Legal Alert: Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych

Projekt nowelizacji ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary wreszcie opublikowany – czas na podjęcie działań w firmie.

Nowelizacja dokonuje zmiany definicji podmiotu zbiorowego. W planowanych przepisach podmiotem zbiorowym będą osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną (w tym również spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub ich związku), spółki kapitałowe w organizacji, podmioty w stanie likwidacji oraz przedsiębiorcy niebędący osobą fizyczną. Z zakresu podmiotowego ustawy wyłącza jednak m.in. małych i średnich przedsiębiorców, gdyż jak podkreślono w uzasadnieniu do ustawy, „z istoty rzeczy ten rodzaj odpowiedzialności nakierowany winien być na działania podmiotów dużych, w tym dużych przedsiębiorstw, zdolnych do wdrożenia wewnętrznych procedur zgodności (compliance).”

W odróżnieniu od dotychczasowych przepisów, warunkiem pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności karnej nie będzie już uprzednie skazanie za przestępstwo osoby fizycznej (np. pracownika działającego w imieniu spółki). Ustawodawca rezygnuje też z zamkniętego katalogu przestępstw, za które może zostać pociągnięty do odpowiedzialności podmiot zbiorowy. Podmiot zbiorowy będzie zatem mógł ponieść odpowiedzialność za każde przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Stwierdzenie ewentualnej odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za popełnienie konkretnego czynu zabronionego będzie wiązało się z ryzykiem nałożenia dotkliwych kar, w szczególności kary pieniężnej sięgającej od 10 tysięcy do 30 milionów złotych. Niezależnie, w toku procesu będzie możliwe zgłoszenie powództwa cywilnego o zasądzenie odszkodowania.

Zgodnie z Projektem, podmiot zbiorowy ponosić będzie odpowiedzialność:

• po pierwsze, za własne czyny zabronione podmiotu zbiorowego pozostające w bezpośrednim związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością (art. 5a).
• po drugie - za czyny popełnione przez członków władz, osób uprawnionych do działania lub pracowników realizujących zadania na rzecz tego podmiotu w ramach powierzonych im kompetencji (art. 5b). Podmiot zbiorowy poniesie odpowiedzialność za ich czyny, jeżeli uzyskał dzięki temu korzyść, choćby niemajątkową, lub możliwość jej uzyskania.

Dodatkowo, warunkiem odpowiedzialności karnej podmiotu zbiorowego ma być wina, rozumiana jako:

• brak należytej staranności w wyborze osoby będącej sprawcą przestępstwa lub nadzorze nad taką osobą lub
• istnienie nieprawidłowości w organizacji, która umożliwiła lub ułatwiła popełnienie przestępstwa.

Zgodnie z Projektem, nieprawidłowości w działalności podmiotu zbiorowego, które powinny być kwalifikowane jako ułatwiające lub umożliwiające popełnienie czynu zabronionego polegają na tym, że:

• nie zostały określone zasady postępowania na wypadek zagrożenia popełnienia czynu zabronionego lub skutków niezachowania reguł ostrożności oraz zakres odpowiedzialności organów i innych jednostek lub osób uprawnionych do działania w jego imieniu lub interesie;
• nie została określona osoba lub komórka organizacyjna, nadzorująca przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu zbiorowego (komórka compliance);
• osoba lub organ uprawniony do reprezentowania podmiotu zbiorowego, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru wiedział o nieprawidłowości w organizacji, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego.

Podmiot zbiorowy będzie mógł uwolnić się od odpowiedzialności, gdy będzie mógł udowodnić, że pomimo wystąpienia nieprawidłowości wszystkie obowiązane organy i osoby uprawnione do działania w imieniu lub w interesie tego podmiotu zachowały należytą staranność. Projekt nie wskazuje jednak konkretnych rozwiązań, jakie podmioty zbiorowe powinny wdrożyć w celu dochowania należytej staranności i ograniczenia lub wyłączenia ewentualnej odpowiedzialności.

W związku z tym każdy podmiot (w szczególności osoby prawne) powinien przeanalizować obszary swojej działalności, w których może istnieć ryzyko popełnienia przestępstwa, opracować i wdrożyć stosowne regulacje wewnętrzne i polityki. Przykładowe procedury, które mogą wymagać wprowadzenia przez podmioty zbiorowe, to kodeks postępowania, polityka przeciwdziałania korupcji, czy procedura zgłaszania nadużyć w organizacji.

W tym świetle, szczególnego znaczenia nabiera odpowiednio wdrożony w przedsiębiorstwie system zarządzania zgodnością (Compliance Management Sysytem - CMS), oparty na prawidłowym działaniu komórki compliance oraz systematyczniej analizie ryzyka niezgodności, wprowadzaniu mechanizmów ograniczających te ryzyka (odpowiednich procedur i szkoleń) i cyklicznej ich aktualizacji.

Przedsiębiorcy już teraz powinni rozpocząć działania, aby odpowiednio zabezpieczyć się przed ewentualnymi konsekwencjami/sankcjami, które mogą zostać nałożone po wejściu w życie Ustawy.

Praktyka Compliance oraz Dochodzeń Wewnętrznych Kancelarii Law wspiera swoich klientów w zakresie przygotowania i wdrażania systemu zarządzania zgodnością (CMS) compliance poprzez przegląd obszarów działalności firmy i potencjalnych ryzyk powstania odpowiedzialności oraz dostosowania wewnętrznych polityk, procedur, procesów i dokumentów do nowych regulacji.

Oferujemy w szczególności kompleksowe doradztwo w zakresie:

• identyfikacji ryzyk compliance dla konkretnego podmiotu zbiorowego (organizacji) z punktu widzenia Ustawy (ryzyk popełnienia konkretnych przestępstw);
• weryfikacji dotychczasowych procedur zarządzania zgodnością (compliance) funkcjonujących w organizacji oraz zakresu i stopnia ich wdrożenia;
• przygotowania nowych procedur, polityk czy procesów (w przypadku braku dotychczasowych) oraz propozycji ich skutecznego wdrożenia w organizacji;
• zapewnienia odpowiednich procedur postępowania w organizacji w razie kontroli i innych czynności przedstawicieli organów śledczych;
• dostosowanych do działalności konkretnej organizacji szkoleń dla pracowników i kadry zarządzającej, pomagających przygotować się do wymogów Ustawy;
• bieżącej obsługi i analiz związanych z dostosowaniem działalności klienta do wymogów Ustawy. 

Jeżeli moglibyśmy Państwu pomóc w powyższych kwestiach, uprzejmie prosimy o kontakt.