Nowe obowiązki związane z ochroną małoletnich

Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich przewiduje, że każdy pracodawca lub organizator działalności, która zakłada bezpośredni kontakt z dziećmi – niezależnie od tego, czy odbywa się to w ramach stosunku pracy, wolontariatu, czy innej formy zaangażowania – jest zobowiązany do zweryfikowania przeszłości karnej osoby zatrudnianej.

Ustawa wymaga, aby jeszcze przed dopuszczeniem do działalności (lub przed nawiązaniem z daną osobą stosunku pracy) związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi pracodawca (lub inny organizator) sprawdził, czy kandydat do pracy z dziećmi figuruje w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym lub w rejestrze prowadzonym przez Państwową Komisję ds. przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15.

Kandydat jest także zobowiązany do przedłożenia informacji z Krajowego Rejestru Karnego oraz – jeśli posiada obywatelstwo innego państwa lub przebywał za granicą – z odpowiedniego rejestru karnego tego państwa. W przypadku braku możliwości uzyskania dokumentu z danego kraju, ustawa przewiduje obowiązek złożenia stosownego oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Pomimo jasnego celu ustawy – zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa dzieci – jej stosowanie w praktyce napotykało liczne trudności. Tak jak informowaliśmy Państwa w naszej publikacji „Obowiązki pracodawców w ochronie małoletnich przed przestępczością seksualną”, problemy dotyczyły przede wszystkim rozumienia takich pojęć jak „inna działalność”, czy też obowiązku ponownego sprawdzania osoby wykonującej pracę z dziećmi w więcej niż jednej instytucji. Prowadzony od lutego 2024 r. przez Ministerstwo Sprawiedliwości monitoring wykazał, że w wielu przypadkach instytucje nie realizowały ustawowych obowiązków z powodu niewystarczającej świadomości przepisów lub ich niejasnej interpretacji. W związku z czym w kwietniu 2025 r. w Rządowym Centrum Legislacji opublikowany został projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich oraz niektórych innych ustaw, który przewiduje zmiany mające na celu wyeliminowanie powyższych niejasności, a w konsekwencji poprawę ochronę małoletnich.

Zgodnie z projektowanymi przepisami ma ulec zmianie procedura weryfikacji kandydata do pracy z dziećmi. Projekt ustawy przewiduje, że nadal przed nawiązaniem stosunku pracy lub dopuszczeniem osoby do działalności z udziałem małoletnich (m.in. w zakresie wychowania, edukacji, leczenia, wypoczynku, sportu, rozwoju duchowego, poradnictwa psychologicznego lub opieki), pracodawca lub inny organizator będzie miał  obowiązek przeprowadzić określoną w przepisach procedurę weryfikacyjną.

Osoba posiadająca obywatelstwo innego państwa niż Polska nadal będzie zobowiązana do przedłożenia informacji z rejestru karnego tego państwa. Jeśli kandydat nie może uzyskać informacji z zagranicznych rejestrów z powodów niezależnych od siebie (np. brak takich rejestrów), będzie zobowiązany do złożenia oświadczania o braku możliwości uzyskania tego dokumentu oraz oświadczenia, iż nie był prawomocnie skazany w danym państwie za określone przestępstwa oraz nie ma zakazu wykonywania działalności z udziałem małoletnich, wynikającego z przepisów prawa lub orzeczenia sądu.

Projektowane przepisy wprowadzają istotne doprecyzowanie obowiązków związanych ze składaniem oświadczeń o zagranicznym miejscu zamieszkania. Dotychczasowe regulacje zobowiązywały osoby ubiegające się o pracę lub dopuszczenie do działalności z udziałem małoletnich do składania m.in. oświadczenia w którym informowały pracodawcę (lub innego organizatora) o państwie lub państwach, w których zamieszkiwała w ciągu ostatnich 20 lat, innych niż Rzeczpospolita Polska i państwo obywatelstwa.

Nowe przepisy przewidują, że każda osoba, która miała miejsce zamieszkania przez co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 20 lat w państwie innym niż Polska, jak również państwo obywatelstwa inne niż Polska, będzie musiała złożyć m.in. oświadczenie wskazujące te państwa. Jednakże ma zostać wprowadzony wyjątek, który będzie ograniczał nadmierne obciążenia administracyjne osób mieszkających za granicą we wczesnym dzieciństwie. Zgodnie z projektowanymi przepisami, ww. obowiązek ma nie dotyczyć osób, które miały miejsce zamieszkania lub przebywały w innym państwie niż Rzeczpospolita Polska przed ukończeniem przez nie 10. roku życia.

Co więcej, zwolnieni z tego obowiązku mają być obywatele UE i Wielkiej Brytanii, którzy nieprzerwanie mieszkali przez minimum 12 miesięcy w innym państwie UE lub w Wielkiej Brytanii.

Projektowane przepisy przewidują wyjątki od obowiązku przedkładania informacji z rejestrów karnych. Projektowana ustawa przewiduje szczególne przypadki, gdzie zastąpiono je złożeniem stosownych oświadczeń. Dotyczy to dwóch grup:

1.      Rodzice lub opiekunowie

Zgodnie z projektowanymi przepisami, obowiązku weryfikacji nie stosuje się do rodzica lub opiekuna, który ma być dopuszczony do działalności organizowanej przez podmiot, do którego uczęszcza dziecko pozostające pod jego władzą rodzicielską lub opieką. W takim przypadku, zamiast obowiązku przedkładania zaświadczeń, rodzic lub opiekun będzie zobowiązany złożyć oświadczenie, że:

• jego dane nie figurują w Rejestrze z dostępem ograniczonym ani w Rejestrze osób wpisanych na podstawie postanowienia Państwowej Komisji;
• nie był prawomocnie skazany za określone przestępstwa, zarówno w Polsce, jak i za granicą;
• nie obowiązuje go zakaz pracy z dziećmi wynikający z orzeczenia sądu, organu lub przepisów prawa.

2.      Osoby zatrudniane przez uczelnie

Projektowana ustawa przewiduje również wyłączenie dla osób zatrudnianych przez uczelnie (zgodnie z art. 7 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce). W ich przypadku nie stosuje się przepisów dotyczących konieczności przedstawienia zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego ani rejestrów państw obcych. Zamiast tego, osoby te składają oświadczenie o braku karalności i o braku obowiązku stosowania się do zakazu wykonywania działalności z udziałem małoletnich.

Projekt ustawy przewiduje również katalog dodatkowych przypadków, w których nie stosuje się obowiązków weryfikacyjnych, a więc m.in. obowiązku sprawdzenia danych w rejestrach czy przedkładania zaświadczeń z Krajowego Rejestru Karnego. Wyjątki obejmują cztery sytuacje:

1. gdy organizatorem jest rodzic lub opiekun dziecka,
2. w odniesieniu do funkcjonariuszy publicznych, adwokatów i radców prawnych,
3. w przypadku kontynuacji działalności na podstawie umowy między organizatorami (warunkiem zwolnienia z obowiązku ponownej weryfikacji jest złożenie przez pierwotnego organizatora oświadczenia o wykonaniu obowiązków oraz okazanie dokumentów (informacji lub oświadczeń) potwierdzających spełnienie wymogów,
4. gdy działalność jest wykonywana pod nadzorem osoby zobowiązanej do jego sprawdzenia.

Ustawodawca postanowił zmodyfikować katalog przestępstw, których skazanie powoduje wykluczenie z pracy z dziećmi. Zaktualizowany katalog przestępstw ma obejmować:

• przestępstwa umyślne przeciwko życiu i zdrowiu,
• przestępstwa przeciwko wolności, z wyjątkiem przestępstw wskazanych w art. 192 i 193 Kodeksu karnego,
• przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności,
• przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece, z wyłączeniem przestępstw określonych w art. 206 i art. 209 Kodeksu karnego,
• przestępstwa określone w rozdziale 7 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii.

Z uwagi na liczne wątpliwości interpretacyjne, projekt nowelizacji ustawy wprowadza nowe definicje kluczowych pojęć, takich jak „dopuszczenie do innej działalności”, „inny organizator” oraz „wypoczynek”.

Dotychczasowe brzmienie przepisów budziło niejasności co do tego, kogo i w jakich sytuacjach należy poddać obowiązkowej weryfikacji karalności przed dopuszczeniem do pracy z dziećmi. Pojęcie „inna działalność” bywało rozumiane zarówno jako ogólny zakres działań danej jednostki, jak i konkretne zadania powierzane osobie na innej podstawie niż stosunek pracy. Taka rozbieżność prowadziła w praktyce do skrajnie różnych interpretacji – od sprawdzania całego personelu danej instytucji po ograniczanie się wyłącznie do osób bezpośrednio pracujących z dziećmi. Nowa definicja „dopuszczenia do innej działalności” precyzuje, że chodzi o powierzenie zadań wykonywanych trwale lub wielokrotnie, niezależnie od podstawy prawnej i wynagrodzenia.

Z kolei określenie „inny organizator”, zgodnie z projektowanymi przepisami, ma dotyczyć jednostki organizacyjnej, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoby fizycznej, która powierza innej osobie wykonywanie zadania lub obowiązku, na innej podstawie niż stosunek pracy w rozumieniu art. 22 § 1 Kodeks pracy.

Doprecyzowaniu ulec też na również pojęcie „wypoczynku”, które dotąd nie miało jednoznacznej definicji ustawowej, co powodowało trudności w jego stosowaniu. Nowa definicja wskazuje wprost, że chodzi o organizowanie aktywności dla małoletnich w celach rekreacyjnych lub regeneracyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem form takich jak kolonie, półkolonie, zimowiska, obozy czy biwaki.

* * *

Przedstawiony projekt ustawy jest wciąż etapie prac w Rządowym Centrum Legislacji, co oznacza, że jego zapisy mogą ulec dalszym modyfikacjom. Będziemy na bieżąco informować o wszelkich zmianach i postępach w procesie legislacyjnym, aby zapewnić Państwu aktualne informacje na ten temat.