Nadchodzą istotne zmiany w kontrolach umów cywilnoprawnych

Kontrole obejmą podmioty, które współpracują lub w okresie jednego roku poprzedzającego dzień rozpoczęcia kontroli współpracowały z osobami fizycznymi, w tym osobami prowadzącymi na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia na ich rzecz pracy. Potencjalny krąg kontrolowanych będzie zatem bardzo szeroki. Badane będą mogły być wszelkiego rodzaju umowy cywilnoprawne, w tym bardzo popularne w Polsce umowy B2B.   

Okręgowy inspektor pracy będzie mógł wydać decyzję stwierdzającą istnienie stosunku pracy w sytuacji kiedy zawarto umowę cywilnoprawną na warunkach umowy o pracę. Decyzja będzie określać:

1. rodzaj zawartej pomiędzy stronami umowy o pracę,
2. datę zawarcia umowy o pracę i datę rozpoczęcia pracy,
3. rodzaj pracy,
4. miejsce wykonywania pracy,
5. wymiar czasu pracy,
6. wysokość wynagrodzenia za pracę.

W zakresie skutków prawa pracy, składkowych i podatkowych decyzja będzie natychmiast wykonalna. Nie wstrzyma tego nawet wniesienie od niej odwołania. Od dnia wydania decyzji osoba zatrudniona dotąd na umowie cywilnoprawnej będzie musiała być traktowana jak pracownik pod każdym względem. 

Decyzja będzie określać między innymi datę zawarcia umowy o pracę i datę rozpoczęcia pracy. W wielu przypadkach będą mogły być to daty sprzed wydania decyzji. Skutki w zakresie podatkowym i ubezpieczeń społecznych, powstałe przed dniem wydania decyzji, będą wstrzymane do dnia uprawomocnienia się decyzji stwierdzającej istnienie stosunku pracy. Projekt nie przewiduje takiego mechanizmu dla skutków prawno-pracowniczych.

Pomiot zatrudniający oraz osoba zatrudniona będą mogli odwołać się od decyzji do Głównego Inspektora Pracy w terminie zaledwie 7 dni. Sporządzenie kompletnego odwołania, zawierającego argumentację prawną i faktyczną, w wielu przypadkach może okazać się niezwykle trudne. Podmioty kontrolowane będą musiały być gotowe z pełną argumentacją i dokumentami już na etapie kontroli. 

Wniesienie odwołania nie wstrzyma wykonalności decyzji. Na ewentualną korektę odwołujący będzie musiał poczekać aż do rozpatrzenia odwołania przez Głównego Inspektora Pracy, a jeżeli ten go nie uwzględni – będzie przysługiwało mu odwołanie do sądu rejonowego w terminie miesiąca. Biorąc pod uwagę czas trwania postępowań przed sądem pracy, stosunek pracy powstały w wyniku decyzji będzie mógł trwać nawet przez kilka lat. 

Jeżeli sąd prawomocnie oddali odwołanie, konieczne będzie uregulowanie zobowiązań podatkowych, składkowych oraz pracowniczych również za okres od orzeczonej daty rozpoczęcia pracy do dnia wydania decyzji. W wielu przypadkach może to obejmować kilkuletnie okresy.

W przypadku wygranej przed sądem, zatrudniający stanie przed wyzwaniem skorygowania zobowiązań z tytułu zaliczek na PIT i składek na ubezpieczenia społeczne, odprowadzonych w okresie od dnia wydania decyzji oraz dochodzenia zwrotu nadpłaconych danin. Problemem może być też dochodzenie od „byłego pracownika” wypłaconych mu świadczeń pracowniczych, które nie byłyby należne, gdyby nie decyzja okręgowego inspektora pracy. Projekt nie zawiera jednak w tym zakresie żadnych mechanizmów ułatwiających dochodzenie takich należności.

Projekt przewiduje rozwiązania usprawniające kontrole PIP m.in. szeroką wymianę danych między PIP, ZUS i KAS, możliwość zdalnych przesłuchań, sporządzania elektronicznego protokołu kontroli a także składanie w takiej formie zastrzeżeń przez kontrolowanego. Również sama decyzja będzie mogła być wydana w formie elektronicznej. Ponadto ma zostać utworzony międzyinstytucjonalny zespół w celu zwiększenia skuteczności kontroli PIP.

Wszystkie kary za wykroczenia z art. 281-283 Kodeksu pracy mają zwiększyć się dwukrotnie. W zależności od rodzaju wykroczenia, minimalne wysokości grzywny mają wynosić 2 000 zł lub 3 000 zł, zaś maksymalne wzrosną do 60 000 zł lub 90 000 zł. Do 5 000 zł ma wzrosnąć również maksymalna wysokość mandatu nakładanego bezpośrednio przez PIP.

Choć projekt ustawy może jeszcze ewoluować, to już teraz należy rozważyć przygotowania do nadchodzących zmian. Organizacje powinny szczegółowo przyjrzeć się stosowanym modelom współpracy z osobami na umowach cywilnoprawnych pod kątem formalnym i praktycznym. Odpowiednie przygotowanie może pozwolić na skuteczną obronę stosowanych umów cywilnoprawnych obronę w razie kontroli PIP i uniknięcie daleko idących negatywnych konsekwencji decyzji stwierdzającej stosunek pracy.