Η Κατερίνα Πολυζώη, Διευθύντρια, Οικογενειακές Επιχειρήσεις, KPMG στην Ελλάδα, αναλύει στο περιοδικό Fortune τα στοιχεία του 8ου Ευρωπαϊκού Βαρόμετρου Οικογενειακών Επιχειρήσεων και παρουσιάζει συγκριτικά στοιχεία μεταξύ των ελληνικών και των υπόλοιπων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Όπως επισημαίνει, «τα αποτελέσματα της έρευνας σε συνδυασμό με την εμπειρία μας από τη συνεργασία με τις ελληνικές επιχειρηματικές οικογένειες, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα επικεντρώνουν την προσοχή τους στα επιχειρηματικά θέματα, αλλά παραμελούν τον παράγοντα “οικογένεια” που διαδραματίζει ένα σημαντικότατο ρόλο στην ευημερία και μακροημέρευση της επιχείρησης. Θέματα οικογενειακής διακυβέρνησης, όπως ο ρόλος της οικογένειας στην επιχείρηση, ο τρόπος λήψης αποφάσεων, η διαδοχή στην ιδιοκτησία και τη διοίκηση, συχνά προσεγγίζονται παρορμητικά χωρίς την υιοθέτηση δομημένου πλαισίου και την εφαρμογή προσυμφωνημένων κανόνων και μηχανισμών».

Πως εκτιμούν τις προοπτικές για το μέλλον τους οι οικογενειακές επιχειρήσεις;

Παραμένουν αισιόδοξες ή πολύ αισιόδοξες για το μέλλον σε ένα σημαντικό ποσοστό (62%), αν και σε χαμηλότερα επίπεδα από πέρυσι. Οι αυξανόμενες οικονομικές και γεωπολιτικές αβεβαιότητες καθιστούν πιο συντηρητικές τις προβλέψεις τους. Στην Ελλάδα, το συνολικό επίπεδο επιχειρηματικής αισιοδοξίας ταυτίζεται με το ευρωπαϊκό, όμως παρατηρούνται διαφορές στα δύο «άκρα» της κατάταξης: τα ποσοστά για «πολύ αισιόδοξες» όσο και για «αρνητικές» εκτιμήσεις είναι υψηλότερα από αυτά της Ευρώπης, δηλώνοντας αφενός μία βελτίωση της ψυχολογίας μετά από μία δεκαετία τεράστιας οικονομικής κρίσης, αφετέρου όμως την ύπαρξη αντιθέσεων και ίσως δύο ταχυτήτων.

Πού εδράζεται η αναπτυξιακή στρατηγική των οικογενειακών επιχειρήσεων που συμμετείχαν στο Βαρόμετρο; Διαφέρουν οι απόψεις των ελληνικών επιχειρήσεων;

Στη φετινή έρευνα η ενίσχυση της καινοτομίας αναδείχθηκε ως η σημαντικότερη προτεραιότητα για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, με δεύτερη την κατάρτιση του προσωπικού, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ιδιαίτερα όμως στην Ελλάδα, πολύ υψηλά στις προτεραιότητες, βρίσκεται η επέκταση σε νέες αγορές και η στρατηγική διαφοροποίησης μέσω νέων προϊόντων/υπηρεσιών, καθώς το μικρό μέγεθος της ελληνικής αγοράς, οδηγεί τις επιχειρήσεις να αναζητήσουν αναπτυξιακές προοπτικές μέσω εξαγωγών και ανάπτυξης νέων προϊόντων.

Σε ποιους τομείς σχεδιάζουν να επενδύσουν στο μέλλον οι οικογενειακές επιχειρήσεις και πως σκέφτονται να χρηματοδοτήσουν τα σχέδια αυτά;

Κατά κύριο λόγο, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη, σχεδιάζουν να επενδύσουν στην κύρια επιχειρηματική τους δραστηριότητα, στην καινοτομία, στις νέες τεχνολογίες και στο ανθρώπινο δυναμικό (πρόσληψη και εκπαίδευση).

Η εξασφάλιση της χρηματοδότησης παραμένει «οικογενειακή υπόθεση» και επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της επανεπένδυσης των κερδών. Εξάλλου, αυτό είναι ένα από τα σημαντικά πλεονεκτήματά τους: ο μακροπρόθεσμος ορίζοντας και το «υπομονετικό» κεφάλαιο διαπνέουν τις αποφάσεις τους, «θυσιάζοντας» βραχυπρόθεσμες αποδόσεις και λήψη μερισμάτων, με στόχο τη μακροπρόθεσμη αύξηση της αξίας της επιχείρησης.

Η διαδοχή είναι μία από τις κρισιμότερες αλλά και δυσκολότερες προκλήσεις που όλες οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα κληθούν, αργά ή γρήγορα να αντιμετωπίσουν. Ποιο από τα συμπεράσματα της έρευνας σας προβλημάτισε περισσότερο για τις ελληνικές επιχειρήσεις;

Στην Ελλάδα, αν και το 41% δηλώνει ότι σκέφτεται να μεταβιβάσει την ιδιοκτησία την επιχείρησης στην επόμενη γενιά, μόλις το 25% προετοιμάζει τη διαδοχή στη διοίκηση, ενώ στην Ευρώπη τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 35% και 33%, παρουσιάζοντας πολύ μικρή απόκλιση μεταξύ τους. Επίσης, στην Ελλάδα οι επιχειρηματίες δυσκολεύονται πολύ περισσότερο με την επιλογή διαδόχου στη διοίκηση παρά με την επιλογή των μελλοντικών μετόχων: 38% των συμμετεχόντων θεωρούν δύσκολη την εύρεση του διαδόχου στη διοίκηση και μόνο το 23% του μελλοντικού ιδιοκτήτη.

Από την εμπειρία μας, έχουμε διαπιστώσει ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις θεωρούν πιο «ανώδυνη» σε ψυχολογικό επίπεδο την απόφαση για τη μεταβίβαση της ιδιοκτησίας, καθώς επιλέγουν τον επιμερισμό της ιδιοκτησίας σε όλα τα μέλη της επόμενης γενιάς. Όμως, οι προβληματισμοί για την επιλογή του επόμενου ηγέτη σε συνδυασμό με τη συναισθηματική δυσκολία απεμπόλησης της εξουσίας, έχουν ως αποτέλεσμα οι υφιστάμενοι ηγέτες να αναβάλλουν τις αποφάσεις ως προς τη διαδοχή στη διοίκηση, ελπίζοντας ότι ο χρόνος θα φέρει «μαγικές» λύσεις, που δυστυχώς ποτέ δεν έρχονται.

Συνεπώς, ποιους θεωρείτε κρίσιμους παράγοντες μίας επιτυχημένης διαδικασίας διαδοχής;

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις θα πρέπει έγκαιρα και διεξοδικά να μελετούν και να σχεδιάζουν τη διαδοχή, εστιάζοντας την προσοχή τους τόσο στα θέματα διοίκησης, όσο και ιδιοκτησίας. Πολλοί αισθάνονται ότι η μεταβίβαση της ιδιοκτησίας μίας επιχείρησης είναι απλώς μία απόφαση σχετικά με το πώς να «μοιράσουν» στα παιδιά τους την περιουσία τους. Θα πρέπει όμως πριν λάβουν οποιαδήποτε απόφαση να αναλογιστούν το σύνθετο και απαιτητικό ρόλο ενός «Υπεύθυνου Ιδιοκτήτη»: μπορεί να μη διοικεί, αλλά είναι εκείνος που καθορίζει το όραμα και τις αξίες της επιχείρησης και εν τέλει λαμβάνει τις σημαντικότερες αποφάσεις, ενεργώντας προς το συμφέρον όλων των εμπλεκομένων μερών (επιχείρησης, υπαλλήλων, κοινωνίας, οικογένειας και των υπολοίπων μετόχων). Επίσης, δεν θα πρέπει να αγνοούμε ότι τα πολύπλευρα «ηγετικά» προσόντα που απαιτούνται, ιδιαίτερα σήμερα σε ένα αβέβαιο, πολύπλοκο και συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, δεν «κληρονομούνται». Εάν τα μέλη της επόμενης γενιάς δε διαθέτουν τα κατάλληλα «ταλέντα», θα πρέπει να αναζητηθούν εκτός αυτής, με στόχο τη διασφάλιση μίας στιβαρής εκτελεστικής ηγεσίας. Όλα αυτά συνεπώς, απαιτούν καλή οργάνωση, μεθοδικότητα, ώριμη σκέψη, έγκαιρο προγραμματισμό, ανοιχτή, ειλικρινή επικοινωνία και ενσυναίσθηση μεταξύ όλων των μελών της οικογένειας, υφιστάμενης και επόμενης γενιάς.

Ποιες οι σημαντικότερες προκλήσεις της διαδοχής στη διοίκηση σύμφωνα με την έρευνα;

Στο σύνολο των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων ως κυριότερες προκλήσεις αναφέρονται η εύρεση, η παρακίνηση και η εκπαίδευση του διαδόχου. Στην Ελλάδα το 40% των συμμετεχόντων θεωρεί σημαντική πρόκληση και με υψηλό βαθμό δυσκολίας αντιμετώπισης, τη διαχείριση των οικογενειακών συγκρούσεων (Ευρώπη 24%). Αυτό θα πρέπει να μας προβληματίσει και να προσπαθήσουμε να ευαισθητοποιήσουμε τις οικογενειακές επιχειρήσεις στην ανάγκη πρόβλεψης και υιοθέτησης δομών, κανόνων και μηχανισμών για τον τρόπο που η οικογένεια συζητά, αναλύει και λαμβάνει αποφάσεις, μέσω της σύνταξης ενός «οικογενειακού καταστατικού».