Wprowadzone prawo holdingowe źródłem kontrowersji podatkowych

Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, postulat prac nad prawem holdingowym był od wielu lat zgłaszany przez przedsiębiorców działających w stosunkach dominacji i zależności. Dotąd obowiązujące przepisy traktowały każdą spółkę kapitałową jako odrębny podmiot, niezależny od wspólników, co niekiedy mogło generować ryzyko dla kadry zarządzającej w postaci podjęcia działań sprzecznych z interesem spółki, choć korzystnych dla grupy.

Celem przepisów jest wprowadzenie do polskiego prawa nowych zasad prawa holdingowego regulujących relacje prywatnoprawne między spółką dominującą, a spółkami zależnymi, w sposób uwzględniający interes wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników spółki zależnej. Powołanie grupy spółek nie jest jednak w żaden sposób obligatoryjne, w związku z czym w braku chęci stosowania wprowadzonych przepisów przez funkcjonujące dotąd grupy kapitałowe, nie ma takiego obowiązku.

Zgodnie z ustawą, grupa spółek będzie tworzona przez spółkę dominującą i spółki zależne będące spółkami kapitałowymi, kierujące się wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu, uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną. Spółka dominująca i spółka zależna będą ujawniać w Krajowym Rejestrze Sądowym uczestnictwo w grupie spółek.

Jednolite kierownictwo spółki dominującej nad spółką zależną ma być realizowane m.in. poprzez możliwość wydawania wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Spółka zależna powinna wykonać polecenie, chyba że wykonanie wiążącego polecenia doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki. Ponadto, w przypadku spółek innych niż jednoosobowa, możliwa jest odmowa wykonania wiążącego polecenia w przypadku powzięcia uzasadnionej obawy, że jest ono sprzeczne z interesem spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie zostanie naprawiona w okresie dwóch lat. Co więcej, umowa lub status spółki zależnej może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia. Członkowie zarządu spółki zależnej nie poniosą odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną poprzez wykonanie wiążącego polecenia spółki dominującej.

Ponadto, mocniej chronieni mają być wierzyciele spółek zależnych. Jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej będącej częścią grupy spółek okaże się bezskuteczna, spółka dominująca będzie odpowiadała za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Do innych zmian wpływających na funkcjonowanie grupy spółek należy zaliczyć:

• możliwość przeglądania przez spółkę dominującą ksiąg i dokumentów spółki zależnej w każdym czasie oraz żądania od niej udzielenia informacji,
• sprawowanie przez radę nadzorczą spółki dominującej nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek przez spółki zależne uczestniczące w grupie spółek,
• sporządzenie przez zarząd spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek sprawozdania o powiązaniach umownych tej spółki ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego i przedstawienie go zgromadzeniu wspólników albo walnemu zgromadzeniu,
• wspólnicy reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego mogą zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek,
• przymusowy wykup akcji lub udziałów wspólników mniejszościowych (squeeze out) oraz przymusowy odkup akcji lub udziałów na żądanie wspólników mniejszościowych (reverse squeeze out).

Przepisy ustawy wejdą w życie 13 października 2022 r. za wyjątkiem art. 10, art. 35 i art. 36, wchodzących w życie z dniem następującym po dniu jej ogłoszenia.

Jak przyznano w projekcie uzasadnienia do ustawy, podporządkowanie spółek zależnych spółkom dominującym nie oznacza automatycznego wyłączenia obowiązywania przepisów prawa podatkowego. W szczególności chodzi o przepisy dotyczące transferu zysków, które mogą znaleźć zastosowanie w przypadku naruszenia zasady zawierania umów między podmiotami powiązanymi według cen rynkowych i na takich samych warunkach jak między niezależnymi podmiotami.

Brak ingerencji ustawodawcy oznacza, że skutki podatkowe działań podejmowanych przez grupy spółek nie będą mogły być uzasadniane wyłącznie z powodu zgodności z przepisami prawa prywatnego. W konsekwencji, z jednej strony istnieje możliwość narzucenia spółce zależnej określonych rozwiązań, z drugiej zaś jest ona obowiązana w dalszym ciągu przestrzegać zasady ceny rynkowej. Ponadto należy pamiętać o obowiązku corocznego złożenia oświadczenia o sporządzeniu lokalnej dokumentacji cen transferowych oraz ustaleniu cen transferowych na warunkach, które ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane. Wydaje się, że te obowiązki mogą pozostawać w sprzeczności z przepisami prawa holdingowego.

Co więcej, przepisy prawa holdingowego mogą generować wątpliwości również przy zestawieniu ich z szeregiem innych regulacji prawnopodatkowych. Przykładowo, wskazać można choćby kwestie dotyczące możliwości zaliczenia określonych wydatków do kosztów uzyskania przychodów, zarówno dla spółki dominującej jak i spółki zależnej. Takie sytuacje mogą mieć miejsce w sytuacji, gdyby spółka zależna ponosiła wydatki na rzecz grupy, niemające wpływu na osiąganie przychodów przez nią, jak i gdy spółka dominująca ponosiłaby wydatki na rzecz spółki zależnej, niemające wpływu na osiągane przez nią przychody. Analogicznie, grupy spółek powinny dokonać analizy czy dokonywane przez nie transakcje wewnątrzgrupowe będą uzasadniały odliczenie podatku naliczonego od podatku należnego. Wreszcie, przepisy prawa holdingowego mogą mieć wpływ choćby na ustalenie miejsca ośrodka decyzyjnego spółki, co może mieć wpływ na ustalenie miejsca siedziby rezydencji podatkowej czy regulacji dotyczącej podatku u źródła.

Choć ustawa wprowadzająca przepisy prawa holdingowego nie weszła jeszcze w życie, już może ona wywoływać kontrowersje wśród podatników. Choć z pewnością wprowadzone przepisy odpowiadają na część potrzeb zgłaszanych przez największych przedsiębiorców, to nie zdecydowano się na kompleksowe uregulowanie tej kwestii, w tym na gruncie prawa podatkowego. W konsekwencji, przepisy podatkowe nie zostały dostosowane do istnienia przepisów o grupie spółek, co może mieć negatywne konsekwencje nie tylko na gruncie przepisów o cenach transferowych, ale także podatku od towarów i usług czy podatku u źródła.

W konsekwencji, podatnicy znajdujący się w grupie spółek powinni zachować szczególną ostrożność przy kształtowaniu swoich relacji wewnątrz grupy. W rezultacie, zapewne nieodzowne będzie dokonanie w przyszłości odpowiedniej nowelizacji przepisów podatkowych.

Autorzy:

Radosław Pływacz, Menedżer, Dział Doradztwa Podatkowego, Zespół ds. Podatku Dochodowego od Osób Prawnych

Łukasz Porada, Konsultant, Dział Doradztwa Podatkowego, Zespół ds. Podatku Dochodowego od Osób Prawnych