Legal Alert: Zaostrzenie kar i zasad odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za przestępstwa przeciwko środowisku

W dniu 1 września 2022 r. weszła w życie ustawa z dnia 22 lipca 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej (Dz. U. poz. 1726; dalej „Ustawa”), zaostrzająca sankcje karne za wybrane przestępstwa środowiskowe oraz zasady ponoszenia odpowiedzialności przez podmioty zbiorowe za takie czyny. Z punktu widzenia podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, oprócz surowszych sankcji karnych, bardzo istotne znaczenie ma zmiana, jaką Ustawa wprowadziła w zakresie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.

Przed wejściem w życie nowelizacji, generalnie, dany podmiot mógł ponieść odpowiedzialność za czyny osób wskazanych w ustawie dopiero w przypadku, w którym popełnienie takiego czynu zostało w uprzednio potwierdzone prawomocnym orzeczeniem skazującym osobę fizyczną działającą w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego albo będącą przedsiębiorcą z nim współpracującym. Z tego powodu, faktyczna możliwość poniesienia sankcji przez organizację była znacznie oddalona w czasie. Od momentu wejścia w życie Ustawy ten stan rzeczy zaczyna ulegać zmianie.  

Na mocy Ustawy, w przypadku określonych czynów zabronionych dotyczących ochrony środowiska (w tym przestępstw z rozdziału XXII Kodeksu karnego) podmiot zbiorowy może ponosić odpowiedzialność za działania osób fizycznych niezależnie od potwierdzenia ich sprawstwa właściwym orzeczeniem. Kara pieniężna w takim przypadku wynosi od 10 000 do 5 000 0000 zł. Oczekiwanie na wydanie właściwego orzeczenia przez sąd w niektórych przypadkach nie jest już więc wymagane.

Powyższe wyłączenie dotyczy czynów zabronionych określonego rodzaju, jednak warto w tym miejscu mieć na uwadze planowane dalsze zmiany w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Projekt przewidujący m.in. wprowadzenie możliwości zwolnienia się przez przedsiębiorcę z odpowiedzialności na nowych zasadach znajduje się na etapie prac legislacyjnych (z omówieniem jego treści można zapoznać się w alercie KPMG Law z dnia 6 września 2022 r.). Analogiczna tendencja do ułatwiania nałożenia kary na organizację jest zauważalna także w projektach aktów unijnych.

W związku z powyższym, warto z wyprzedzeniem przygotować się na przyjęcie nadchodzących zmian. Przedsiębiorcy powinni upewnić się, że w ramach prowadzonych przez nich podmiotów systematycznie przeprowadzana jest analiza ryzyka, obejmująca także aspekty środowiskowe i wprowadzane odpowiednie środki ograniczające ryzyko odpowiedzialności z tego tytułu.

Wykazanie dochowania należytej staranności przez dany podmiot (w doborze osób, nadzorze nad nimi oraz organizacji jego działalności) pozwala na wyłączenie jego odpowiedzialności karnej, w przypadku w którym doszło do naruszeń. Obrona taka polega przede wszystkim na wykazaniu obowiązywania u danego przedsiębiorcy procedur mających na celu zapobieganie popełnieniu przestępstwa. Takie procedury powinny zostać wdrożone oraz mieć realne zastosowanie, wraz z przypisaniem odpowiedniego zakresu odpowiedzialności do właściwych osób w organizacji.

Oprócz zmiany opisanej powyżej, Ustawa zaostrzyła także wymiar kary, możliwy do orzeczenia za wskazane w niej przestępstwa lub wykroczenia przeciwko środowisku. Do najważniejszych z nich, mogących mieć duże znaczenie dla podmiotów gospodarczych, należą:

• spowodowanie zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach
  [kara do 8 lat pozbawienia wolności]
• zanieczyszczenie wody, powietrza lub powierzchni ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach
  [umyślnie – kara do 8 lat pozbawienia wolności; nieumyślnie – kara do 3 lat pozbawienia wolności];
• składowanie, usuwanie, przetwarzanie, zbieranie, unieszkodliwienie, transportowanie odpadów lub substancji / dokonywanie odzysku odpadów lub substancji w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym
  [kara pozbawienia wolności do lat 10].

Na mocy Ustawy, w przypadku skazania za przestępstwo przeciwko środowisku sąd może orzec zapłatę nawiązki w wysokości od 10 000 do 10 000 000 zł – jeżeli takie przestępstwo zostało popełnione umyślnie orzeczenie nawiązki jest obowiązkowe. Środki finansowe orzeczone tytułem nawiązki są przekazywane na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 

Omówiona zmiana w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych jest pierwszą taką modyfikacją reguł ponoszenia odpowiedzialności karnej przez podmiot zbiorowy. Pomimo tego, że dotyczy wąskiego zakresu czynów zabronionych, pokazuje kierunek zmian przyjęty przez polskiego ustawodawcę. Zasady i warunki ponoszenia odpowiedzialności mają docelowo ulegać zmianie celem skuteczniejszego nakładania sankcji na podmioty zbiorowe.

Z uwagi na powyższe sankcje oraz opisane w pkt. 1 alertu większe prawdopodobieństwo poniesienia odpowiedzialności, warto już dzisiaj zweryfikować w swojej organizacji przyjęte środki służące zapobieganiu negatywnemu oddziaływaniu na środowisko oraz - w szerszym kontekście – ograniczeniu ryzyka odpowiedzialności za czyny zagrożone karą.

Praktyka Compliance oraz Dochodzeń Wewnętrznych Kancelarii KPMG Law wspiera swoich klientów w zakresie przygotowania i wdrażania systemu zarządzania zgodnością (CMS) compliance, w tym także w kontekście zapobiegania popełnieniu czynów zabronionych (m.in. przeciwko środowisku) w ramach organizacji i ryzyku odpowiedzialności z tego tytułu.

Pomagamy w dokonaniu przeglądu obszarów działalności firmy i potencjalnych ryzyk powstania odpowiedzialności oraz w dostosowaniu wewnętrznych polityk, procedur, procesów i dokumentów do nowych regulacji.

Oferujemy w szczególności kompleksowe doradztwo w zakresie:

• identyfikacji ryzyk compliance dla konkretnego podmiotu zbiorowego (organizacji) z punktu widzenia Ustawy (ryzyk popełnienia konkretnych przestępstw);
• weryfikacji dotychczasowych procedur zarządzania zgodnością (compliance) funkcjonujących w organizacji oraz zakresu i stopnia ich wdrożenia;
• przygotowania nowych procedur, polityk czy procesów (w przypadku braku dotychczasowych) oraz propozycji ich skutecznego wdrożenia w organizacji;
• zapewnienia odpowiednich procedur postępowania w organizacji w razie kontroli i innych czynności przedstawicieli organów śledczych;
• dostosowanych do działalności konkretnej organizacji szkoleń dla pracowników i kadry zarządzającej, pomagających przygotować się do wymogów obowiązującego prawa; bieżącej obsługi i analiz związanych z dostosowaniem działalności klienta do wymogów Ustawy.

Jeżeli moglibyśmy Państwu pomóc w powyższych kwestiach, uprzejmie prosimy o kontakt.