17 grudnia 2023 roku upłynął termin przewidziany na transpozycję do polskiego porządku prawnego tzw. Dyrektywy o ochronie sygnalistów w odniesieniu do grupy podmiotów w sektorze prywatnym zatrudniających od 50 do 249 pracowników. Prace nad projektem ustawy trwają już ponad dwa lata. Czy najnowszy projekt ustawy opublikowany na początku stycznia zawiera ostateczny zarys nowych przepisów w zakresie sygnalistów?
Zapraszamy do wypełnienia krótkiej ankiety dotyczącej statusu wdrożenia w Państwa organizacji systemu zgłaszania naruszeń prawa i ochrony sygnalisty.
„Sygnalista” to instytucja, o której jest głośno od dłuższego czasu. W Polsce prace nad ustawą o sygnalistach rozpoczęto w październiku 2021 roku, a więc ponad dwa lata temu. Przez ten czas w Rządowym Centrum Legislacji ukazało się kilka projektów ustawy. W ostatnim czasie prace nad regulacjami chwilowo przystopowały między innymi z uwagi na wybory parlamentarne w październiku 2023 r. oraz związane z nimi powołanie nowego Rządu. Jednak na początku stycznia tego roku opublikowano w Rządowym Centrum Legislacji kolejną wersję proponowanych przepisów. Wydaje się, że prace nad projektem ustawy powinny teraz przyśpieszyć. Zwłaszcza, iż w związku z opóźnieniem w implementacji Dyrektywy o ochronie sygnalistów, rok temu Komisja Europejska (KE) skierowała do Trybunału Sprawiedliwości UE skargę na Polskę, w której domaga się zasądzenia co najmniej 3,8 mln euro.
Nowe propozycje zawarte w projekcie ustawy w zakresie procedury zgłoszeń wewnętrznych
Główne założenia co do katalogu przedmiotowego i podmiotowego w zakresie procedury wewnętrznej nie uległy zmianie. Oznacza to, że zgodnie z najnowszym projektem ustawy podmiotami zobowiązanymi do utworzenia kanału zgłoszeń wewnętrznych będą nadal podmioty prawne, na rzecz których wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób. Natomiast podmioty wykonujące działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, będą zobowiązane do utworzenia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa niezależnie od ilości osób wykonujących lub świadczących pracę na ich rzecz.
Podmioty prawne, na rzecz których wykonuje lub świadczy pracę mniej niż 50 osób, nie będą zobowiązane do wdrożenia wewnętrznej procedury zgłaszania nieprawidłowości. Będą one mogły jednak zrobić to fakultatywnie.
W projekcie ustawy podtrzymany został również obowiązek konsultacyjny. W praktyce oznacza on, że podmiot prawny będzie zobowiązany do ustalenia procedury zgłoszeń wewnętrznych po wcześniejszych konsultacjach z zakładową organizacją związkową lub przedstawicielami osób świadczących pracę na jego rzecz, wyłonionymi w trybie przyjętym w tym podmiocie (jeżeli nie działa u niego zakładowa organizacja związkowa).
Zmianie uległ natomiast okres trwania konsultacji ze stroną społeczną. Zgodnie z nowymi propozycjami, konsultacje nie powinny trwać krócej niż 5 dni i dłużej niż 10 dni od dnia przedstawienia przez podmiot prawny projektu procedury zgłoszeń wewnętrznych (wcześniej proponowano okres nie krótszy niż 7 dni i nie dłuższy niż 14 dni). Co więcej, w nowym projekcie zaproponowano także skrócenie okresu wejścia w życie procedury zgłoszeń wewnętrznych z proponowanych wcześniej 14 na 7 dni.
Proponowane zmiany w zakresie zgłoszeń zewnętrznych
Jedną z istotniejszych zmian zaproponowanych w nowym projekcie ustawy, jest wyznaczenie Rzecznika Praw Obywatelskich jako podmiotu, który ma być właściwy w sprawach dotyczących sygnalistów (według poprzedniego projektu organem odpowiedzialnym za wspieranie sygnalistów była Państwowa Inspekcja Pracy).
Aktualny projekt ustawy przewiduje, że zgłoszenia zewnętrzne miałyby być przyjmowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich albo organ publiczny. Zgodnie z nowymi założeniami, Rzecznik Praw Obywatelskich miałby ustalać procedurę przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych, przyjmować zgłoszenia zewnętrzne o naruszeniach, dokonywać ich wstępnej weryfikacji oraz przekazywać organowi publicznemu właściwemu do podjęcia działań następczych. Miałby on również zapewniać powszechny dostęp do informacji na temat praw i środków ochrony prawnej przed działaniami odwetowymi oraz praw osób, których dotyczy zgłoszenie, w szczególności przez zamieszczanie tych informacji na swojej stronie Biuletynu Informacji Publicznej.
Dodatkową zmianą w zakresie zgłoszeń zewnętrznych jest zmiana dotycząca wydania zaświadczenia potwierdzającego, że osoba dokonująca zgłoszenia została objęta ochroną przewidzianą w przepisach dotyczących sygnalistów. Wcześniejszy projekt ustawy przewidywał, iż takie zaświadczenie ma być wydawane obligatoryjnie. Według aktualnej propozycji, wydanie zaświadczenia miałoby odbywać się na wniosek.
Co więcej, w nowej wersji projektu zrezygnowano z przepisów zobowiązujących organ publiczny do odebrania od zgłaszającego oświadczenia złożonego pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania, iż informacja o naruszeniu prawa była prawdziwa w momencie dokonania zgłoszenia.
Od kiedy pracodawcy powinni być przygotowani na nowe przepisy?
W porównaniu z wcześniejszym projektem ustawy, obecny projekt przewiduje dłuższy termin na wejście w życie przepisów oraz na objęcie pracodawców nowymi obowiązkami. Aktualnie zaproponowano 1-miesięczny okres vactio legis. Natomiast procedury zgłoszeń wewnętrznych powinny być wdrożone przez podmioty prawne w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy.
W praktyce oznacza to, że pracodawcy będą mieli dwa miesiące na kompleksowe wprowadzenie procedur w zakresie whistleblowingu w swoich organizacjach.
