Πως βλέπετε την πορεία ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας; Υπάρχει πρόοδος και βελτίωση της κατάστασης στην αγορά; 

Αδιαμφισβήτητα υπάρχει βελτίωση της κατάστασης στην οικονομία. Το ΑΕΠ αυξάνεται με θετικούς ρυθμούς, η ανεργία μειώνεται παρ’ ότι είναι ακόμη σε υψηλά επίπεδα, ενώ και το ελληνικό δημόσιο βγαίνει στις αγορές, έστω και με δειλά βήματα. Παρά ταύτα, όμως, υπάρχουν τομείς που χρίζουν βελτίωσης. Το πρώτο είναι η Δημόσια Διοίκηση, η οποία χρειάζεται ρυθμίσεις για να γίνει πιο φιλική στην επιχειρηματικότητα. Το δεύτερο είναι τα «κόκκινα δάνεια» των τραπεζών. Παρ’ ότι έχει συντελεστεί μεγάλη πρόοδος και έχουν μειωθεί σημαντικά, εντούτοις παραμένουν σε υψηλά επίπεδα. Και αυτό είναι κάτι που δημιουργεί ερωτήματα, εάν μπορεί το πρόβλημα να επιλυθεί χωρίς να χρειαστεί νέα ανακεφαλαιοποίηση. Βέβαια, οι διοικητές των τεσσάρων συστημικών τραπεζών αναγνωρίζουν ότι το πρόβλημα είναι σοβαρό, αλλά πιστεύουν ότι μπορεί να λυθεί χωρίς να υπάρξουν κεφαλαιακές ανάγκες. Θεωρούν ότι με κάποιο τρόπο θα εισπράξουν τα χρήματα χωρίς να λάβουν επιπλέον προβλέψεις.

Ποιες θεωρείτε τις σημαντικότερες προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν οι ελληνικές επιχειρήσεις στη μεταμνημονιακή περίοδο; Που υστερούν και που θα πρέπει να επενδύσουν για την ανάπτυξή τους;

Η πρώτη βασική πρόκληση είναι η υψηλή φορολογία. Η άμεση φορολογία, το ΦΠΑ αλλά και οι εργοδοτικές εισφορές είναι αρκετά μεγάλες. Εάν συγκρίνουμε τους φόρους στην Ελλάδα με τις γειτονικές χώρες, πολλές από τις οποίες είναι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τότε έχουμε ένα μεγάλο μειονέκτημα. Η δεύτερη πρόκληση είναι η γραφειοκρατία που υπάρχει στη λήψη των απαραίτητων αδειών για την υλοποίηση νέων επενδύσεων. Αυτό είναι κάτι που προβληματίζει αρκετά τους ξένους επενδυτές. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όλων είναι η επένδυση στο Ελληνικό, το οποίο θα έπρεπε κανονικά να έχει ξεκινήσει και ακόμη το περιμένουμε. Η τρίτη πρόκληση σχετίζεται με την άντληση κεφαλαίων, αλλά και το υψηλό κόστος χρήματος. Δεν μπορούν να γίνουν επενδύσεις χωρίς τα κεφάλαια.

Την ίδια στιγμή, υπάρχουν κάποια ακόμη θέματα που απασχολούν τους επιχειρηματίες και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπως οι αλλαγές που φέρνει η πρόοδος της τεχνολογίας. Η τεχνολογία όπως φαίνεται και από την ετήσια έκθεση της KPMG “CEO Outlook” αλλάζει το μοντέλο λειτουργίας σε πολλές επιχειρήσεις, και πρέπει οι επιχειρηματίες να προσαρμοστούν. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να βρουν το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό, ώστε να ανταπεξέλθουν στο νέο περιβάλλον που θα βασίζεται κατά κύριο λόγο στην τεχνολογία. Το θετικό είναι ότι οι επιχειρηματίες έχουν αντιληφθεί την ανάγκη να ενσωματώσουν τη νέα τεχνολογία στις δομές τους.

Εμείς ως KPMG, έχουμε επενδύσει σημαντικά κεφάλαια στη νέα τεχνολογία, είτε αφορά στην ψηφιοποίηση, είτε στο blockchain, είτε σε άλλες τεχνολογικές υποδομές όπως software, ώστε να είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε στις ανάγκες των πελατών μας. Από εκεί περιμένουμε πως θα προέλθει και η αύξηση των πωλήσεών μας τα επόμενα χρόνια.

Η υπόθεση της Folli Follie ανέδειξε τη σημασία της εταιρικής διακυβέρνησης στη λειτουργία μιας επιχείρησης. Πως θα κρίνατε το επίπεδο της εταιρικής διακυβέρνησης στις ελληνικές επιχειρήσεις; 

Θεωρώ ότι το επίπεδο της εταιρικής διακυβέρνησης στις μεγάλες εταιρείες και στις εισηγμένες, είναι υψηλό. Πολύ υψηλό είναι και στις τέσσερις συστημικές τράπεζες. Στις μη εισηγμένες που δεν υπάρχει υποχρέωση βάση νόμου, πιθανόν το επίπεδο εταιρικής διακυβέρνησης να είναι χαμηλότερο απ’ ότι στις εισηγμένες. Είναι προφανές ότι η υπόθεση της Folli Follie έχει κινητοποιήσει τις επιχειρήσεις, οι οποίες ενδιαφέρονται να ισχυροποιήσουν την εταιρική διακυβέρνηση στη λειτουργία τους.

Είναι ενδεικτικό πως υπάρχουν πελάτες μας, που ζητάνε να τους προτείνουμε άτομα με προσόντα για να στελεχώσουν τα διοικητικά τους συμβούλια και τις Επιτροπές Ελέγχου. Θεωρώ ότι αυτό θα συνεχισθεί.

Πόσο επηρεάζει την προσέλκυση ξένων επενδυτών η ορθή τήρηση της εταιρικής διακυβέρνησης; 

Πάρα πολύ. Οι ξένοι επενδυτές περιμένουν να υπάρχει ένα υψηλό επίπεδο εταιρικής διακυβέρνησης για να διαθέσουν τα κεφάλαιά τους.

Αυξάνεται το ενδιαφέρον των ξένων για επενδύσεις στην Ελλάδα ή όχι; Πόσο επηρεάζουν τη στάση τους οι εκλογές που έρχονται; 

Από τις επαφές που έχω και τις συναντήσεις που κάνω με συναδέλφους μου στο εξωτερικό υπάρχει ενδιαφέρον. Βέβαια δεν έχει προχωρήσει ακόμη σε πράξη, καθώς περιμένουν τις εξελίξεις. Μην ξεχνάτε ότι μέχρι τον Αύγουστο, η χώρα μας ήταν στο Μνημόνιο.

Όσον αφορά στις εκλογές, θεωρώ ότι είναι κάτι που έχουν ενσωματώσει στις προβλέψεις τους. Όλοι περιμένουν μια κυβέρνηση φιλική προς τις επενδύσεις και στην επιχειρηματικότητα. Υπάρχει πρόοδος προς αυτή την κατεύθυνση, ωστόσο θέλουμε να γίνουν περισσότερα.