Η οικογένεια, η παράδοση και η κληρονομιά είναι αλληλένδετες έννοιες και οι περισσότερες οικογένειες που επιχειρούν έχουν την επιθυμία να αφομοιώσουν την ιστορική αυτή κληρονομιά και να συνεισφέρουν περαιτέρω, ώστε να διατηρηθεί από γενιά σε γενιά. Ένας τρόπος για να το επιτύχουμε αυτό είναι αν μοιραζόμαστε και διατηρούμε όλα αυτά που έχουν αξία για εμάς, όπως για παράδειγμα οι σημαντικές παραδόσεις, τα ορόσημα, οι προσωπικές ιστορίες καθώς και οι πεποιθήσεις και αρχές της οικογένειας. Στην οικογενειακή επιχείρηση, η κληρονομιά έχει τον ρόλο του συνδετικού ιστού που περικλείει τον θεμελιώδη σκοπό της επιχείρησης, τις αξίες της οικογένειας και τα ουσιαστικά επιτεύγματα όλων των γενεών μέχρι το παρόν. Αποτελείται τόσο από τα υλικά όσο και τα άυλα περιουσιακά στοιχεία: την οικονομική αξία αλλά και την κοινωνική και συναισθηματική αξία που η οικογένεια έχει συσσωρεύσει στο πέρασμα των ετών.
Οφείλουμε να προστατεύσουμε και να παραδώσουμε την κληρονομιά που παραλάβαμε στην επόμενη γενιά
Οι έρευνες γύρω από τις οικογενειακές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν την κληρονομιά για να εξηγήσουν την επιχειρηματικότητα, τις σχέσεις με τους πελάτες και τη μακροβιότητα. Θέλοντας να εμπλουτίσουμε περαιτέρω τα συμπεράσματα της έρευνας STEP 2019 Global Family Business survey (PDF 19.9 MB) με εμπειρίες από πρώτο χέρι, στραφήκαμε στην πηγή: στους επικεφαλής των οικογενειακών επιχειρήσεων ανά τον κόσμο που μίλησαν μαζί μας για τη δική τους επιχειρηματική και οικογενειακή κληρονομιά. Τόνισαν ότι η κληρονομιά της επιχείρησης και η κληρονομιά της οικογένειας είναι έννοιες άρρηκτα συνυφασμένες μεταξύ τους.
Μας υπενθύμισαν επίσης ότι η κληρονομιά δεν αφορά μόνο το να κοιτάζουμε προς το παρελθόν, σε όσα έχουν αξία, τόσο για την επιχείρηση όσο και για την οικογένεια, αλλά ότι πρέπει να κοιτάζουμε μπροστά, σε όσα δίνουν κίνητρο στις οικογένειες ώστε να θέλουν να συνεχίσουν να χτίζουν πάνω σε αυτήν την αξία και για τις μελλοντικές γενιές.
Παραδίδοντας στις επόμενες γενιές περισσότερα από όσα έλαβες
Η κληρονομιά κάθε οικογένειας είναι μοναδική όπως είναι και η κάθε οικογένεια. Μπορεί να είναι η καταγωγή, το όνομα, κάποια κειμήλια, μια νομική οντότητα ή οι οικογενειακές ιστορίες, οι μύθοι και τα χειροτεχνήματα.1 Στις περισσότερες οικογενειακές επιχειρήσεις, η οικογενειακή κληρονομιά περιλαμβάνει, επιπροσθέτως, τις αρχές, τον σκοπό και τις αξίες που στηρίζουν τόσο την οικογένεια όσο και την επιχείρηση.
Όπως εξήγησε ένα μέλος της τρίτης γενιάς της οικογένειας και μέτοχος μιας βιομηχανίας στο Μεξικό, «Η κληρονομιά αποτελεί ζωτικό στοιχείο της ιστορίας μας που πρέπει να καλλιεργηθεί, να προστατευθεί και να αναπτυχθεί και είναι μεγάλη ευθύνη για την οικογένεια να την συνεχίσει. Το χειρότερο θα ήταν να κληροδοτήσεις στην επόμενη γενιά λιγότερα από όσα παρέλαβες».
Οι επιλογές που κάνει η μια γενιά θα επηρεάσουν τις επιλογές κάθε γενιάς που έπεται και είναι σημαντικό για τις παλαιότερες γενιές να «δημιουργούν χώρο» ώστε η επόμενη γενιά να πάρει τις δικές της αποφάσεις σχετικά με τους τρόπους συνέχισης της κληρονομιάς της οικογένειας και της επιχείρησης.
Βασικά συμπεράσματα και απόψεις
Στις οικογενειακές επιχειρήσεις, η κληρονομιά αποτελεί τον συνδετικό ιστό που περικλείει τον θεμελιώδη σκοπό της επιχείρησης, τις αξίες της οικογένειας και τα ουσιαστικά επιτεύγματα όλων των γενεών μέχρι το παρόν.
Η οικογενειακή κληρονομιά συνήθως περιλαμβάνει τις αρχές, τον σκοπό και τις αξίες που στηρίζουν τόσο την οικογένεια όσο και την επιχείρηση.
Διδάγματα από το παρελθόν
Από την ίδια της την φύση, η οικογένεια είναι μια σταθερή κοινωνική ομάδα που έχει διατηρηθεί διαχρονικά στην κοινωνία. Αν και υπήρξαν μεταβολές και παραλλαγές στο πέρασμα των χρόνων, η οικογένεια παραμένει μια «ενότητα διακριτή από άλλες μορφές κοινωνικής οργάνωσης».2 Οι επιχειρήσεις, αντιθέτως, είναι λιγότερο σταθερές. Μάλιστα, ορισμένες στατιστικές των ΗΠΑ δείχνουν ότι περισσότερες από τις μισές νέες επιχειρήσεις θα πάψουν να υπάρχουν εντός των πρώτων 5 έως 10 ετών από τη σύστασή τους.3 Εύλογα, επομένως, ένας συνήθης τρόπος με τον οποίο τα μέλη της οικογένειας αναφέρονται στην επιχειρηματική τους κληρονομιά αφορά στον αντίκτυπο που είχαν, και θα συνεχίσουν να έχουν, ο σκοπός, οι αξίες και οι αρχές της οικογένειας στην επιχείρησή τους.
Ενώ η κληρονομιά που αφήνεται για τις μελλοντικές γενιές είναι γενικά ευπρόσδεκτη και γίνεται αποδεκτή ως «δώρο», η υποχρέωση να την συνεχίσουν ίσως και να αποτελεί βάρος. Κάποιοι από τους επικεφαλής οικογενειακών επιχειρήσεων, με τους οποίους συζητήσαμε, μίλησαν για την «πιεστική απαίτηση» της συμμετοχής της οικογένειας στην επιχείρηση ώστε να συνεχίσει την κληρονομιά της και πως αυτό, σε ορισμένες περιπτώσεις, αποδεικνύεται βαριά ευθύνη και πηγή εντάσεων.
Ωστόσο, ο κ. Luiz Alexandre Garcia, πρόεδρος του ομίλου Algar της Βραζιλίας, μας τόνισε ότι, ενώ η διατήρηση της οικογενειακής και επιχειρηματικής κληρονομιάς είναι μια βαριά υποχρέωση για τις νεότερες γενιές στην οικογενειακή του επιχείρηση, είναι σημαντικό οι νεότερες αυτές γενιές να κατανοήσουν την ευθύνη τους ως μέτοχοι. Πέρα από τις ευθύνες τους ως ιδιοκτήτες, ενθαρρύνονται να κυνηγήσουν τα προσωπικά τους όνειρα χωρίς την αίσθηση της υποχρέωσης να εργαστούν στην εταιρεία. Εάν είναι διατεθειμένοι να επιτύχουν με τις δικές τους δυνάμεις εκτός της οικογενειακής επιχείρησης, ενθαρρύνονται να ακολουθήσουν τα δικά τους ενδιαφέροντα και επιδιώξεις.
Βασικά συμπεράσματα και απόψεις
Η υπόσταση της οικογενειακής επιχείρησης και η μακροπρόθεσμη ευημερία της συνδέονται στενά με την διαγενεακή φύση και το συναισθηματικό υπόβαθρο της κληρονομιάς της οικογένειας, και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι οικογένειες κωδικοποιούν, μεταφέρουν και ερμηνεύουν την κληρονομιά τους από γενιά σε γενιά.
Όταν η κληρονομιά αξιοποιείται για να αντλούμε διδάγματα από το παρελθόν, οδηγεί σε συνεχείς βελτιώσεις στις επιχειρηματικές διαδικασίες και ενδυναμώνει το συναισθηματικό δεσμό μεταξύ της οικογένειας και της επιχείρησης.
Ευκαιρία ή ηθική υποχρέωση;
Μια οικογενειακή επιχείρηση αποτελεί περιουσιακό στοιχείο που έχει αξία σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η κληρονομιά της είναι η διαγενεακή αξία που η επιχειρηματική οικογένεια έχει συνεισφέρει στο πέρασμα των χρόνων. Η κληρονομιά αυτή δεν είναι κάτι που απλώς παραδίδεται στην επόμενη γενιά, αλλά μια ευθύνη που οι επόμενες γενιές καλούνται να αναλάβουν για να διατηρήσουν την επιτυχία της επιχείρησης και τη φήμη της οικογένειας.
Το να σου παραδοθεί η κληρονομιά θεωρείται συνήθως τιμή και προνόμιο, και μια συζήτηση γύρω από την κληρονομιά μπορεί να είναι πολύ εποικοδομητική για τη συνέχιση και την ανάπτυξή της. Ταυτόχρονα όμως αναγνωρίζεται η σημαντική ευθύνη που ενέχει η συνέχιση μιας κληρονομιάς. Ίσως να είναι μία πρόκληση να σκέφτεστε ότι πρέπει να πετύχετε όσα πέτυχαν οι γονείς ή οι παππούδες σας και πώς το κατάφεραν με πολύ λιγότερους πόρους στη διάθεσή τους. Θα είμαι ποτέ τόσο καλός όσο αυτοί; Πώς μπορώ να συνεχίσω να τιμώ αυτό που εκείνοι δημιούργησαν;
Η ευθύνη του να είσαι καλός ιδιοκτήτης και θεματοφύλακας μεγεθύνεται εκθετικά με κάθε γενιά. Οι ιδρυτές που έχουν μια ιδέα που αποτυγχάνει, επιστρέφουν συχνά στο σημείο εκκίνησης και ξεκινούν ξανά από την αρχή. Το περιουσιακό στοιχείο όμως το οποίο οι μελλοντικές γενιές είναι υπεύθυνες να συνεχίσουν αφορά πολύ περισσότερους ανθρώπους και ο αντίκτυπος της επιτυχίας ή της αποτυχίας του μπορεί να είναι ουσιαστικός.
Δεν υπάρχει επιστροφή, αλλά δεν είναι και πάντα εύκολο να προχωρήσει κανείς μπροστά. Παρόλο που μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις μεταξύ των διαφορετικών γενεών σχετικά με τον τρόπο διοίκησης της επιχείρησης, ένα πράγμα παραμένει σταθερό: η επιθυμία να διατηρηθεί και να αναπτυχθεί η επιχειρηματική και η οικογενειακή κληρονομιά. Ακόμα και για μέλη της οικογένειας που δεν εργάζονται στην εταιρεία, η κληρονομιά είναι μια ευθύνη την οποία κάθε γενιά οφείλει να διαιωνίσει για την μεταλαμπάδευση των αρχών και των αξιών της οικογένειας και της επιχείρησης και των υποχρεώσεων του να είναι κανείς ιδιοκτήτης.
Βασικά συμπεράσματα και απόψεις
Η επιθυμία της διατήρησης της κληρονομιάς της οικογενειακής επιχείρησης μπορεί να δίνει ένα πλεονέκτημα ή να αποτελεί βάρος για την οικογενειακή επιχείρηση, ανάλογα με το πώς αντανακλάται στις επιχειρηματικές πρακτικές.
Αν και οι περισσότερες μελλοντικές γενιές θεωρούν την κληρονομιά ως «δώρο» που πρέπει να προστατευθεί, κάποιοι βλέπουν την υποχρέωση της συνέχισης της κληρονομιάς ως φορτίο δυσβάσταχτο.
Συντηρώντας μια κληρονομιά αξιών
Yπάρχει μια σαφής αλληλεπικάλυψη μεταξύ των αξιών που είναι αντιπροσωπευτικές της οικογένειας και του τρόπου με τον οποίο αυτές επεκτείνονται για να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν την κληρονομιά της οικογενειακής επιχείρησης.
Τα μέλη των οικογενειών από τα οποία πήραμε συνέντευξη βλέπουν την οικογενειακή ταυτότητα να αντανακλάται στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. O κ. Luiz Alexandre Garcia, Πρόεδρος του ομίλου Algar της Βραζιλίας, μέλος της τρίτης γενιάς της οικογένειας, το περιέγραψε ως εξής: «Ο Όμιλος Algar Group λειτουργεί εδώ και 90 χρόνια σε πολλούς διαφορετικούς τομείς και η επιχείρηση έχει αλλάξει αρκετά σε αυτό το διάστημα. Αλλά οι αρχές, ο σκοπός και οι αξίες της εταιρείας ποτέ δεν άλλαξαν. Αυτή είναι η βασική κληρονομιά μας. Αυτό είναι που έφερε την εταιρεία στη θέση που κατέχει σήμερα και αυτό που θα την οδηγήσει προς στο μέλλον».
Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία των οικογενειακών αξιών, μας ενδιέφερε να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο του αναδυόμενου επιχειρηματικού μοντέλου της επιχείρησης «που ανήκει αλλά δεν διοικείται από την οικογένεια» στην ικανότητα διατήρησης της κληρονομιάς των επιχειρηματικών οικογενειών. Ένας πρόσφατα προσληφθείς CEO-μη μέλος της οικογένειας, στο Μεξικό, εξήγησε ότι θεωρεί την κληρονομιά της οικογένειας ως «φάρο» για τη διοικητική ομάδα. Το ερώτημα για τη διοίκηση δεν είναι απλώς «πού θέλουμε να πάμε;» αλλά επίσης «πώς θέλουμε να φτάσουμε εκεί;».
Ο σκοπός, οι αρχές και οι αξίες της οικογένειας είναι το φως που τους καθοδηγεί. Καταλαβαίνει πόσο κρίσιμο είναι για τη διοίκηση να συνεχίσει να πρωτοπορεί και να καινοτομεί, όπως έκανε η ιδρυτική γενιά.
Βασικά συμπεράσματα και απόψεις
Τα μέλη της οικογένειας συχνά αναφέρονται στην επιχειρηματική τους κληρονομιά σε σχέση με τον αντίκτυπο που ο σκοπός, οι αξίες και οι αρχές της οικογένειας έχουν στην υπόσταση της επιχείρησης.
Σε οικογενειακές επιχειρήσεις όπου ο CEO δεν είναι μέλος της οικογένειας, ο τρόπος λήψης αποφάσεων και διοίκησης της επιχείρησης καθορίζονται από τη σαφήνεια του σκοπού, των αρχών και των αξιών της οικογένειας.
Επιδιωκόμενοι στόχοι και φιλανθρωπικές δράσεις για την πραγμάτωση διαχρονικού νοήματος ύπαρξης
Πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις δημιουργούν και διατηρούν την κληρονομιά τους, συνεισφέροντας ουσιαστικά στις κοινότητες γύρω τους. Συχνά, αυτό παίρνει τη μορφή φιλανθρωπικών δραστηριοτήτων με τις οικογένειες και τις επιχειρήσεις τους να συνεισφέρουν στην κοινωνία μέσω χρηματοοικονομικών δωρεών σε οργανισμούς και φορείς που θεωρούν σημαντικούς. Πολλοί κάνουν επίσης σημαντικά «δώρα σε είδος» προσφέροντας τον χρόνο και την εξειδίκευσή τους στην τοπική κοινωνία και σε φιλανθρωπικές οργανώσεις.
Σε αρκετές από τις συνεντεύξεις μας, ακούσαμε για τις σημαντικές συνεισφορές που κάνουν πολλοί ηγέτες οικογενειακών επιχειρήσεων, μαζί με πολλές γενιές των μελών της οικογένειάς τους, σε μακροπρόθεσμες κοινωνικές πρωτοβουλίες που αντικατοπτρίζουν ουσιαστικά τις αξίες και τον σκοπό της οικογένειας.
Η διαχρονική συμμετοχή σε κοινωνικά ζητήματα από πλευράς της Grupo Urrea στο Μεξικό, για παράδειγμα, ξεκίνησε με τις ενέργειες του Raúl Urrea Avilés, ο οποίος ηγήθηκε της επιχείρησης στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Κατά την άποψή του, ο τέλειος δείκτης για την επιτυχία της εταιρείας ήταν η σύγκριση μεταξύ της ευημερίας της επιχείρησης και εκείνης των υπαλλήλων της. Έγινε πρόεδρος της COPARMEX (Συνομοσπονδία Εργοδοτών της Δημοκρατίας του Μεξικού) και συνεργάστηκε με τη Συνομοσπονδία Εργαζομένων του Μεξικού για τη δημιουργία του Ινστιτούτου Κοινωνικής Βοήθειας Jalisco με στόχο την παροχή αξιοπρεπούς στέγασης σε εργαζόμενους της περιοχής.
H δέσμευση του Ομίλου Urrea προς τους εργαζόμενους συνεχίζει μέχρι σήμερα και «κληρονομιές» όπως αυτή οδηγούν σε μία απτή δέσμευση προς την εταιρική κοινωνική ευθύνη, η οποία συχνά λειτουργεί ως το κρίσιμο νήμα που συνδέει τις διαφορετικές γενιές των οικογενειών.
Κοιτώντας πίσω προκειμένου να προχωρήσουμε μπροστά
Οι περισσότεροι από εμάς θα θέλαμε να ξέρουμε ότι έχουμε συνεισφέρει κάτι στον κόσμο και στις ζωές των άλλων, το οποίο είναι αξιομνημόνευτο και αξίζει να συνεχιστεί. Όπως συμβαίνει και με άλλες πτυχές της οικογενειακής επιχείρησης, η δημιουργία και η διατήρηση μιας ουσιαστικής κληρονομιάς έχει ιδιαίτερη σημασία. Όχι μόνο εκφράζει τα επιτεύγματα της επιχείρησης, αλλά αντανακλά επίσης τον χαρακτήρα ολόκληρης της οικογένειας και αυτό που θέλουν να μεταλαμπαδεύσουν στις μελλοντικές γενιές οι οποίες θα το διαφυλάξουν και θα το προσαρμόσουν.
Μέσα από τις συνομιλίες μας με τους επικεφαλής οικογενειών από όλο τον κόσμο και με πολλά μέλη των οικογενειών τους, έχουμε καταφέρει να εξάγουμε πρακτικά συμπεράσματα σχετικά με το πώς οι οικογένειες χρησιμοποιούν τη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία τους για να ενδυναμώσουν τις επιχειρήσεις τους. Είδαμε πώς οι οικογενειακές αξίες εξακολουθούν να ενσωματώνονται στις επιχειρήσεις τους και στα κίνητρά τους, όχι μόνο για να επεκτείνουν την οικογενειακή και επιχειρηματική κληρονομιά τους, αλλά για να συνεχίσουν να καλλιεργούν και να καθοδηγούν την εξέλιξή της.
Αυτό ενισχύει την κατανόησή μας σχετικά με τους τρόπους αξιοποίησης της σταθερότητας του θεσμού της οικογένειας ως μορφής κοινωνικής οργάνωσης για την υποστήριξη και ανάπτυξη των οικογενειακών επιχειρήσεων. Eίναι σαφές ότι η κληρονομιά της οικογένειας και της επιχείρησης είναι σημαντική η μία για την άλλη αλλά και για κάθε γενιά που τη λαμβάνει ως δώρο.
Μέσα από τις συζητήσεις μας με τους επικεφαλής των οικογενειακών επιχειρήσεων, μάθαμε πώς η μεταφορά των αξιών τους στις επιχειρήσεις τους εξακολουθεί να είναι κρίσιμης σημασίας για την οικογενειακή και επιχειρηματική κληρονομιά τους. Παρόλο που αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως βάρος ή πρόκληση για κάποιους, ήταν ενθαρρυντικό να ακούμε από τους περισσότερους ότι η ευκαιρία για να συνεχιστεί αυτή η κληρονομιά αποτελεί ένα ισχυρό κίνητρο και μια ευκαιρία που πρέπει να αξιοποιηθεί.
Ελπίζουμε ότι αυτό θα ενθαρρύνει περισσότερες οικογενειακές επιχειρήσεις να συνεχίσουν να συνδέουν τον σκοπό της επιχείρησής τους με τις αξίες της οικογένειας για μια διαχρονική κληρονομιά που θα εμπνέει τις επόμενες γενιές να την συνεχίζουν.
Εάν ενδιαφέρεστε να μάθετε περισσότερα για τις οικογένειες που συνέβαλαν στις συζητήσεις μας περί κληρονομιάς, σχεδιασμού διαδοχής, διακυβέρνησης και ποικιλομορφίας, σας ενθαρρύνουμε να διαβάσετε τα προφίλ αυτών των σημαντικών επιχειρηματικών ηγετών και των επιχειρήσεών τους στο τμήμα family business profiles.
Υποσημειώσεις:
- Barbera, Stamm, & DeWitt, 2018; Dyer, 1988; Hammond et al., Hunger & Rowles, 2005.
- Cigoli & Scabani, 2006, p.24.
- Lyengar, 2015; JP Morgan & Chase, 2014.
