Legal Alert: TSUE przeciwko nieograniczonemu dostępowi do informacji o beneficjentach rzeczywistych

Wyrokiem z dnia 22 listopada 2022 r. w sprawach połączonych C‑37/20 i C‑601/20 TSUE, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej („TSUE” lub „Trybunał”) uznał za nieważny przepis zmieniający¹ Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (Dz. U. UE. L. z 2015 r. Nr 141, str. 73 z późn. zm.) („Dyrektywa AML”) w zakresie, w którym państwa członkowskie zapewniają, aby informacje o beneficjentach rzeczywistych podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych utworzonych na ich terytorium były we wszystkich przypadkach udostępniane każdej osobie². Wyrok ten może mieć istotne znaczenie w kontekście obowiązujących obecnie obowiązków informacyjnych przedsiębiorców.

Przedmiotem sprawy były dwa wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożone przez Sąd Okręgowy w Luksemburgu, przed którym toczyły się dwa postępowania w sprawie odmowy uniemożliwienia publicznego dostępu do informacji. Organy nie uwzględniły wniosków skarżących podmiotów, powołujących się m.in. na zagrożenie życia beneficjenta związane z jego częstym przemieszczaniem się do krajów o niestabilnych systemach politycznych.

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 30(9) Dyrektywy AML, państwa członkowskie muszą zapewnić dostęp do danych o beneficjentach rzeczywistych we wszystkich przypadkach (…) każdej osobie. Zakres danych do udostępnienia został pozostawiony do decyzji państw członkowskich. Dyrektywa wyznacza jednak minimalny zakres upublicznianych danych (imię i nazwisko, miesiąc i rok urodzenia oraz państwo zamieszkania i obywatelstwo beneficjenta rzeczywistego, jak również informacje o posiadanej własności lub charakterze sprawowanej kontroli). Dostęp ten może zostać ograniczony lub w wyłączony w wyjątkowych okolicznościach określonych w prawie krajowym, z zachowaniem właściwej procedury.

Ponadto, państwa członkowskie mają możliwość ustanowienia dostępu do dodatkowych informacji pozwalających na ustalenie tożsamości beneficjenta rzeczywistego (co najmniej daty urodzenia lub danych kontaktowych), na określonych przez siebie warunkach.

Rozpatrywane w sprawie prawo luksemburskie przewidywało szeroki dostęp do danych o beneficjentach (w tym także przez Internet), wraz z możliwością ograniczenia dostępu do informacji wyłącznie dla określonych w ustawie podmiotów. Ograniczenie takie dokonywane było na wniosek zarejestrowanego podmiotu lub samego beneficjenta. Podstawę do uwzględnienia wniosku mogły stanowić przesłanki wskazane w prawie luksemburskim, w tym m.in. istniejące ryzyko narażenia beneficjenta i jego rodziny na określone przestępstwa.

Przeprowadzona przez TSUE analiza przepisów Dyrektywy AML uwzględniała przede wszystkim prawo do poszanowania życia prywatnego oraz konieczność ochrony danych osobowych w kontekście celu ogólnego dyrektywy. Zdaniem Trybunału, o ile publiczny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych może przyczynić się do realizacji celu zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, o tyle nie jest konieczne by informacje o beneficjentach rzeczywistych podmiotów były we wszystkich przypadkach udostępniane każdej osobie.

Trybunał podkreślił konieczność zapewnienia odpowiednich gwarancji praw osób będących beneficjentami i w tym świetle skrytykował wykreślenie z kontrolowanego przepisu Dyrektywy klauzuli generalnej uzasadnionego interesu, pomimo wątpliwości praktycznych z nią związanych. Zdaniem Trybunału, obecne przepisy Dyrektywy AML, nawet w zakresie, w którym uzależniają udostępnienie informacji o beneficjentach rzeczywistych od rejestracji online oraz wprowadzają w wyjątkowych okolicznościach odstępstwa od publicznego dostępu do tych informacji, nie stanowią same w sobie wystarczających ograniczeń. 

Omawiany wyrok TSUE nie wywołuje skutku bezpośredniego w prawie krajowym. W oczekiwaniu na reakcję Komisji Europejskiej oraz poszczególnych państw członkowskich warto jednak zwrócić uwagę na system udostępniania danych o beneficjentach rzeczywistych obowiązujący na gruncie polskiej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Ustawa z dnia 1 marca 2018 r., t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 593 z późn. zm.) .

W obecnej chwili w Polsce funkcjonuje powszechny, bezpłatny dostęp do informacji zgromadzonych w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych („CRBR”), w pełnym zakresie. Dotyczy on zarówno danych beneficjentów rzeczywistych, jak i podmiotów dokonujących zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego do rejestru (m.in. członków zarządów spółek). Pozawala to skonstatować, że gwarancje ochrony praw tych osób, na które wskazał Trybunał w swoim orzeczeniu, nie są obecnie zapewnione.

Uwzględniając wagę samego obowiązku dokonania zgłoszenia beneficjenta rzeczywistego do CRBR i surowość sankcji przewidzianych przez ustawodawcę w przypadku nieprawidłowości lub braku dotyczących zgłoszenia, warto śledzić dalsze inicjatywy i aktywności Komisji Europejskiej, jak i polskiego ustawodawcy w omawianej sprawie. 

Prawidłowe zidentyfikowanie beneficjenta rzeczywistego i raportowanie wszelkich zmian w tym względzie zgodnie z wymaganiami Ustawy AML nadal pozostają obowiązkiem większości spółek i innych organizacji typu korporacyjnego i fundacyjnego.

Praktyka Compliance oraz Dochodzeń Wewnętrznych Kancelarii KPMG Law świadczy wszechstronne usługi z zakresu raportowania beneficjentów rzeczywistych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy.

Pomagamy także w dokonaniu przeglądu obszarów działalności firmy i potencjalnych ryzyk powstania odpowiedzialności oraz w dostosowaniu wewnętrznych polityk, procedur, procesów i dokumentów do nowych regulacji. Oferujemy także wsparcie w projektowaniu i wdrażania systemu zarządzania zgodnością (CMS) compliance.

Jeżeli moglibyśmy Państwu pomóc w powyższych kwestiach, uprzejmie prosimy o kontakt.

¹ Zmiana art. 30 ust. 5 akapitu pierwszy lit. c) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu zmieniającej rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylającej dyrektywę 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE w drodze artykułu art. 1 pkt 15 lit. c) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniającej dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE.

² Wyrok z dnia 22 listopada 2022 r., C‑37/20 i C‑601/20, ECLI:EU:C:2022:912.