact op met Marcel Boersma of Anastasia Priklonskaya.