Z dniem 10 lipca 2027 r. zacznie obowiązywać nowa definicja beneficjenta rzeczywistego, wprowadzona w ramach tzw. Pakietu AML – zestawu unijnych regulacji mających na celu wzmocnienie systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Zmiana ta może znacząco wpłynąć na sposób identyfikacji właścicieli i osób sprawujących kontrolę nad podmiotami prawnymi. Okres przejściowy, który poprzedza wejście w życie nowych przepisów, stanowi dobrą okazję do dokonania przeglądu obecnych ustaleń i oceny, czy dotychczas wskazani beneficjenci rzeczywiści nadal będą spełniać nowe unijne kryteria.
Regulacja unijna
19 czerwca 2024 r., po niemal trzyletnim procesie legislacyjnym, w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej opublikowano finalną wersję tzw. Pakietu AML – zestawu czterech aktów prawnych mających na celu wzmocnienie unijnych ram przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Pakiet AML składa się z następujących aktów:
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1624 z dnia 31 maja 2024 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (dalej: „Rozporządzenie AML”)1.
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1640 z dnia 31 maja 2024 r. w sprawie mechanizmów, które państwa członkowskie powinny wprowadzić w celu zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca dyrektywę (UE) 2019/1937 oraz zmieniająca i uchylająca dyrektywę (UE) 2015/8492.
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1620 z dnia 31 maja 2024 r. w sprawie ustanowienia Urzędu ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 1093/2010, (UE) nr 1094/2010 i (UE) nr 1095/20103.
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1113 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie informacji towarzyszących transferom środków pieniężnych i niektórych kryptoaktywów oraz zmiany dyrektywy (UE) 2015/8494.
Z punktu widzenia niniejszego artykułu kluczowe znaczenie ma Rozporządzenie AML, które wprowadza zmodyfikowaną definicję beneficjenta rzeczywistego, której regulacja została przeniesiona do niniejszego aktu.
Podkreślić należy, że choć przepisy Rozporządzenia AML weszły w życie 9 lipca 2024 r., ich stosowanie zostało, co do zasady, odłożone w czasie do 10 lipca 2027 r.
Zmiana definicji „beneficjenta rzeczywistego”
W obecnym stanie prawnym, definicja beneficjenta rzeczywistego zawarta jest w art. 2 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu5 (dalej: „Ustawa o AML”).
Zgodnie z tym przepisem, ilekroć w ustawie jest mowa o beneficjencie rzeczywistym - rozumie się przez to każdą osobę fizyczną sprawującą bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad klientem poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez klienta, lub każdą osobę fizyczną, w imieniu której są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna.
Rozporządzenie AML w art. 2 ust. 1 pkt 28 przewiduje jednak odmienną definicję beneficjenta rzeczywistego, zgodnie, z którym "beneficjent rzeczywisty" oznacza dowolną osobę fizyczną będącą ostatecznym właścicielem podmiotu prawnego, trustu, który powstał w drodze czynności prawnej, lub podobnego porozumienia prawnego lub sprawującą kontrolę nad nimi. Dodatkowo cały rozdział IV (art. 51 i następne) Rozporządzenia AML w sposób dość szczegółowy wskazuje dalsze reguły istotne dla ustalania beneficjentów rzeczywistych.
Wprowadzenie powyższej definicji na gruncie rozporządzenia unijnego ma na celu wyeliminowanie rozbieżności interpretacyjnych w zakresie pojęcia beneficjenta rzeczywistego. Wynika to z tego, iż w stosunku do rozporządzeń unijnych ma zastosowanie obowiązek bezpośredniego ich stosowania, zgodnie, z którym akty prawne Unii Europejskiej są wiążące i stosowane w całości we wszystkich państwach członkowskich od daty ich wejścia w życie.
Pojęcie beneficjenta rzeczywistego było bowiem dotychczas unormowane w unijnej dyrektywie, która, w przeciwieństwie do rozporządzeń unijnych, nie jest bezpośrednio stosowana w państwach członkowskich. Dawało to zatem państwom członkowskim pewną swobodę w ich transpozycji do prawa krajowego, co prowadziło niekiedy do niespójności w praktyce.
Nowa definicja „beneficjenta rzeczywistego”
Oprócz nowej definicji beneficjenta rzeczywistego, Rozporządzenie AML zawiera również jej uszczegółowienie, które zostało zawarte w art. 51 niniejszego aktu.
Zgodnie z tym przepisem, beneficjentami rzeczywistymi innych podmiotów prawnych są osoby fizyczne, które:
- bezpośrednio lub pośrednio posiadają udziały własnościowe w podmiocie o charakterze korporacyjnym; lub
- bezpośrednio lub pośrednio sprawują kontrolę nad podmiotem o charakterze korporacyjnym lub innym podmiotem prawnym poprzez udziały własnościowe lub za pomocą innych środków.
Co ważne, jak podkreśla ustawodawca unijny, przesłankę w postaci sprawowania kontroli za pomocą innych środków należy ustalać niezależnie od istnienia i równolegle z istnieniem udziałów własnościowych lub kontroli poprzez udziały własnościowe.
Oznacza to, że spełnienie jednej z przesłanek kwalifikujących osobę fizyczną jako beneficjenta rzeczywistego nie zwalnia z konieczności weryfikacji, czy nie zachodzi również kontrola za pomocą innych środków.
Ad. 1) W dalszych przepisach ustawodawca unijny zdefiniował pojęcie udziałów własnościowych w podmiocie o charakterze korporacyjnym. Oznaczają one bezpośrednią lub pośrednią własność co najmniej 25% udziałów lub akcji, lub praw głosu, lub innych udziałów własnościowych w podmiocie o charakterze korporacyjnym, w tym praw do udziału w zyskach, innych zasobach wewnętrznych lub saldzie likwidacyjnym.
Pośrednią własność oblicza się mnożąc udziały lub akcje lub prawa głosu, lub inne udziały własnościowe posiadane przez podmioty pośredniczące w łańcuchu podmiotów, w których beneficjent rzeczywisty posiada udziały lub akcje lub prawa głosu, i sumując wyniki z tych różnych łańcuchów.
Ad. 2) Kontrola nad podmiotem prawnym za pomocą innych środków w każdym przypadku obejmuje możliwość wykonywania:
- większości praw głosu w danym podmiocie o charakterze korporacyjnym, niezależnie od tego, czy jest ona wspólna dla osób działających w porozumieniu
- prawa do mianowania lub odwołania większości członków zarządu lub organu administracyjnego, zarządzającego lub nadzorującego lub podobnych dyrektorów danego podmiotu prawnego;
- odpowiednich praw weta lub praw do podejmowania decyzji, które to prawa są związane z udziałem w podmiocie o charakterze korporacyjnym;
- decyzji dotyczących podziału zysku danego podmiotu prawnego lub prowadzących do przesunięcia aktywów w danym podmiocie prawnym.
Co więcej, kontrolę tę można sprawować również za pomocą innych środków, w zależności od szczególnej sytuacji podmiotu prawnego i jego struktury inne sposoby kontroli mogą obejmować przykładowo relacje między członkami rodziny, formalne lub nieformalne umowy z właścicielami, członkami lub podmiotami prawnymi, zapisy w statucie spółki lub umowy partnerskie.
Dlaczego znajomość beneficjentów rzeczywistych jest istotna?
Do zgłaszania beneficjentów do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (dalej: „CRBR”) zobowiązana jest większość podmiotów, a w szczególności spółki kapitałowe. Zgodnie z art. 153 ust. 1 Ustawy o AML, brak dopełnienia obowiązku zgłoszenia lub aktualizacji informacji we właściwym terminie, a także zgłoszenie niezgodne ze stanem faktycznym podlega karze pieniężnej do wysokości 1 000 000 zł.
Natomiast, zgodnie z art. 153 ust. 3 Ustawy o AML, brak dostarczenia przez beneficjenta rzeczywistego informacji oraz dokumentów niezbędnych do zgłoszenia informacji o beneficjencie rzeczywistym i jej aktualizacji wskutek czego określone podmioty nie dokonały zgłoszenia lub aktualizacji informacji w terminie wskazanym w ustawie lub podały informacje niezgodne ze stanem faktycznym, podlega karze pieniężnej do wysokości 50 000 zł nakładanej na beneficjenta rzeczywistego.
Najnowsza praktyka kontroli w zakresie beneficjentów rzeczywistych
Zgodnie z informacją publiczną Dyrektora IAS w Bydgoszczy6, według stanu na 3 czerwca 2025 r., wobec podmiotów wydano następującą liczbę decyzji nakładających kary pieniężne, o których mowa w art. 153 ust. 1 i 3 ustawy o AML:
- 1 067 – za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia do CRBR;
- 7 – za błędne, niezgodne ze stanem faktycznym zgłoszenie do CRBR;
- 50 – za wpis po terminie.
Średnia powyższych kar pieniężnych wyniosła 10 479,80 zł, w tym:
- 10 805,81 zł – za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia do CRBR (brak wpisu do Rejestru);
- 1 714,29 zł – za błędne, niezgodne ze stanem faktycznym zgłoszenie do CRBR;
- 4 750,00 zł – za wpis po terminie.
Średnia kar pieniężnych nałożona na spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wyniosła 12 237,45 zł, w tym:
- 12 528,07 zł – niedopełnienie obowiązku zgłoszenia do CRBR (brak wpisu do Rejestru);
- 1 250,00 zł – za błędne, niezgodne ze stanem faktycznym zgłoszenie do CRBR;
- 5 300,00 zł – za wpis po terminie.
