Samenwerking in de diagnostiek is onvermijdelijk

In de complexe wereld van de moderne gezondheidszorg speelt diagnostiek een cruciale rol in het zorgproces. Het diagnostieklandschap omvat diverse disciplines, waaronder laboratoriumdiagnostiek, medische microbiologie, pathologie, beeldvormende diagnostiek, en de steeds breder beschikbare genetische en moleculaire diagnostiek. Door deze diversiteit wordt diagnostiek op verschillende manieren ingezet.

In deze blog beschrijven we beknopt het huidige diagnostieklandschap in Nederland, de uitdagingen waarmee de diagnostieksector te maken heeft en krijgt, en mogelijke kansen om met deze uitdagingen om te gaan. 

Huisartsen vervullen een centrale rol in het Nederlandse zorgsysteem, waarin zij onder andere fungeren als poortwachters voor verdere diagnostiek. Na een initiële beoordeling van een patiënt kan de huisarts eventueel doorverwijzen. De huisarts verwijst bijvoorbeeld door voor bloedafname (laboratoriumdiagnostiek) of voor het verrichten van beeldvormende diagnostiek. De patiënt wordt in deze gevallen verwezen naar een andere zorginstelling vanwege de daar aanwezige diagnostische faciliteiten. De huisarts neemt zelf ook een steeds grotere rol in als het gaat om diagnostiek. 'Point-of-care testing' stelt huisartsen bijvoorbeeld in staat om sneller en effectiever diagnostische informatie te verkrijgen, waardoor zij patiënten – indien nodig – nauwkeuriger kunnen doorverwijzen naar specialistische zorg.

Specialistische zorg wordt veelal geleverd in ziekenhuizen. Ziekenhuizen beschikken bijna altijd over klinische laboratoria, waar een breed scala aan diagnostische tests uitgevoerd wordt. Ook beeldvormende diagnostiek vindt vaak, maar niet uitsluitend, plaats binnen de muren van ziekenhuizen. De samenwerking tussen verschillende disciplines binnen de specialistische zorg, zoals radiologie, pathologie en klinische chemie, is randvoorwaardelijk voor het faciliteren van het zorgproces en het waarborgen van de kwaliteit van de geleverde zorg. Het zorgproces wordt vormgegeven door alle medisch specialistische zorg op één plek te concentreren, maar er zijn ook ziekenhuizen die delen van de diagnostiek uitbesteden aan of inkopen bij externe diagnostische centra.

Deze centra bieden gespecialiseerde diagnostische diensten aan en staan bekend om hun efficiëntie en snelheid van levering. De centra leveren hun diensten aan eerste-, tweede- en soms derdelijnszorginstellingen. De levering van diagnostische faciliteiten vindt dan ook in verschillende vormen plaats, waarbij de betrokken partijen op verschillende manieren samenwerken.

Zoals blijkt uit de bovenstaande schets van het diagnostieklandschap wordt diagnostiek op veel verschillende manieren, in verschillende organisaties, en verspreid over meerdere echelons uitgevoerd. Dit maakt het landschap zeer versnipperd.

Verschillende ontwikkelingen zorgen voor een stijgende vraag naar diagnostiek. Eén daarvan is de ouder wordende populatie, resulterend in een stijging in de algemene zorgvraag, waar diagnostiek nagenoeg altijd onderdeel van uitmaakt. Daarnaast zien we dat de groeiende mogelijkheden, en daarmee verwachtingen, op het gebied van diagnostiek zorgen voor een stijging in de vraag ernaar. De ontwikkelingen in technologie en medische kennis stellen artsen in staat steeds meer en betere diagnostische tests uit te voeren. Zo kan moleculaire diagnostiek door de vele nieuwe mogelijkheden steeds vaker worden ingezet als onderdeel van een behandeltraject¹. Het brede scala aan diagnostische mogelijkheden leidt tot meer aanvragen vanuit zorgverleners, maar ook vanuit patiënten zelf, die steeds hogere eisen stellen aan de zorg.

Deze dubbele groei in de vraag naar diagnostiek vergroot de druk op de diagnostieksector. Meer aanvragen betekent immers dat er meer tijd en geld nodig zijn om deze tests uit te voeren en te analyseren. Helaas is er binnen alle takken van de diagnostieksector sprake van een tekort aan personeel. Het tekort aan laboranten is het grootst. Dit maakt dat de beschikbare capaciteit van de (technologische) infrastructuur binnen de diagnostiek doorgaans niet volledig kan worden benut.

Daarnaast zijn de prijzen in de diagnostieksector sterk gedaald. Dit komt onder andere door de komst van verschillende commerciële partijen in de sector, technologische ontwikkelingen, en toegenomen druk op prijzen vanuit zorgverzekeraars. Hierdoor staan bij veel aanbieders van diagnostiek de marges onder druk. Daar komt bij dat, mede door het versnipperde landschap, veel partijen moeite hebben om voldoende volume te realiseren en daarmee een bedrijfsmatig optimale schaal te bereiken. Door het ontbreken van voldoende volume en de lage marges is het voor de sector lastig om het tempo van innovatie en investeringen bij te houden. Met het oog op aanstaande nieuwe vormen van diagnostiek zoals genetische en modulaire diagnostiek is de verwachting dat dit tempo de komende jaren niet afneemt. Het niet bijbenen van innovaties en investeringen in de diagnostiek kan uiteindelijk leiden tot een stagnatie van de kwaliteitsverbetering van diagnostiek in Nederland.

Bovenstaande ontwikkelingen plaatsen de sector voor een aantal belangrijke keuzes. Uiteraard willen aanbieders van diagnostiek de best mogelijke diagnostiek aan de patiënt bieden. Hiervoor moeten de nieuwste innovaties en bijbehorende investeringen worden bijgehouden. Om dit ook in de toekomst te kunnen blijven doen, zien wij de volgende opties.

We zien drie oplossingsrichtingen voor de diagnostieksector om de eerder geschetste uitdagingen in het landschap het hoofd te bieden. De eerste oplossing ligt in een grotere focus op operational excellence, de tweede richt zich op de grote kansen die het gebruik van AI biedt. Ten slotte zien we een groot verbeterpotentieel in het zoeken van samenwerking door partijen in de sector.

In Nederland bestaan grote verschillen in de benuttingspercentages van diagnostische faciliteiten. Zo staat veel dure apparatuur in het weekend en in de avonduren stil. Daarnaast bestaan er grote verschillen in wisseltijden tussen verschillende organisaties. Een ruimere openstelling en een verkorte wisseltijd moeten overwogen worden vóórdat geïnvesteerd wordt in extra apparatuur. Dergelijke interventies dragen bij aan het vergroten van de operational excellence.

Ten tweede lijken er voor het gebruik van AI in de sector veel mogelijkheden te liggen. Zo zijn er meerdere voorbeelden van het gebruik van AI in beeldvormende diagnostiek waarbij beelden sneller en betrouwbaarder geanalyseerd kunnen worden. Tevens liggen er grote kansen voor AI in het vroeg detecteren van bepaalde patronen die tot een bepaalde ziekte leiden, waardoor een zwaardere zorgvraag voorkomen kan worden. Om hier gebruik van te kunnen maken, moeten grote volumes data gecombineerd worden. 

De derde oplossingsrichting is meer samenwerken binnen de sector. Door middel van samenwerkingen zal de sector ook beter met de bovenstaande oplossingsrichtingen om kunnen gaan. Het aangaan van samenwerkingen stelt organisaties in staat om grotere volumes te creëren en zo de benutting van de bestaande infrastructuur te optimaliseren. Hierdoor stijgen de marges en zijn organisaties in staat om tijdig aan te sluiten bij innovaties, wat relevant is om de hoogste kwaliteit diagnostiek te kunnen bieden. Daarnaast zorgt optimale benutting van middelen ervoor dat er minder personeel nodig is om grotere volumes te realiseren, wat gezien de krappe arbeidsmarkt opportuun zou zijn voor de diagnostieksector. Ook kunnen organisaties van elkaar leren, wanneer zij (intensief) samenwerken en data uitwisselen. Dit alles draagt bij aan het realiseren van betere, toegankelijke en toekomstbestendige diagnostiek in Nederland.

Wij zien momenteel al meer samenwerkingen ontstaan in zowel de Nederlandse als de internationale diagnostieksector. In de komende twee blogs gaan we verder in op deze samenwerkingen. We zetten de succesfactoren van deze samenwerkingen uiteen en verkennen de randvoorwaarden om deze succesfactoren op een juiste wijze te realiseren.