17 grudnia 2021 roku upłynął termin przewidziany na transpozycję do polskiego porządku prawnego tzw. Dyrektywy o ochronie sygnalistów, a 17 grudnia 2023 r. czas na wdrożenie jej przepisów także w odniesieniu do grupy podmiotów w sektorze prywatnym zatrudniających od 50 do 249 pracowników. Prace nad projektem ustawy implementującej tę Dyrektywę trwają już ponad dwa lata. 6 marca 2024 roku został opublikowany drugi w tym roku projekt polskich przepisów. Czy projekt ten zawiera ostateczny zarys nowych regulacji w zakresie sygnalistów?
Zapraszamy do wypełnienia krótkiej ankiety dotyczącej statusu wdrożenia w Państwa organizacji systemu zgłaszania naruszeń prawa i ochrony sygnalisty.
W Polsce prace nad przepisami implementującymi do krajowego porządku prawnego tzw. Dyrektywę o ochronie sygnalistów rozpoczęły się w październiku 2021 roku, co oznacza, że od rozpoczęcia prac minęły już ponad dwa lata. Przez cały ten okres, w Rządowym Centrum Legislacji pojawiło się kilka projektów ustawy. W styczniu informowaliśmy Państwa o przyśpieszeniu prac i publikacji kolejnego projektu ustawy. Nie upłynęły jeszcze nawet dwa miesiące od tego momentu, a już pojawił się kolejny projekt (projekt z dnia 26 lutego 2024 roku).
W związku z opóźnieniem w implementacji Dyrektywy o ochronie sygnalistów, rok temu Komisja Europejska (KE) skierowała do Trybunału Sprawiedliwości UE skargę na Polskę, w której domaga się zasądzenia co najmniej 3,8 mln euro. Wydaje się, że jest to jeden z powodów, dla których prace nad projektem ustawy nabrały tempa i są na coraz bardziej zaawansowanym etapie. Jednak podczas ostatniego Seminarium „Sygnalizowanie naruszeń prawa. Czy projekt ustawy wymaga zmian?” organizowanego między innymi przez Konfederację Lewiatan, które odbyło się 14 lutego 2024 roku, przedstawiciele Rządu podkreślali, że na ostateczny kształt i termin implementacji jeszcze chwilę należy poczekać. W ich ocenie przepisy powinny nie tylko gwarantować poczucie bezpieczeństwa sygnalistom, ale również zapewniać przejrzyste instrumenty w prawie, na podstawie których będą rozpatrywane zgłoszenia. Istnieją zatem niewielkie szanse, że przepisy ustawy o sygnalistach zaczną obowiązywać w pierwszych miesiącach 2024 roku.
Poniżej prezentujemy najważniejsze w naszej ocenie zmiany jakie zaproponowano w najnowszym projekcie ustawy, opublikowanym 6 marca 2024 roku.
Nowy tytuł ustawy i rozszerzenie katalogu naruszeń prawa
Jedną z istotnych zmian wynikających z najnowszej wersji projektu ustawy implementującej do polskiego porządku prawnego Dyrektywę o ochronie sygnalistów jest zmiana jej tytułu. Od teraz procedowany będzie projekt ustawy o ochronie sygnalistów, a nie projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Może wydawać się, że zmiana ta ma charakter symboliczny, jednak w ocenie polskiego ustawodawcy termin „sygnalisty” został już dość mocno zakorzeniony w społecznej percepcji problematyki zgłaszania naruszeń prawa.
Wśród ważniejszych zmian jakie pojawiły się w najnowszym projekcie jest też rozszerzenie katalogu naruszeń prawa, czyli działań lub zaniechań niezgodnych z prawem lub mających na celu obejście prawa, które obligatoryjnie będą stanowić zakres przedmiotowy procedur zgłaszania nieprawidłowości. Zakres ten został rozszerzony o wolności i prawa człowieka i obywatela, korupcję, handel ludźmi oraz prawo pracy.
Tym samym obecnie proponowany katalog naruszeń prawa zawiera takie obszary jak:
korupcja
handel ludźmi
prawo pracy
zamówienia publiczne
ochrona środowiska
ochrona konsumentów
zdrowie publiczne
bezpieczeństwo transportu
zdrowie i dobrostan zwierząt
bezpieczeństwo żywności i pasz
usługi, produkty i rynki finansowe
wolności i prawa człowieka i obywatela
ochrona prywatności i danych osobowych
bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych
bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami
ochrona prywatności i danych osobowych
bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych
bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami
ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe
przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
interesy finansowe Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej
rynek wewnętrzny Unii Europejskiej, w tym zasady konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych
Podmioty wdrażające procedury wewnętrznych zgłoszeń nadal będą miały prawo dalszego (fakultatywnego) rozszerzenia katalogu naruszeń podlegających zgłoszeniom przez sygnalistów. W ramach procedury zgłoszeń wewnętrznych pracodawcy będą mogli dopuścić opcję zgłaszanie informacji o naruszeniach dotyczących obowiązujących w podmiocie prawnym regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych, które zostały ustanowione przez ten podmiot na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego i pozostają z nimi zgodne.
Rozstrzygnięcie kwestii zgłoszeń anonimowych
Nowy projekt ustawy przewiduje, że zarówno podmiot prawny, RPO jak i organ publiczny będą mogły przyjmować zgłoszenia dokonane anonimowo. Zwracamy jednak uwagę, że powyższe rozwiązanie jest fakultatywne, w praktyce oznacza to, że podmioty rozpatrujące zgłoszenia będą samodzielnie decydowały czy takiego rodzaju zgłoszenia będą przez nich rozpatrywane. Natomiast jeśli informacja o naruszeniu prawa została anonimowo zgłoszona a podmiot prawny, RPO albo organ publiczny nie przyjmują takich zgłoszeń, przepisy ustawy o sygnalistach nie będą miały zastosowania.
Zarówno procedury zgłoszeń wewnętrznych przyjęte przez podmioty prawne, jak i procedury zgłoszeń zewnętrznych opracowane przez RPO i organy publiczne powinny określać tryb postępowania z informacjami o naruszeniu prawa zgłoszonymi anonimowo.
Dodatkowo rozstrzygnięto również kwestię ochrony przysługującej sygnalistom, którzy dokonali anonimowego zgłoszenia. Zgodnie z projektowanymi przepisami, w każdym przypadku, gdy informacja o naruszeniu prawa została anonimowo zgłoszona podmiotowi prawnemu, RPO albo organowi publicznemu lub ujawniona publicznie, a następnie doszło do ujawnienia tożsamości sygnalisty i doświadczył on działań odwetowych, po spełnieniu pewnych warunków będą miały do niego zastosowanie przepisy dot. szczególnej ochrony.