Legal Alert: Nowelizacja prawa autorskiego

W celu ujednolicenia przepisów krajowych dotyczących prawa autorskiego na europejskim rynku cyfrowym Unia Europejska opracowała regulacje mające na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony twórczości ludzkiej przy jednoczesnym utrzymaniu rozwoju technologicznego. Istotna wydaje się w szczególności implementacja przepisów Dyrektywy DSM, która skupia się na problemach związanych z rozwojem technologii cyfrowych w obszarze prawa autorskiego. Projekt Nowelizacji został w dniu 1 lipca br. skierowany do Senatu – vacatio legis przewidziano na jedynie jeden miesiąc, tym samym już wkrótce można spodziewać się wejścia w życie nowych przepisów. 

W dotychczasowych przepisach Prawa autorskiego funkcjonowały jedynie ogólne zasady dotyczące tantiem należnych twórcom (w szczególności art. 43 określający zasadę odpłatności czynności przeniesienia praw autorskich lub udzielenia licencji). Nowelizacja Prawa autorskiego wprowadza szereg istotnych zmian w zakresie wynagrodzenia twórców - główne założenia dotyczą poprawy pozycji negocjacyjnej twórców wobec wydawców i producentów, zapewniając im jednocześnie bardziej sprawiedliwe i przejrzyste warunki wynagradzania za wykorzystanie ich utworów.

Ustawa wprowadza mechanizmy, które mają zagwarantować twórcom godziwe wynagrodzenie za korzystanie z ich utworów. Wynagrodzenie będzie musiało zostać dostosowane do zakresu udzielonego prawa, charakteru i zakresu korzystania oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. W celu ułatwienia określania „godziwości” wynagrodzenia  projektodawca zaproponował wprowadzenie domniemania, zgodnie z którym wynagrodzenie proporcjonalne do przychodów z korzystania z utworu spełnia opisany wymóg. W przypadku nieprawidłowego ustalenia wynagrodzenia, twórcy przysługiwać będzie prawo do żądania stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd.

Pozycja twórcy została wzmocniona nie tylko w odniesieniu do zawarcia umowy, ale także do dalszego korzystania z jego utworu poprzez modyfikację dotychczasowych przepisów dot. informowania twórcy – jeżeli wynagrodzenie twórcy będzie zależne od wysokości wpływów z korzystania z utworu, będzie miał on prawo do regularnego otrzymywania aktualnej informacji, która pozwoli na ustalenie przychodów z korzystania z dzieła a także prawo wglądu, w niezbędnym zakresie, do dokumentacji mającej istotne znaczenie dla określenia wysokości wynagrodzenia. Ocena realnej wartości utworu pozwoli nie tylko na poprawne ustalanie wynagrodzenia, które uzależnione jest od wysokości wpływów z korzystania utworu, ale także pozwoli zweryfikować czy pierwotnie uzgodnione wynagrodzenie nie jest nieproporcjonalnie niskie. Możliwość uzyskiwania informacji została jednak, co do zasady, ograniczona w przypadku, gdy wkład twórczy nie jest znaczący w stosunku do wykorzystywanej całości – w takim przypadku, twórcy będzie przysługiwało prawo do informacji jedynie w ograniczonym zakresie.

Dodatkowo, strony negocjujące umowę o publiczne udostępnianie utworu audiowizualnego zyskają uprawnienie do wystąpienia do Komisji Prawa Autorskiego o przeprowadzenie mediacji w tym zakresie.

Nowe przepisy mają na celu eliminację nieuczciwych praktyk, które dotychczas mogły prowadzić do zaniżania wynagrodzeń twórców, a tym samym ich wyzysku. Regulacje dążą także do eliminacji nierówności występującej pomiędzy indywidualnymi twórcami a nabywcami ich utworów, którzy nierzadko wychodzą z silnej pozycji negocjacyjnej, uniemożliwiającej twórcom uzyskanie korzystnych dla nich warunków umowy.  

W ustawie nowelizującej przewidziano także dodatnie nowej części prawa autorskiego odnoszącej się do „dostawcy usług udostępniania treści online” (dalej: „DUUTO”). Zgodnie z Nowelizacją, DUUTO jest usługodawca, którego głównym przedmiotem działalności jest przechowywanie i udzielanie publicznego dostępu do znacznej liczby utworów lub przedmiotów praw pokrewnych zamieszczanych przez usługobiorców, które to utwory lub przedmioty praw pokrewnych są przez niego organizowane i promowane w celach zarobkowych. Poza tą definicją ustawa nie wprowadza przykładów DUUTO, a wskazuje jedynie, że z tej kategorii wykluczyć należy np. dostawców takich usług jak: platformy tworzenia otwartego oprogramowania i platformy wymiany otwartego oprogramowania, dostawców usług komunikacji elektronicznej, internetowych platform handlowych oraz usług w chmurze dla przedsiębiorstw i usług w chmurze obliczeniowej, które umożliwiają usługobiorcom zamieszczanie treści na własny użytek. Jako DUUTO zaklasyfikować będzie można więc podmioty takie jak np. YouTube czy Vimeo, a także innych cyfrowych gigantów takich jak Google czy Meta.

Nowelizacja wskazuje, że udzielenie przez DUUTO publicznego dostępu do utworu zamieszczonego przez usługobiorcę (użytkownika końcowego) stanowi publiczne udostępnienie utworu. W ten sposób DUUTO jest traktowany jako użytkownik w rozumieniu prawa autorskiego. Wobec powyższego, jeżeli nie korzysta on z utworu w ramach dozwolonego użytku, musi uzyskać zgodę posiadacza praw na jego wykorzystanie (np. uzyskując licencję, która w większości przypadków będzie odpłatna). Konsekwencją uznania DUUTO za użytkownika jest nałożenie na ten podmiot odpowiedzialności z tytułu naruszenia praw autorskich do utworu. Tym samym ciężar odpowiedzialności za respektowanie praw twórców w sieci został przeniesiony na DUUTO, zamiast na poszczególnych użytkowników. W ustawie wprowadzono jednak czynniki łagodzące, zgodnie z którymi DUUTO może uchylić się od negatywnych konsekwencji nieuprawnionego udostępnienia wykazując, że spełnił łącznie poniższe przesłanki:

1. dołożył należytej staranności, aby uzyskać tę zgodę (np. podjął próbę kontaktu z twórcą) oraz
2. dołożył należytej staranności, aby uniemożliwić dostęp do tego utworu, jeżeli uprawniony przekazał mu informacje odpowiednie i niezbędne do osiągnięcia tego celu, pozwalające w szczególności na ustalenie uprawnionego i identyfikację utworu z uwzględnieniem dostępnych środków technologicznych oraz
3. działał niezwłocznie po otrzymaniu od uprawnionego należycie uzasadnionego żądania zablokowania dostępu do tego utworu lub usunięcia go ze swoich stron internetowych, a także dołożył należytej staranności, aby uniemożliwić dostęp do tego utworu w przyszłości, jeżeli uprawniony przekazał mu informacje, o których mowa w pkt 2.

Ustawodawca przewiduje także „taryfę ulgową” dla mniejszych DUUTO, którzy działają na rynku europejskim której niż 3 lata i których roczne obroty nie przekroczą 10 mln EUR – te podmioty będą zobowiązane do spełnienia powyższych przesłanek w ograniczonym zakresie.

DUUTO zostaną ponadto zobowiązani do ścisłej współpracy z twórcami, w szczególności poprzez zapewnienie dostępu do informacji na temat wykorzystania utworów, a także umożliwienie składania skarg drogą elektroniczną.

Ponadto zgodnie z projektowanymi przepisami DUUTO mają obowiązek informować usługobiorców o swoich warunkach korzystania z usług, w tym o możliwości korzystania z utworów na podstawie przepisów o dozwolonym użytku. Po stronie DUUTO powstanie zatem obowiązek dostosowania regulaminów do nowych realiów prawnych. 

W Nowelizacji przewidziano także dodanie w Prawie autorskim przepisów odnoszących się do publikacji prasowych. Ustawodawca, obok definicji publikacji prasowej, wskazał, że wydawcy publikacji prasowej przysługuje wyłączne prawo do jej zwielokrotniania oraz publicznego udostępniania, przy czym twórcom utworów zamieszczonych w publikacji prasowej przyznano prawo do 50% wynagrodzenia należnego wydawcy z tytułu publicznego udostępniania tej publikacji.

Warto podkreślić, że opisane powyżej regulacje dotyczące obowiązków DUUTO będą odnosiły się także do wydawców – cyfrowi giganci będą zobowiązani do uzyskania prawa do publikacji, a więc wypłaty wydawcom należytego wynagrodzenia. Tym niemniej, w praktyce regulacja może okazać się niewystarczająca. Już na wcześniejszych etapach procesu legislacyjnego branża wydawnicza zgłaszała uwagi dotyczące projektowanego mechanizmu. Z uwagi jednak na znaczącą dysproporcję sił pomiędzy stronami, proces negocjacji wynagrodzeń z DUUTO może okazać się iluzoryczny. Przedstawiciele branżowi przewidują, że problem dotknie w szczególności drobnych, nierzadko lokalnych, wydawców.

Przedstawiciele wydawców apelują do Senatu o wprowadzenie do Nowelizacji poprawek, w szczególności o dodanie mechanizmu arbitrażowego dla wydawców i DUUTO, zapewnianego przez instytucję państwową czy wprowadzenie sztywnych terminów na udzielanie odpowiedzi przez DUUTO. Organem odpowiedzialnym za rozstrzyganie sporów miałby zostać Prezes UOKiK, który zostałby wyposażony w prawo do ustalania cen w rozliczeniach pomiędzy DUUTO a wydawcami. W procesie konsultacji do apelu wydawców odniosło się Google Polska wskazując, że wprowadzenie dodatkowego mechanizmu jedynie utrudni zawieranie umów licencyjnych. W procesie ustawodawczym uwidocznił się wyraźnie konflikt interesów, który musi zostać niezwłocznie rozstrzygnięty przez ustawodawcę – Polska jest ostatnim krajem w Unii Europejskiej, który nie implementował omawianych przepisów unijnych.  

W pierwotnej wersji projektu zaproponowanej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego znalazły się postanowienia dotyczące funkcjonowania AI w świecie twórców. Nowelizacja w pierwszym brzmieniu wprowadzała przepisy mówiące o zakazie zwielokrotniania rozpowszechnionych utworów w celu eksploracji tekstów i danych przy wykorzystaniu generatywnych modeli sztucznej inteligencji, chyba że uprawniony wyraził na to zgodę. W obecnym projekcie usunięto opisywane przepisy – w odpowiedzi na liczne słowa krytyki, ustawodawca przyjął stanowisko, zgodnie z którym taka regulacja wykracza poza implementację dyrektywy, stąd konieczne było wykreślenie przepisów z projektu. Środowiska artystyczne będą musiały jeszcze poczekać na przepisy, które unormują ochronę ich pracy przed zagrożeniami płynącymi z wykorzystania sztucznej inteligencji. 

Nowelizacja wprowadza znaczące zmiany mające na celu poprawę sytuacji twórców w kontekście dynamicznie zmieniającego się rynku cyfrowego. Zwiększona transparentność umów, prawo do godziwego wynagrodzenia, możliwość renegocjacji umów oraz respektowanie praw twórców w związku z wykorzystaniem ich utworów w Internecie to kluczowe elementy nowych regulacji. Nowelizacja ma na celu bardziej sprawiedliwy podział zysków z twórczości artystycznej oraz lepszą ochronę praw twórców, co jest krokiem w kierunku dostosowania polskiego prawa do współczesnych wyzwań i standardów europejskich.

Kancelaria KPMG Law oferuje:

• sporządzanie opinii oraz analiz dotyczących ochrony prawnoautorskiej, w tym kwestii zastosowania nowych przepisów do działalności poszczególnych klientów;
• sporządzanie i negocjowanie umów o przeniesienie praw autorskich, a także umów licencyjnych;
• prowadzenie spraw (rozwiązywanie sporów) dotyczących naruszenia praw autorskich;
• prowadzenie szkoleń dotyczących praktycznych aspektów stosowania Prawa autorskiego.