Ethiek in de bestuurskamer is essentieel in de transitie naar het nieuwe pensioenstelsel. Maar wat is een deugdelijke bestuurscultuur? Waarin schieten pensioenfondsen tekort?
Op een luchtige manier met elkaar in gesprek over fundamentele zaken – dat was de doelstelling van het Pensioenseminar van KPMG op maandag 30 januari in Amstelveen. Ethiek, doceerde Muel Kaptein, Professor en Partner bij KPMG, is ‘reflectie op de moraal’. In dit geval: de besluitvormingsmoraal binnen pensioenfondsbesturen.
In gesprek met Jacco van Kleef, eveneens KPMG-Partner, houdt Muel de aanwezige bestuurders voor dat zij besluiten maken over miljarden euro’s en de toekomst van miljoenen mensen. “Dan moet de besluitvorming staan als een huis.”
In de praktijk echter is de besluitvormingscultuur vaak een complex vraagstuk. Reflectie op de kwaliteit van de besluitvorming binnen ieder pensioenfonds is daarom belangrijker dan ooit. Het gesprek hierover voeren kan soms ongemakkelijk voelen; hoe doe je dat zonder elkaar te ondermijnen?
Cartoons over de bestuurskamer
Een zwaar thema dus, maar voor vanmiddag gegoten in luchtige vorm: de bestuurders gaan aan de slag met het tekenen van cartoons over besluitvorming in de bestuurskamer. Om iedereen in de stemming te krijgen, laat Muel zelf bedachte cartoons de revue passeren. Elke cartoon steekt de draak met de eigenaardigheden van (pensioenfonds)bestuurders: van een te dominante voorzitter en tegengestelde belangen tot onduidelijke rolverdeling en gebrek aan diversiteit.
Volgens Muel illustreren cartoons op herkenbare wijze tekortschietende principes in de bestuurskamer, op een manier die humoristisch is, maar tegelijkertijd ook schuurt. Een glimlach hier en daar in de zaal verraadt dat sommige van de cartoons prikken waar het pijn doet. Belangrijker is dat cartoon het gesprek op gang brengt. Een van de aanwezigen wijst erop dat een goede besluitvormingsmoraal begint met ‘interesse, betrokkenheid en collegialiteit’.
Betrokkenheid en collegialiteit is in elk geval in overvloed aanwezig wanneer de bestuurders zelf een stift in handen gedrukt krijgen. In groepjes gaan ze in gesprek over prangende ethische kwesties, die ze vervolgens op een flipover in een cartoon mogen vatten. De hoofdvraag daarbij: in welke moraal – principes, normen, gedrag – schieten pensioenfondsbesturen tekort?
De pensioenbestuurder verzuipt
Hoewel niet alle bestuurders evenveel tekentalent is toebedeeld, blijkt uit de cartoons een gezonde dosis zelfreflectie. Zo laat een van de cartoons een bestuur zien in een ivoren toren, waarin de bestuurders zich blindstaren op hun eigen plannen. Het volk, dat met een slotgracht buiten wordt gehouden, heeft andere ideeën, maar wordt niet opgemerkt. “Als bestuurders zijn we snel geneigd te denken dat we heel benaderbaar en toegankelijk zijn. In de praktijk is dat onzin”, klinkt het.
Een andere cartoon laat zien hoe een pensioenbestuurder verzuipt in een zee aan wet- en regelgeving. Terwijl de deelnemers letterlijk worden ingevaren, gooit de wetgever er nog een emmertje water bij. De cartoon krijgt applaus, maar er is ook kritiek. Iemand merkt op dat het niet om de verzuipende pensioenbestuurder moet gaan – ‘die redt zich heus wel’ – maar om de deelnemer. “Die dreigt juist te verzuipen als het misgaat.”
Persoonlijk afbreukrisico
Op een volgende cartoon zien we een bestuurder die voor een regenboog staat met een pot met goud – de pensioenpot. De deelnemers willen weten wat hun deel is, maar de bestuurder antwoordt met onbegrijpelijke wartaal. De les? Verschuil je niet achter ingewikkelde rekensommen, maar heb het lef om achter je eigen keuzes te staan. “Durf persoonlijk afbreukrisico te lopen.”
Nadat alle cartoons zijn besproken – de andere hadden betrekking op verantwoordelijkheid nemen en de spanning tussen fondsbelang en eigenbelang – is het slotwoord aan Monica Swalef, Head of Pensions bij KPMG. Zij steekt de aanwezige bestuurders een hart onder de riem.
“Jullie zijn degenen die de transitie gaan leiden voor de deelnemer, die vaak negatieve berichtgeving ziet. Daar is moed voor nodig. En dat tonen jullie. Het huidige stelsel heeft ons veel gebracht. Laten wij ervoor strijden dat die welvaart ook in de toekomst behouden blijft. En laten we dat doen op een verantwoorde en transparante wijze, zodat deelnemers straks trots kunnen zijn op jullie als bestuurders.”
Deze blog is geschreven naar aanleiding van het tweede exclusieve seminar die KPMG Pensions in 2022 / 2023 organiseert rondom het Wetsvoorstel toekomst pensioenen.
Op 28 november 2022 was het eerste seminar dat stond in het teken van deelnemerscommunicatie, de bijbehorende blog te vinden via de volgende link. Op 7 maart 2023 staat het volgende exclusieve seminar gepland met als thema: ‘Handvatten voor de dubbele transitie’, aanmelden kan via deze link.
Meer informatie over het Wetsvoorstel toekomst pensioenen en de visie van KPMG daarop is te vinden op Het pensioenakkoord - KPMG Nederland (home.kpmg).
