Afbouwen zzp’ers: een zorg minder?

De zorgkosten in Nederland blijven stijgen. Een deel daarvan kan worden toegeschreven aan de trend van een toenemend aantal zzp’ers in de zorg. Zorginstellingen zijn meer geld aan hen kwijt dan aan medewerkers in loondienst. Hoe kunnen zorginstellingen personeel behouden in deze krappe arbeidsmarkt zonder dat ze aan de slag gaan als zzp’er? KPMG heeft zich over deze vraag gebogen en vanuit verschillende invalshoeken naar oplossingen gezocht. Onder leiding van KPMG-partner Karin Lemmens, delen Wim van Welsem (belastingadviseur bij KPMG Meijburg) en Tijmen Schipper (manager HR Transformatie) hun ideeën en tips.

Tijmen Schipper: “Het arbeidsmarktvraagstuk is zeer urgent voor zorginstellingen. Er is een trend naar een toenemend aantal zzp’ers in de zorg en hier zijn verschillende redenen voor aan te dragen die onder andere gerelateerd zijn aan de hoge ervaren werkdruk onder het zorgpersoneel en de arbeidsvoorwaarden. Dat heeft een keerzijde: de kosten lopen op en bovendien wordt vanuit de praktijk gemeld dat zzp’ers niet altijd onderdeel zijn van de teamcultuur.

Wim van Welsem begrijpt dat daarover zorgen bestaan. “Deze trend wordt deels ingegeven door het gebrek aan adequate wet- en regelgeving. De deuren staan vrijwel wagenwijd open voor elke werknemer in loondienst om zelfstandig aan de slag te gaan. Er wordt niet of nauwelijks gehandhaafd door de Belastingdienst op schijnzelfstandigheid. Dat leidt tot sterk stijgende kosten voor de zorg. Voor veel zzp’ers geldt als belangrijke overweging dat zij op korte termijn netto meer kunnen verdienen dan in loondienst. De aan het zijn van zzp’er verbonden nadelen en onzekerheden spelen nauwelijks tot geen rol ” 

Als de vraag is hoe we het aandeel zzp’ers in de zorg kunnen terugdringen, is een van de vragen die eerst beantwoord moet worden hoe het aantrekkelijker gemaakt kan worden voor zorgpersoneel om in loondienst te blijven. Wim: “Daarbij helpt het om een gelijk speelveld te creëren voor werknemers en zelfstandigen. De Rijksoverheid zit inmiddels op dit spoor. Zo is de mogelijkheid om een fiscale oudedagsreserve op te bouwen afgeschaft omdat die vaak niet werd aangewend voor het eigenlijke doel. Daarnaast zijn de zelfstandigen- en startersaftrek ook motieven om als zzp’er aan de slag te gaan. Deze lucratieve regelingen worden nu sterk versoberd.”

“Het kabinet probeert langs een aantal lijnen het aantal zzp’ers in de zorg terug te dringen met het oog op dat gelijke speelveld. Zo wil de wetgever verduidelijken wanneer iemand in ondergeschiktheid werkzaam is, zodat helderder wordt wanneer een bepaalde arbeidsbetrekking gekwalificeerd kan worden als een dienstbetrekking. Voorts zal de Belastingdienst het handhaven op verkapte dienstverbanden weer oppakken en wordt een minimum beloningstarief overwogen als rechtsvermoeden voor een dienstbetrekking die door de opdrachtnemer kan worden ingeroepen tegenover de opdrachtgever.

Het wordt enerzijds minder aantrekkelijk om als zzp’er aan de slag te gaan en anderzijds wordt het voor de opdrachtgever lastiger om zzp’ers aan te trekken. 

Tijmen: “Ik wil benadrukken dat er zeker niet alleen slechte kanten aan zzp’ers in de zorg zitten. We moeten zzp’ers ook niet over één kam scheren. Er zijn verschillende beweegredenen om als zzp’er aan de slag te gaan, denk aan het invullen van tijdelijk werk, meer autonomie en een andere of betere werk-privé balans. Om die reden zou je kunnen zeggen dat zzp-schap in de zorg een gegeven is - “Flex is here to stay” wordt wel gezegd. We kunnen zelfstandigen in de zorg niet helemaal terugdringen en we moeten ons afvragen of we dat zouden moeten willen.”

“Er zijn ook verschillende manieren om personeel aan te trekken en te behouden in loondienst. Het begint met goede employee branding; hoe sta je als zorginstelling bekend? Daarnaast speelt ook de employee experience; hoe trek je personeel aan en hoe behoud je personeel? Hoe houd je het aantrekkelijk voor personeel om te blijven? Hoe zorg je ervoor dat je medewerkers goed in staat zijn om hun werk uit te voeren? Weet je ze te boeien en te binden? Hoe organiseer je het werk zo, dat álle zorgmedewerkers, ook de zzp’ers die wellicht geen onderdeel zijn van een team, toch onderdeel worden van die professionele leercultuur waarin medewerkers hun skills bijhouden en uitbreiden?”

“Het gaat zzp’ers niet in alle gevallen alleen om de beloning; er zijn andere factoren die werken als zelfstandige aantrekkelijk maken. Flexibiliteit en goede arbeidsvoorwaarden zijn belangrijk. Probeer werknemers in loondienst dit ook te bieden, en denk daarbij niet alleen aan salaris maar ook aan secundaire arbeidsvoorwaarden of simpelweg door vaker waardering uit te spreken als leidinggevende en door meer in te spelen op de wens om een betere werk-privé balans. Hiermee maak je de overstap naar zzp-schap minder aantrekkelijk. Zeker sinds de coronapandemie is de roep om meer flexibiliteit luider geworden. Zorginstellingen moeten daarop acteren; er moet ruimte zijn voor flexibiliteit."

Wim: “Er is misschien wel meer arbeidsaanbod in de markt dan we denken. Uit een recent onderzoek bleek dat 25% van de mensen die de zorg hadden verlaten, best weer terug zou willen. Het is een uitdaging voor zorginstellingen om die mensen passende aanbiedingen te doen.”

Tijmen: “In sectoren waarin veel krapte is, zoals de zorgsector, wordt gekeken naar nieuwe vormen van werving. Een voorbeeld daarvan is ‘open hiring’, waarbij je kandidaten laat meelopen op de werkvloer. In die periode kun je elkaar beter leren kennen en kan de kandidaat enthousiast worden en net even dat duwtje in de rug nodig heeft.”

“Er zijn ook zorginstellingen die in het geheel niet meer met zzp’ers werken, maar enkel nog met medewerkers in loondienst werken. Dat levert besparingen op. Die besparingen kunnen worden gebruikt om een arbeidsmarkttoeslag uit te keren en zo personeel te behouden. Een andere manier om om te gaan met de krapte in de zorg, is het aanwerven van buitenlands personeel. Dat kan onder bepaalde voorwaarden ook fiscaal aantrekkelijk zijn door de zogenaamde 30%-regel. Die komt er eenvoudig gezegd op neer dat een werkgever 30% van het loon onbelast mag uitkeren.”

“Het in teamverband leren en zich blijven ontwikkelen is wellicht wel uitdagender als het gaat om werknemers met een andere culturele achtergrond. Dan gaat het niet zozeer om een contrast met de Nederlandse cultuur, maar een andere zorgcultuur in een instelling.” Wim voegt toe: “Het is wel van belang om te kijken of de fiscale mogelijkheden niet botsen met arbeidsrechtelijke bepalingen. Niet alles is toegestaan binnen de voorkomende CAO’s.”

Tijmen: “Zorgaanbieders doen er goed aan zich niet alleen blind te staten op reguliere werving in deze krappe arbeidsmarkt. Het vraagt om een transformatie in denken; weg van het denken in functies en naar een denken in vaardigheden. Welk type werk moet worden verricht en welk type medewerker past daarbij? Waar gaan we naartoe: waar willen we over vijf jaar staan?”

“Waar we vroeger in functies dachten, denken we nu meer in vaardigheden. Een werkgever zal meer kijken naar vaardigheden en werkzaamheden niet meer ophangen aan functies. Een skills-based organisatie voorziet in een afstemming tussen de vraag van de omgeving, de werkgever en de vaardigheden van de werknemer. 

De vraag naar arbeidskrachten in de zorg is nijpend. Tijmen: “Er is concurrentie om arbeidskrachten in de zorg. Maar er is een maatschappelijke opgave om goede zorg te verlenen, dus een model van samenwerking is in sommige gevallen misschien beter dan een model van concurrentie.”

"Een gezamenlijke poule van personeel, een gezamenlijke wervingscampagne van personeel of de mogelijkheid personeel te kunnen uitwisselen zijn daarbij mogelijke oplossingen. Niet alleen is dat gunstig voor de zorginstellingen, maar dit kan ook het werk aantrekkelijker maken, bijvoorbeeld door op deze manier te voorzien in flexibiliteit. Wim: “De Autoriteit Consument en Markt (ACM) is hier wel scherp op: werknemers, maar ook zzp’ers moeten wel een vrije keuze houden over waar en hoe ze willen en kunnen werken.” Verder kan het versterken van de aansluiting tussen zorgopleidingen en zorginstellingen een impuls leveren om het werk in de zorg aantrekkelijker te maken. Natuurlijk zijn er regels om in de gaten te houden, maar er zijn, kortom, inventieve manieren om het aantal zzp’ers binnen de perken te houden terwijl de arbeidsmarkt krap is.