15 listopada 2024 roku minie termin na implementację przez Polskę przepisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2041 w sprawie adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w Unii Europejskiej (dalej „Dyrektywa”). O pierwszych działaniach Komisji Europejskiej podejmowanych w celu zapewnienia adekwatnych wynagrodzeń minimalnych w UE, informowaliśmy Państwa już w 2020 roku.
W 2022 roku została przyjęta Dyrektywa, której celem jest poprawa warunków pracy i życia w UE poprzez ustanowienie ram dotyczących: (i) adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych, (ii) promowania rokowań zbiorowych mających na celu ustalanie wynagrodzeń, jak i (iii) zwiększenia skutecznego dostępu pracowników do praw do ochrony w postaci wynagrodzenia minimalnego w przypadkach przewidzianych w prawie krajowym lub umowach zbiorowych.
Minimalne wynagrodzenie jest standardem w prawie wszystkich państwach członkowskich UE. Natomiast podstawa prawna wprowadzenia przepisów regulujących tę kwestię jest różna. W niektórych państwach, tak jak np. w przypadku Polski, minimalne wynagrodzenie kształtowane jest na poziomie ustawowym. W niektórych innych państwach przepisy te wynikają jedynie z układów zbiorowych. Jednakże jak wynika m.in. z preambuły Dyrektywy, często zdarza się, że nawet w państwach, w których minimalne wynagrodzenie jest uregulowane na poziomie ustawowym, przepisy te nie obejmują wszystkich pracowników lub poziom minimalnego wynagrodzenie nie jest na adekwatnym poziomie. Jak wynika z motywu (13) Preambuły Dyrektywy, w 2018 r. w niektórych państwach członkowskich „[..] ustawowe wynagrodzenie minimalne nie zapewniało dochodu na poziomie progu zagrożenia ubóstwem osobom żyjącym w jednoosobowym gospodarstwie i uzyskującym wynagrodzenie minimalne”.
Ramy dotyczące adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych
W celu poprawy warunków pracy i życia w Unii Europejskiej europejski ustawodawca zdecydował się na przyjęcie Dyrektywy ustanawiającej m.in. ramy dotyczące adekwatności ustawowych wynagrodzeń minimalnych. Należy jednak zauważyć, że celem Dyrektywy, zgodnie z motywem (19) Preambuły, nie jest określanie poziomu wynagrodzeń (co leży w zakresie kompetencji poszczególnych państw członkowskich czy partnerów społecznych) czy też utworzenie jednolitego mechanizmu ustalania wynagrodzeń minimalnych. Celem Dyrektywy tak naprawdę jest przyjęcie rozwiązań gwarantujących większą ochronę praw pracowników do minimalnego wynagrodzenia. Dyrektywa wprowadza mechanizmy pozwalające pracownikom na otrzymywanie wynagrodzenia zapewniającego im godne życie, przy uwzględnieniu kosztów utrzymania oraz ogólnego poziomu wynagrodzeń.
Państwa członkowskie, w których obowiązują ustawowe wynagrodzenia minimalne, będą zobowiązane do ustanowienia niezbędnych procedur ustalania i aktualizowania tych wynagrodzeń. Obecnie z uwagi na fakt, iż nie zostały jeszcze udostępnione nawet założenia do ustawy, która będzie implementować Dyrektywę, nie wiadomo w jaki sposób zasady ustalania minimalnego wynagrodzenia w Polsce ulegną zmianie. Jednakże sama Dyrektywa przewiduje wytyczne w zakresie takich procedur. Podstawą ustalania i aktualizowania minimalnego wynagrodzenia mają być kryteria, umożliwiające zapewnienie adekwatności wynagrodzeń w celu osiągnięcia godnego poziomu życia, zmniejszenie ubóstwa pracujących, a także wspieranie spójności społecznej i pozytywnej konwergencji społecznej oraz zmniejszenie luki płacowej między kobietami a mężczyznami. Kryteria te w każdym państwie członkowskim powinny być dostosowane do panujących praktyk, jednakże mogą one obejmować takie elementy jak:
- siła nabywcza ustawowych wynagrodzeń minimalnych, z uwzględnieniem kosztów utrzymania,
- ogólny poziom wynagrodzeń i ich rozkład,
- stopa wzrostu wynagrodzeń,
- długoterminowe krajowe poziomy produktywności i ich zmiany.
Państwa członkowie zostały zobowiązane do dokonywania regularnej (co najmniej raz na dwa lata) i terminowej aktualizacji ustawowych wynagrodzeń minimalnych. Natomiast w przypadku państw, gdzie stosowany jest mechanizm automatycznej indeksacji, w ramach którego zagwarantowany jest co najmniej minimalny obowiązkowy wzrost ustawowego wynagrodzenia minimalnego, taka aktualizacja powinna być dokonywana co najmniej raz na cztery lata.
Dodatkowo państwa członkowie będę musiały wyznaczyć lub ustanowić co najmniej jeden organ doradczy, który będzie wspierał właściwe organy w kwestiach związanych z ustawowymi wynagrodzeniami minimalnymi.
Dyrektywa dotyczy wszystkich pracowników w UE, którzy wykonują pracę na podstawie umowy o pracę lub pozostają w stosunku pracy określonym przez ustawę, umowy zbiorowe lub praktykę obowiązujące w poszczególnych państwach członkowskich.
Promowanie rokowań zbiorowych mających na celu ustalenie wynagrodzeń
Drugim zadaniem Dyrektywy jest promowanie rokowań zbiorowych mających na celu ustalenie wynagrodzeń. W dążeniu do zwiększenia zasięgu rokowań zbiorowych oraz ułatwienia korzystania z prawa do rokowań zbiorowych mających na celu ustalanie wynagrodzeń, Dyrektywa przewiduje zobowiązanie państw członkowskich przy udziale partnerów społecznych do:
- wspierania budowania i wzmacniania zaangażowania partnerów społecznych do negocjacji zbiorowych na poziomie sektorowym i międzybranżowym,
- zachęcania partnerów społecznych do negocjacji w sprawie wynagrodzeń na równych zasadach,
- wprowadzania odpowiednich środków w celu ochrony korzystania z prawa do rokowań zbiorowych mających na celu ustalanie wynagrodzeń oraz ochrony pracowników i przedstawicieli związków zawodowych przed działaniami, które dyskryminują ich w odniesieniu do ich zatrudnienia ze względu na to, że uczestniczą lub chcą uczestniczyć w rokowaniach zbiorowych mających na celu ustalanie wynagrodzeń,
- promowania rokowań zbiorowych w celu ochrony związków zawodowych i organizacji pracodawców uczestniczących lub chcących uczestniczyć w rokowaniach zbiorowych przed wszelką wzajemną ingerencją lub ingerencją ze strony ich przedstawicieli lub członków w ich zakładanie, funkcjonowanie lub zarządzanie.
Przepisy Dyrektywy zobowiązują państwa członkowie do ustanowienia ram warunków sprzyjających rokowaniom zbiorowym, jeśli wskaźnik zasięgu rokowań zbiorowych jest poniżej progu 80%.
Zwiększenie skutecznego dostępu pracowników do praw do ochrony w postaci wynagrodzenia minimalnego
Dyrektywa przewiduje również postanowienia odnoszące się do monitorowania i ochrony, których celem jest zwiększenie skutecznego dostępu pracowników do ochrony w postaci ustawowego wynagrodzenia minimalnego, w tym systemu egzekwowania przepisów.
Systemy egzekwowania przepisów mają zapewnić funkcjonowanie krajowych ram ustawowych wynagrodzeń minimalnych i ich przestrzegania, poprzez wiarygodny monitoring, kontrole i inspekcje w terenie, w celu sprostania kluczowym wyzwaniom, takim jak wyzwania związane ze stanowiącym nadużycie podwykonawstwem, fikcyjnym samozatrudnieniem lub niezarejestrowanymi godzinami nadliczbowymi bądź z zagrożeniami dla zdrowia i bezpieczeństwa w związku ze wzrostem intensywności pracy. Dodatkowo, państwa członkowie będą zobowiązane do zapewnienia skutecznego, terminowego i bezstronnego rozstrzygania sporów oraz prawa dochodzenia roszczeń w przypadku naruszenia praw związanych z ustawowym wynagrodzeniem minimalnym lub ochroną w postaci wynagrodzenia minimalnego.
Dyrektywa zobowiązuje do podjęcia niezbędnych środków ochrony pracowników i ich przedstawicieli (w tym członków i przedstawicieli związków zawodowych) przed jakimkolwiek niekorzystnym traktowaniem przez pracodawcę oraz przed negatywnymi konsekwencjami wynikającymi ze skargi wniesionej do pracodawcy lub z postępowania wszczętego w celu wyegzekwowania zgodności z prawem w przypadku naruszeń praw związanych z ochroną w postaci wynagrodzenia minimalnego.
Minimalne wynagrodzenie w Polsce
Minimalne wynagrodzenie w Polsce jest regulowane przez ustawę z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Ustawa ta przewiduje tzw. zasadę negocjacyjnego trybu kształtowania wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Oznacza to, iż wysokość minimalnego wynagrodzenia jest corocznie przedmiotem negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego. Wysokość minimalnego wynagrodzenia ustalana jest w taki sposób, aby przeciętna wysokość minimalnego wynagrodzenia w danym roku wzrastała w stopniu nie niższym niż prognozowany na dany rok wskaźnik cen. Mechanizm ten ma gwarantować ochronę wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę przed inflacją.
Procedura corocznego ustalania wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę odbywa się w następujący sposób:
- do dnia 15 czerwca każdego roku każdego roku Rada Ministrów przedstawia Radzie Dialogu Społecznego propozycję wysokości minimalnego wynagrodzenia oraz minimalnej stawki godzinowej w roku następnym wraz z informacjami towarzyszącymi, takimi jak m.in. informacje o wysokości przeciętnych wynagrodzeń, czy informacje obrazujące poziom życia różnych grup społecznych,
- do dnia 15 lipca każdego roku Rada Dialogu Społecznego uzgadnia wysokość minimalnego wynagrodzenia oraz wysokość minimalnej stawki godzinowej,
- do dnia 15 września każdego roku Prezes Rady Ministrów w drodze obwieszczenia ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” wysokość minimalnego wynagrodzenia na rok następny.
W sytuacji natomiast, gdy Rada Dialogu Społecznego nie uzgodni w terminie do dnia 15 lipca każdego roku wysokości minimalnego wynagrodzenia oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej, to Rada Ministrów ustala w drodze rozporządzenia, w terminie do dnia 15 września każdego roku, wysokość minimalnego wynagrodzenia w roku następnym, a także wysokość minimalnej stawki godzinowej w roku następnym wraz z terminem zmiany ich wysokości. O wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę i minimalnej stawki godzinowej obowiązującej w 2024 roku, możecie Państwo przeczytać w naszej publikacji „Minimalne wynagrodzenie w 2024 roku”. Natomiast informacje o zmianach obowiązujących od 1 stycznia 2024 roku dotyczących katalogu składników wynagrodzenia, które nie będą uwzględniane przy obliczaniu wysokości minimalnego wynagrodzenie za pracę, można znaleźć w naszej publikacji „Dodatek za szczególne warunki pracy a minimalne wynagrodzenie”.
Przypominamy również, że minimalne wynagrodzenie można uznać za swego rodzaju wskaźnik, który bezpośrednio kształtuje inne świadczenia i uprawnienia przysługujące pracownikom. Ich wysokość stanowi zazwyczaj wielokrotność minimalnego wynagrodzenia lub jego część procentową. Należy pamiętać, że każdy wzrost wysokości minimalnego wynagrodzenia powoduje automatyczny wzrost innych, ustalanych na jego podstawie świadczeń i uprawnień przysługujących pracownikom. Szerzej na temat składników wynagrodzenia i świadczeń powiązanych z minimalnym wynagrodzeniem pisaliśmy w publikacji „Wpływ wzrostu minimalnego wynagrodzenia na wysokość świadczeń pracowniczych”.
Prace nad implementacją dyrektywy w Polsce jeszcze się nie rozpoczęły. Państwa członkowskie, w tym Polska, są zobowiązane do implementacji przepisów Dyrektywy do 15 listopada 2024 roku. Będziemy Państwa informować o rozwiązaniach zaproponowanych przed ustawodawcę w tym zakresie.
