Deklaracja środowiskowa wyrobu (EPD) – istotne narzędzie dla branży budowlanej

Producenci wyrobów budowlanych mierzą się obecnie z wieloma wyzwaniami, związanymi z zieloną transformacją gospodarczą. Zmiany w branży – oprócz wprowadzanych regulacji prawnych – dyktowane są również przez budownictwo komercyjne i wewnętrzne cele dekarbonizacyjne firm oraz wzrost liczby zielonych zamówień publicznych. Jedną z kluczowych metod informowania o cechach środowiskowych wyrobów budowlanych jest wykonanie deklaracji środowiskowej typu III, czyli EPD (ang. EPD – Environmental Product Declaration).

Co warto o nich wiedzieć? Zdecydowaliśmy się przygotować zestaw pytań i odpowiedzi, dzięki którym łatwiej będzie uporządkować ten temat.

To dokument, który w przejrzysty sposób informuje o wpływie na środowisko dowolnego produktu w całym cyklu jego życia. Deklaracje wykonuje się zgodnie z normami ISO 14040/14044, ISO 14025, PN-EN 15804 lub ISO 21930.

To dokument z niezależną weryfikacją zgodności z odpowiednią normą (ISO 14025) przez operatora programu EPD (np. ITB - Instytut Techniki Budowlanej). Norma PN - EN 15804 + A2 określa zawartość deklaracji środowiskowej typu III oraz jakie warunki należy spełnić, aby umożliwić porównanie właściwości środowiskowych wyrobów budowlanych. Dzięki temu odbiorcy materiałów mogą dokonać wyboru najbardziej zrównoważonej opcji dla swojego projektu.

Korzystanie z surowców posiadających EPD pozwala na poprawę efektywności środowiskowej swojej własnej produkcji, co często może się również wiązać z korzyściami ekonomicznymi i zwiększeniem konkurencyjności wyrobu. EPD jest ważna 5 lat i jest dobrowolną formą informowania swoich odbiorców o charakterystyce dostarczanego produktu.

Norma "Zrównoważenie obiektów budowlanych - Deklaracje środowiskowe wyrobu - Podstawowe zasady kategoryzacji wyrobów budowlanych" to najczęściej stosowany na świecie format tworzenia deklaracji środowiskowych produktów (EPD) dla wyrobów budowlanych. Od lipca 2022 roku ma ona charakter obowiązkowy, wprowadzając szereg istotnych zmian w stosunku do poprzedniej wersji (PN – EN 15804 + A1):

• Wymóg raportowania 19 kategorii wpływu na środowisko i 17 innych kategorii.
• Zróżnicowanie wskaźników GWP (potencjału tworzenia efektu cieplarnianego) w zależności od ich pochodzenia: GWP-kopalne, GWP-biogeniczne, GWP-użytkowania gruntów i zmiany użytkowania gruntów (luluc) oraz GWP-całkowite, czyli suma pozostałych trzech wskaźników.
• Za niewielkimi wyjątkami konieczność przedstawienia scenariusza związanego z fazą końca życia produktu (moduł C) czyli wycofania produktu z eksploatacji i uwzględnienie modułu D;
• Brak zgodności z normą ISO 21930:2017;
• Dane muszą być dostępne w formacie ILCD (bez wymogu udostępniania ich stronom trzecim).

Opracowana zgodnie z normą EN 15804+A2 deklaracja jest zgodna z raportowaniem wymaganego Taksonomią Unijną systemu Level(s). Takiej zgodności nie ma w przypadku EPD opracowanych według poprzedniej normy.

Jej posiadanie nie jest w tym momencie wymagane. Trwają jednak prace nad nowelizacją rozporządzenia w sprawie wyrobów budowlanych (ang. CPR - Construction Product Regulation) – jednym z ważniejszych rozporządzeń dla branży budowlanej. Projekt zakłada rozszerzenie zakresu informacji, które producent będzie musiał deklarować w Deklaracji Właściwości Użytkowych (ang. DoP – Declaration of Performance), czyli w dokumencie, bez którego nie może wprowadzić wyrobu budowlanego do sprzedaży.

Aktualny projekt rozporządzenia CPR, obok śladu węglowego wyrobów budowalnych, zakłada deklarowanie m.in. ich wpływu na zakwaszenie środowiska, eutrofizację czy potencjał niszczenia warstwy ozonowej. Zaleca również podawanie pozostałych wskaźników wpływu na środowisko możliwych do odczytania z EPD. Nowelizacja regulacji ma być opublikowana w 2024 r. i zacząć obowiązywać rok później. Informacje zawarte w EPD w całości pokrywają wymienione wcześniej wymagania. Dzięki zadbaniu o uzyskanie tej deklaracji jeszcze przed wprowadzeniem wymogu deklarowania śladu węglowego wyrobu budowlanego, producent wyróżni się na tle konkurencji.

Dokładne określenie terminu opracowania EPD zależy od stopnia złożoności procesów produkcyjnych oraz ilości wyrobów objętych analizą. W tym czasie ściśle współpracujemy z zamawiającym w zbieraniu danych, odbywając również wizyty w zakładach produkcyjnych. Dane brakujące, na które producent nie ma wpływu, uzupełnianie są z odpowiednich baz danych.  Po uzupełnieniu wszystkich niezbędnych danych, w programie do analiz LCA (ang. Life Cycle Assessment) tworzony jest model procesów powstawania i produkcji wyrobu oraz innych wymaganych scenariuszy, np. dla faz „końca życia” wyrobu – moduł C.  Po konsultacjach z Zamawiającym wykonywany jest raport LCA oraz deklaracje EPD.

Następnie opracowane dokumenty, zgodnie z wymaganiami normy ISO 14025, trafiają do operatora programu EPD. W Polsce rolę krajowego operatora programu EPD pełni Instytut Techniki Budowlanej (ITB). Na życzenie Zamawiającego, zespół KPMG udziela merytorycznego wsparcia na etapie weryfikacji dokumentów przez operatora programu EPD.

Zewnętrznym weryfikatorem, z którym współpracujemy w tym temacie publikacji EPD jest ITB. Po zatwierdzeniu materiału przez Instytut Techniki Budowlanej, deklaracja trafia na europejską platformę ECO Platform.  

Sam proces zbierania danych, m.in. z procesów produkcyjnych u producenta wyrobów budowlanych czy z łańcucha dostaw, jest również świetną okazją do obliczenia śladu węglowego całego przedsiębiorstwa oraz rozpoczęcie wdrażania strategii dekarbonizacji.

Instytut Techniki Budowlanej, oprócz wykonywania obliczeń i raportów, zajmuje się również ich weryfikacją. Zgodnie z wymaganiami normy ISO 14025, musi przez nią przejść każda deklaracja środowiskowa typu III. Instytut Techniki Budowlanej jest najbardziej znaną i cenioną jednostką w Polsce wykonującą takie usługi.

Współpraca z doradztwem biznesowym może znacznie skrócić czas potrzebny do uzyskania EPD – w takim wypadku do ITB trafiają opracowane już dokumenty, wymagające jedynie weryfikacji. Dodatkowo w ramach współpracy z KPMG zamawiający może zdecydować się na wdrożenie narzędzi, służących do cyfryzacji obliczeń, optymalizacji procesów oraz automatyzacji zbierania danych, co jeszcze bardziej usprawnia prace nad wykonywaniem EPD. W zależności od zakresu umowy, możliwe jest również monitorowanie śladu węglowego wyrobów, co znacznie ułatwia podjęcie decyzji o ewentualnej publikacji kolejnej deklaracji.

Jako zespół KPMG nie pełnimy jedynie roli audytora procesów wpływających na ślad środowiskowy wyrobów i organizacji. W zakres naszych kompetencji wchodzi również analiza procesów produkcyjnych, łańcuchów dostaw i poszukiwanie obszarów do optymalizacji w celu zmniejszenia śladu środowiskowego organizacji i jej wyrobów.

Posiadanie deklaracji środowiskowej typu III dla swoich wyrobów, dostarcza interesariuszom informacji na temat wpływu na środowisko wynikającego z ich zastosowania. W wyniku rosnącej świadomości klimatycznej oraz kolejnych zmian legislacyjnych posiadanie EPD w znacznym stopniu zwiększa konkurencyjność wyrobu budowlanego:

• W inwestycjach ocenianych w ramach certyfikacji takich jak BREEAM czy LEED, starających się o kredyt związany z EPD, wymagana jest określona liczba wyrobów budowlanych posiadających deklarację środowiskową typu III.

• Informacje na temat produktu zawarte w deklaracji EPD są niezbędne przy wyliczaniu śladu węglowego budynku zgodnie z systemem Level(s), m.in.   na potrzeby Taksonomii UE czy po wejściu w życie nowelizowanej dyrektywy dotyczącej efektywności energetycznej budynków (ang. EPBD -  Energy Performance of Buildings Directive).

• Inwestorzy ubiegający się o określone fundusze inwestycyjne muszą udowodnić, że realizowany projekt spełnia cele środowiskowe. Wykazać to można licząc i udostępniając informacje na temat śladu węglowego budynków oraz korzystanie z wyrobów od świadomych ekologicznie producentów, np. posiadających EPD. Wraz z wprowadzanymi przepisami dotyczącymi właściwości środowiskowych budynków, preferowane będą materiały obniżające ich ślad węglowy.

• Emisje wynikające ze stosowania wyrobów budowlanych wpisują się u inwestorów i wykonawców w zakres trzeci Protokołu GHG. Zakres ten może odpowiadać nawet za 90% wszystkich emisji przedsiębiorstwa. Chcąc sprostać celom redukcyjnym, firmy budowlane będą musiały decydować się na materiały o obniżonej emisji lub posiadające deklarację EPD.

• Ślad węglowy budynków i przedsiębiorstw można obliczyć, korzystając z powszechnie dostępnych baz danych lub zbiorczych EPD wykonanych np. przez stowarzyszenia firm. Dostarczają one uśrednionych współczynników emisyjności dla poszczególnych wyrobów budowlanych na podstawie zebranych danych z różnych zakładów produkcyjnych od różnych producentów. Mogą to być firmy, w których wdrożono już rozwiązania poprawiające efektywność środowiskową, jak i te, które mają ten proces dopiero przed sobą. To jeden z powodów, dla którego firmy, które zdecydowały się na zweryfikowanie swoich procesów produkcyjnych i wykonanie EPD, mogą uzyskać niższe wartości śladu węglowego.

• W Polsce realizowane są już projekty, w których inwestor zobowiązuje generalnego wykonawcę i zespół projektowy do osiągniecia wbudowanego i operacyjnego śladu węglowego nie przekraczającego założonych wartości. Niewywiązanie się z wyznaczonych limitów, wyrażonych w kgCO₂e/m²/rok, może wiązać się z karami finansowymi. 

Jeśli surowiec, który jest wykorzystywany nie posiada deklaracji EPD, a producent nie planuje w najbliższym czasie jej przygotować, przy wykonywaniu obliczeń wykorzystujemy specjalistyczne bazy danych, które dostarczają informacji na temat wskaźników wpływu na środowisko dla danego wyrobu w konkretnym regionie.

Warto postarać się o zebranie jak największej ilości tzw. danych specyficznych, a zatem właściwych dla danego dostawcy, surowca czy procesu. Tylko w ten sposób uzyskane wyniki będą zbliżone do faktycznego stanu produkcji i dadzą informacje na temat obszarów, w których możliwa jest optymalizacja wewnątrz przedsiębiorstwa, co ma bezpośrednie przełożenie na zmniejszenie kosztów wewnętrznych i obniżenie współczynników wpływu na środowisko. Korzystanie z danych specyficznych zwiększy konkurencyjność produktu – zwłaszcza w sytuacji, gdy jego odbiorca również będzie poszukiwał sposobów na dokładną analizę swoich procesów i sposobów na dekarbonizację przedsiębiorstwa.

Deklaracje środowiskowe typu III wykonywane są najczęściej dla jednego wyrobu. Możliwe jest jednak również stworzenie zbiorczej EPD dla grupy wyrobów budowlanych, pełniących tą samą funkcję, np. izolacji cieplnej. W takim przypadku – mimo że efektem końcowym jest jeden dokument – analizę cyklu życia przeprowadza się dla każdego z produktów w grupie.

Deklaracja EPD nie zawiera szczegółów procesu produkcyjnego wyrobu ani informacji na temat łańcucha dostaw. Jawne są końcowe wyniki analizy cyklu życia, bez których EPD nie miałoby sensu. Obliczenia, zgodnie z normami ISO 14025 i PN - EN 15804 + A2, są weryfikowane przez operatora programu. Dzięki temu odbiorca wyrobu jest pewien, że zawarte w deklaracji EPD dane są prawidłowe. Cały proces inwentaryzacyjny opisany w raporcie LCA pozostaje wewnętrznym dokumentem Zleceniodawcy. 

Podobne obawy pojawiały się w firmach, które zaczynały raportować ślad węglowy w zakresie 3 według GHG Protocol. Czy warto go podawać, jeżeli może stanowić nawet 90% wszystkich emisji? Może lepiej ograniczyć się do zakresu pierwszego i drugiego? Fakt, że w danym przedsiębiorstwie emisje zostały dokładnie zmierzone i opisane, świadczy o świadomości i odpowiedzialności podmiotu.

Identyfikacja źródeł emisji pozwala na zdiagnozowanie obszarów z największym potencjałem zmiany, a następnie zaplanowanie kroków w celu ich poprawy. Odbiorcy, którzy potrzebują informacji o wskaźnikach wpływu na środowisko, w przypadku braku możliwości uzyskania ich bezpośrednio od dostawcy, zmuszeni będą skorzystać z danych generycznych, które zwykle są znacznie wyższe, niż te od konkretnych producentów.