Legal Alert: Nowe unijne wymogi dotyczące przeciwdziałania marnowaniu żywności i tekstyliów - zmiany w ramowej dyrektywie odpadowej

W dniu 9 września 2025 r. Parlament Europejski przyjął przepisy zmieniające Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (tzw. Ramowa Dyrektywa Odpadowa), która wprowadza pierwsze w UE wiążące cele ograniczenia marnowania żywności oraz ustanawia rozszerzoną odpowiedzialność producentów (ROP) dla producentów tekstyliów.

Zmiany te wynikają z rosnącej świadomości skali marnotrawstwa i jego skutków. Każdego roku w UE powstaje niemal 60 mln ton odpadów żywnościowych (ok. 132 kg na osobę) oraz 12,6 mln ton odpadów tekstylnych. Szacuje się, że około 20% żywności produkowanej w Europie jest marnowane, co pociąga za sobą ogromne straty ekonomiczne i etyczne, a także zbędne zużycie zasobów i emisje gazów cieplarnianych. Z kolei sektor tekstyliów należy do najbardziej zasobochłonnych, ponieważ produkcja odzieży i tkanin zużywa ogromne ilości wody i energii, a odpady tekstylne stanowią narastające obciążenie dla środowiska (tekstylia odpowiadają za ok. 5% całkowitego śladu środowiskowego UE). Ponadto, włókna syntetyczne uwalniane podczas prania ubrań są istotnym źródłem mikroplastiku w oceanach. Wobec takich wyzwań UE zdecydowała się na działania legislacyjne, które wpisują się w szerszą strategię gospodarki obiegu zamkniętego oraz realizację założeń Europejskiego Zielonego Ładu.

Nowelizacja Ramowej Dyrektywy Odpadowej po raz pierwszy ustanawia wiążące cele redukcji marnotrawstwa żywności, które państwa członkowskie muszą osiągnąć do 31 grudnia 2030 r. na poziomie krajowym. Cele te zostały podzielone według etapów łańcucha dostaw i określone procentowo względem średniej rocznej ilości odpadów żywności z lat 2021–2023:

• 10% – tyle mniej odpadów żywnościowych ma powstawać w sektorze przetwórstwa i produkcji żywności do 2030 r., w porównaniu z poziomem bazowym z lat 2021–2023. Cel ten dotyczy całej branży przetwórczej i produkcyjnej sektora spożywczego.
• 30% (per capita) – o tyle mają zostać zredukowane odpady żywności na jednego mieszkańca na etapie dystrybucji i konsumpcji (łącznie) do 2030 r. W zakres tego celu wchodzą handel detaliczny, gastronomia i usługi żywieniowe (np. restauracje, catering) oraz gospodarstwa domowe. Redukcję mierzy się łącznym spadkiem ilości odpadów generowanych przez te sektory w przeliczeniu na mieszkańca kraju.

Wprowadzenie tych celów służy realizacji unijnego zobowiązania w ramach Agendy 2030 ONZ, choć UE przyjęła cel redukcji marnowania żywności na poziomie 30% (zamiast 50%), uznając go za bardziej osiągalny w obecnych realiach. Osiągnięcie założeń wymaga zdecydowanych działań w całym łańcuchu dostaw. Państwa członkowskie będą musiały zaktualizować swoje programy przeciwdziałania marnowaniu żywności w ciągu dwóch lat od wejścia w życie przepisów, obejmując m.in. kampanie edukacyjne, wsparcie innowacji czy zmiany w modelach dystrybucji.

Dyrektywa wyraźnie zaznacza, że realizacja celów nie może odbywać się kosztem jakości żywności ani nadmiernie obciążać dostawców rolnych. Zamiast tego, nacisk położono na wspieranie innowacyjnych rozwiązań oraz dobre praktyki zarówno wśród firm, jak i konsumentów.

Administracje krajowe prawdopodobnie wprowadzą nowe regulacje przekładające się na praktykę biznesową. Wskazuje się że mogą to być m.in. obowiązki raportowania skali marnowania żywności, ustalanie sektorowych celów cząstkowych czy promowanie dobrowolnych porozumień z branżą. Istotnym elementem będzie także obowiązek ułatwiania darowizn żywności nadającej się do spożycia, np. na rzecz banków żywności, zamiast jej utylizacji. Dla przedsiębiorstw oznacza to konieczność stworzenia sprawnych mechanizmów przekazywania niesprzedanych produktów na cele społeczne.

Drugim filarem nowelizacji są regulacje dotyczące tekstyliów, które wprowadzają w całej UE zasady rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Dotychczas tekstylia nie były objęte jednolitym systemem ROP - chociaż państwa członkowskie od 2025 r. muszą zapewnić selektywną zbiórkę odpadów tekstylnych, jednak brakuje mechanizmu finansowania i zarządzania ich recyklingiem na poziomie UE. Teraz producenci tekstyliów zostaną zobowiązani do finansowania całego procesu zagospodarowania odpadów, podobnie jak funkcjonuje to w przypadku sprzętu elektrycznego czy - projektowanych w Polsce - rozwiązań dla opakowań.

Systemem ROP objęte będą praktycznie wszystkie tekstylia i wyroby obuwnicze wprowadzane na rynek konsumencki, w tym odzież, dodatki, nakrycia głowy, obuwie, koce, pościel, bielizna stołowa
i zasłony, niezależnie od materiału. Dodatkowo, państwa członkowskie mogą rozszerzyć obowiązki na producentów materacy. Tak szeroki zakres ma uniemożliwić omijanie przepisów poprzez przeklasyfikowanie produktów lub zmiany w nomenklaturze celnej.

Każde państwo UE będzie musiało wprowadzić krajowy system ROP dla tekstyliów w ciągu 30 miesięcy od wejścia w życie dyrektywy nowelizującej. W praktyce oznacza to, że już około 2028 r. wszystkie firmy produkujące lub importujące tekstylia na rynek UE będą musiały uczestniczyć w systemie rejestracji oraz ponosić opłaty pokrywające koszty selektywnej zbiórki, sortowania, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów. Państwa członkowskie będą zobowiązane do utworzenia jawnych rejestrów producentów oraz zapewnienia, że systemy zbiórki obejmą całość kraju. Wysokość opłat będzie mogła być zróżnicowana, na przykład wyższa dla wyrobów nietrwałych, a niższa dla produktów trwałych lub lepiej zaprojektowanych pod kątem ponownego użycia i recyklingu.

Obowiązki producentów obejmują:

• Finansowanie zbiórki i przetwarzania odpadów tekstylnych – producenci (indywidualnie lub poprzez organizacje ROP) będą musieli pokrywać koszty zagospodarowania wszystkich tekstyliów, w tym tych trafiających do odpadów zmieszanych lub zbieranych przez organizacje społeczne.
• Rejestrację i sprawozdawczość – obowiązek rejestracji w każdym państwie UE, w którym produkty są wprowadzane, z podaniem danych identyfikacyjnych i raportowaniem masy wyrobów. Sprzedawcy spoza UE będą zobowiązani ustanowić upoważnionego przedstawiciela w UE.
• Ekoprojekt i edukację konsumentów – wysokość składek będzie zależna m.in. od trwałości czy możliwości recyklingu produktu, a producenci i organizacje ROP będą zobowiązani do prowadzenia działań edukacyjnych wśród konsumentów.

Obowiązki te nie obejmują firm zajmujących się wyłącznie sprzedażą używanej odzieży lub rzemieślników szyjących na miarę. Mikroprzedsiębiorstwa mają wydłużony termin dostosowania i będą zobowiązane do spełnienia wymogów ROP o rok później niż pozostali producenci.

Warto podkreślić, że wraz z rozszerzeniem obowiązków przedsiębiorstw w zakresie raportowania, rejestracji i finansowania zagospodarowania odpadów, można spodziewać się również aktualizacji katalogu sankcji przewidzianych w przepisach krajowych . Państwa członkowskie będą zobowiązane zapewnić skuteczność wdrożenia nowych regulacji zgodnie z art. 36 Ramowej Dyrektywy Odpadowej, co w praktyce może oznaczać wprowadzenie nowych kar administracyjnych za naruszenia obowiązków w ramach systemu ROP oraz ograniczania marnowania żywności.

Przepisy nowelizujące przewidują również dodanie do Ramowej Dyrektywy Odpadowej nowych definicji, w tym w szczególności:

a)    producent produktów tekstylnych, produktów powiązanych z tekstyliami lub produktów obuwniczych (ang. producer of textile, textile-related or footwear products listed in Annex IVc) – tj. każdy podmiot, który wytwarza, importuje, dystrybuuje lub po raz pierwszy wprowadza takie produkty na rynek UE pod własną marką – niezależnie od kanału dystrybucji, w tym sprzedaży online, a także podmioty zagraniczne sprzedające bezpośrednio konsumentom w UE. Wyłączeniu podlegają m.in. dostawcy używanej odzieży oraz indywidualni rzemieślnicy szyjący na miarę.

b)    organizacja odpowiedzialności producentów (ang. producer responsibility organisation), czyli podmiot prawny, który działa w imieniu producentów, przejmując na siebie obowiązki związane
z systemem ROP. Organizacja ta odpowiada za organizację oraz finansowanie zbiórki, przetwarzania i sprawozdawczości dotyczącej odpadów tekstylnych, a także za prowadzenie działań edukacyjnych i współpracę z właściwymi organami nadzorczymi.

Nowelizacja wprowadza także inne pojęcia, m.in. „udostępnianie na rynku”, „platforma internetowa”, „podmiot gospodarki społecznej” czy „niesprzedany produkt konsumencki”, co zapewnia większą precyzję i jednolitą interpretację nowych obowiązków w całej UE.

Przepisy formalnie wejdą w życie w ciągu 20 dni po publikacji w Dzienniku Urzędowym UE. Państwa członkowskie będą mieć 20 miesięcy na przyjęcie przepisów krajowych implementujących nowe rozwiązania przewidziane dyrektywy zmieniającą, a same systemy ROP muszą ruszyć najpóźniej w ciągu 30 miesięcy od wejścia przepisów w życie (mikrofirmy – w ciągu 42 miesięcy).

Dla firm z sektora spożywczego nowe regulacje oznaczają konieczność skuteczniejszego zarządzania łańcuchem dostaw i wprowadzenia działań ograniczających marnowanie żywności, w tym monitoringu i sprawozdawczości. W praktyce mogą pojawić się obowiązki raportowania strat, udostępniania niesprzedanej żywności na cele społeczne, czy stosowania rozwiązań technologicznych i procesowych sprzyjających minimalizacji odpadów.

Branża tekstylna stanie przed koniecznością nie tylko formalnego rejestrowania się i raportowania, ale także dostosowania modeli biznesowych do kosztów funkcjonowania w systemie ROP – w tym uczestnictwa w organizacjach odzysku, zarządzania nowymi obciążeniami finansowymi i weryfikacji zgodności na poziomie krajowym. Dla wielu firm, zwłaszcza tych funkcjonujących w modelu fast fashion lub działających międzynarodowo, oznacza to wzrost kosztów, konieczność analizy łańcucha dostaw, a także rozwijania oferty zgodnej z zasadami ekoprojektu. Jednocześnie nowe regulacje będą sprzyjały powstawaniu nowych modeli biznesowych (np. usługi recyklingu, ponownego użycia, sortowania tekstyliów) i mogą stanowić impuls do inwestycji w zrównoważone rozwiązania.

Nowelizacja unijnej dyrektywy odpadowej z 2025 r. to przełomowy krok w ograniczaniu marnowania żywności i odpadów tekstylnych. Po raz pierwszy w całej UE wprowadzone zostaną  wiążące cele redukcji odpadów żywności, co wymaga zaangażowania zarówno rządów, jak i biznesu. Rozszerzenie odpowiedzialności producentów na sektor tekstyliów oznacza fundamentalne zmiany w branży modowej, sprzyjające recyklingowi i bardziej zrównoważonym rozwiązaniom. Nowe regulacje mają wspierać politykę gospodarki o obiegu zamkniętym, ograniczać zbędne emisje oraz problem mikroplastiku i składowania odpadów. Z perspektywy firm kluczowe będzie odpowiednio wczesne dostosowanie modeli działania do nowych wymogów, co pozwoli nie tylko uniknąć sankcji, ale także budować przewagę na coraz bardziej zrównoważonym rynku UE.

Świadomość nowych obowiązków to jedno, ale ich skuteczna implementacja w działalności firmy wymaga szczegółowej wiedzy i planowania. Nasz zespół monitoruje na bieżąco prace legislacyjne w Brukseli oraz przygotowania do wdrożenia przepisów w Polsce i innych krajach UE. Oferujemy kompleksowe wsparcie dla firm z sektorów objętych nowelizacją, w szczególności:

• Analiza wymogów prawnych – przeprowadzimy audyt obecnego stanu zgodności Państwa przedsiębiorstwa z nadchodzącymi regulacjami oraz zidentyfikujemy obszary wymagające dostosowań.
• Doradztwo w redukcji strat i raportowaniu – pomożemy opracować i wdrożyć wewnętrzne procedury monitorowania marnotrawstwa żywności, raportowania odpadów oraz programy zapobiegania tym stratom, tak aby spełnić przyszłe krajowe wymagania i jednocześnie zoptymalizować procesy operacyjne.
• Przygotowanie do systemu ROP – doradzimy, jak najlepiej przygotować się do nowych obowiązków w zakresie tekstyliów: od wsparcia przy rejestracji w systemach ROP, poprzez weryfikację umów z kontrahentami pod kątem nowych wymogów, aż po strategię zarządzania kosztami opłat produktowych. Możemy również reprezentować Państwa firmę w dialogu z organizacjami ROP oraz organami administracji przy kształtowaniu szczegółów systemu.