Wyższe mandaty za wykroczenia skarbowe – kontrowersje i skutki uboczne

Kodeks karny skarbowy przewiduje możliwość wymierzenia kary grzywny za wykroczenie skarbowe w formie mandatu karnego, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, uszczuplona w związku z wykroczeniem należność publicznoprawna została w całości uiszczona do chwili przyjęcia mandatu, a sprawca wyraża zgodę na przyjęcie mandatu.

Obecnie zgodnie z art. 48 § 2 k.k.s. mandatem karnym można nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia, czyli w 2021 roku do maksymalnie 5,6 tys. zł. Po wejściu w życie nowelizacji zmieniającej powyższą regulację, mandatem karnym można będzie nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Kara grzywny za wykroczenie skarbowe będzie więc mogła wynieść w tym roku maksymalnie 14 tys. zł.

W uzasadnieniu do nowelizacji przepisów wprowadzającej tę zmianę Ministerstwo Finansów wskazało, że podniesienie wysokości górnej granicy mandatów za wykroczenia skarbowe pozwoli na odciążenie sądów od rozpoznawania spraw dotyczących tych wykroczeń, a także będzie skutkować objęciem postępowaniem mandatowym szerszego zakresu czynów zabronionych kwalifikowanych jako wykroczenia.

O ile pierwszy z powyższych argumentów można, przynajmniej w założeniu, uznać za uzasadniony – warunkiem nałożenia za wykroczenie skarbowe grzywny w drodze mandatu karnego jest zgoda sprawcy na jego przyjęcie, a więc sprawa nie trafia do sądu – o tyle drugi z nich jest mocno dyskusyjny. Samo zwiększenie górnej granicy kwoty grzywny możliwej do wymierzenia mandatem nie powinno bowiem zasadniczo wpływać na kwalifikację zachowania sprawcy danego czynu jako wykroczenia lub przestępstwa skarbowego.

Wykroczeniem skarbowym zgodnie z kodeksową regulacją jest czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza w czasie jego popełnienia pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia (który to próg obowiązywał już poprzednio i nie został zmieniony), a także każdy inny czyn, który szczególny przepis kodeksu uznaje za wykroczenie. Przepisy k.k.s. dotyczące poszczególnych typów czynów zabronionych wskazują przy tym często, że sprawca czynu może podlegać karze jedynie za wykroczenie skarbowe, gdy czyn stanowi tzw. wypadek mniejszej wagi – czyli czyn, który w konkretnej sprawie charakteryzuje się niskim stopniem społecznej szkodliwości, w tym gdy sposób i okoliczności popełnienia czynu nie wskazują na rażące lekceważenie przez sprawcę porządku prawnego. Wypadkami mniejszej wagi, stanowiącym jedynie wykroczenia skarbowe, mogą być np. naruszenia przepisów dotyczących składania oświadczenia o sporządzeniu cen transferowych, w tym niezłożenie takiego oświadczenia w terminie, czy niezamierzone podanie nieprawdy w niektórych innych oświadczeniach składanych dla celów podatkowych.

Z kolei przestępstwem skarbowym jest każdy czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny wymierzanej w tzw. stawkach dziennych (czyli według stawki ustalanej każdorazowo indywidualnie przez sąd z uwzględnieniem dochodów sprawcy, jego warunków osobistych, rodzinnych, majątku i możliwości zarobkowych, w granicach od kwoty odpowiadającej jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia do czterystukrotności tej kwoty), kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności.

Maksymalna wysokość kary grzywny możliwej do wymierzenia w postępowaniu mandatowym sama w sobie nie ma więc na gruncie k.k.s. zasadniczo wpływu na kwalifikację czynu jako wykroczenia lub przestępstwa skarbowego, gdyż nie jest kodeksową przesłanką na podstawie której powinno być dokonywane rozróżnienie pomiędzy wykroczeniem a przestępstwem.

Ministerstwo Finansów mówiąc o kwalifikowaniu na skutek zmiany jako wykroczeń skarbowych szerszego zakresu czynów zabronionych uznaje zapewne, choć nie zostało to wprost wyrażone w uzasadnieniu do nowelizacji, że podwyższenie górnej wysokości mandatów karnych wpłynie na częstsze kwalifikowanie przez urzędników drobniejszych wykroczeń jako wypadków mniejszej wagi, które będą karane mandatami. Można jednak mieć wątpliwości czy bezpośredni skutek zmiany, jakim niewątpliwie w praktyce będzie zwiększenie kwot kar grzywien wymierzanych za tego rodzaju niewielkiej wagi naruszenia licznych obowiązków wynikających z regulacji podatkowych, usprawiedliwia cel w postaci objęcia większej liczby drobnych wykroczeń postępowaniami mandatowymi.

Ponadto, można zastanawiać się czy skutkiem ubocznym dokonanej zmiany nie będzie – wbrew deklarowanym przez Ministerstwo celom – zwiększenie ilości spraw, w których podatnicy będą odmawiać przyjęcia mandatów decydując się na wykazanie przed sądem, że nałożona kara jest niewspółmierna do wagi wykroczenia, lub że nie ponoszą winy za naruszenie przepisów podatkowych. Obecnie bowiem, z uwagi na relatywnie niewielką wysokość grzywien nakładanych mandatami karnymi, wielu podatników w przypadku drobniejszych naruszeń nie decyduje się na angażowanie czasu i środków w postępowanie sądowe, wybierając zapłacenie mandatu i szybkie zakończenie sprawy.

Należy również pamiętać – o czym często zapominają nie tylko podatnicy, ale również i urzędnicy skarbowi – że większość czynów zabronionych w kodeksie karnym skarbowym można popełnić jedynie z winy umyślnej. Brak wykazania umyślności czynu wyklucza wtedy możliwość pociągnięcia podatnika do odpowiedzialności karnej skarbowej, co jest częsta przyczyną uniewinnień przed sądami podatników oskarżanych przez organy o popełnienie przestępstw lub wykroczeń skarbowych. W przypadku postępowania mandatowego wina sprawcy, który poprzez przyjęcie mandatu karnego przyjmuje na siebie odpowiedzialność, nie podlega zwykle zbyt dogłębnemu badaniu. Wzrost wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów może spowodować, że podatnicy będą częściej kwestionować umyślność popełnienia przez siebie wykroczenia skarbowego i zasadność karania za nie.