W październiku 2019 roku uruchomiono Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych. Na przestrzeni prawie 5 lat funkcjonowania CRBR można zaobserwować wzrost liczby wszczynanych postępowań w zakresie nieprawidłowości związanych z dokonywanymi zgłoszeniami do tego rejestru. Najczęstszymi przyczynami wszczynania ww. postępowań jest brak dokonania zgłoszenia w terminie lub zgłoszenie danych niezgodnych ze stanem faktycznym. Wraz ze wzrostem liczby wszczynanych postępowań dotyczących zgłoszeń do CRBR, rośnie również wysokość nakładanych kar pieniężnych.
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych to publiczny i jawny rejestr prowadzony przy użyciu systemu teleinformatycznego, który gromadzi oraz przetwarza dane o beneficjentach rzeczywistych w rozumieniu ustawy z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu („ustawa o AML”). Na marginesie, warto pamiętać, że beneficjent rzeczywisty z ustawy o AML nie jest pojęciem tożsamym z rzeczywistym właścicielem należności z ustawy o PIT i ustawy o CIT, chociaż często oba te pojęcia tłumaczy się jako „beneficial owner”1.
Oznacza to, że informacje zgormadzone w CRBR są zasadniczo dostępne dla każdego zainteresowanego – bezpłatnie i za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.
Stan ten ma się jednak zmienić w efekcie wyroku TSUE z 22 listopada 2022 r. w sprawach połączonych C-37/20 i C-601/20 oraz przyjęcia unijnego pakietu AML, w szczególności dyrektywy 2024/1640. Minister Finansów w piśmie do Rzecznika Praw Obywatelskich z 5 lipca 2024 r.2 zapowiedział bowiem, że po zmianach, w celu uzyskania dostępu, trzeba będzie wykazać posiadanie "uzasadnionego interesu".
Według zapowiedzi, należy spodziewać się nowelizacji polskiej ustawy o AML do 10 lipca 2025 r.
Natomiast stosowanie przepisów o zgłoszeniach do rejestru może w praktyce przysporzyć wiele niespodzianek.
Obowiązek zgłoszenia informacji o beneficjentach rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych
Na mocy art. 58 Ustawy o AML, podmioty takie jak spółki prawa handlowego, fundacje, spółdzielnie, stowarzyszenia podlegające wpisowi do KRS i inne, są obowiązane do zgłoszenia do CRBR informacji o ich beneficjentach rzeczywistych i ich aktualizacji.
Obowiązek ten ma na celu zwiększenie przejrzystości obrotu gospodarczego oraz zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Na chwilę obecną w CRBR zgłoszonych jest ponad 650 000 podmiotów, z których ponad 480 000 to spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, ponad 50 000 to stowarzyszenia wpisane do KRS, a ponad 23 000 to fundacje. W samym 2023 roku dokonano 247 726 zgłoszeń do CRBR3.
Choć skala uczestników życia gospodarczego objętych obowiązkiem zgłoszenia jest duża, to w praktyce jednak wiele podmiotów nadal uznaje ten obowiązek za mało istotny. Powoduje to, że stosunkowo łatwo jest przeoczyć konieczność aktualizacji zgłoszenia, co naraża organizację na karę pieniężną.
Maksymalna wysokość kary pieniężnej za niedopełnienie obowiązku zgłoszenia lub aktualizacji informacji wynosi 1 000 000 zł.
Konsekwencje prawne nieprzestrzegania obowiązku zgłoszenia danych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych
W Polsce, organem właściwym w sprawach CRBR jest minister właściwy do spraw finansów publicznych, który powierzył zadania związane z rejestrem Dyrektorowi Izby Administracji Skarbowej w Bydgoszczy4. Jedną z kompetencji organu w zakresie polskiego systemu AML jest możliwość nakładania w drodze decyzji kar pieniężnych.
Przedstawmy, jak kształtuje się praktyka w tym zakresie.
Od 2022 r. zweryfikowano ponad 50 tysięcy zgłoszeń, wysłano ponad 15 tysięcy pism wzywających do dokonania korekty lub aktualizacji danych.
Przeprowadzono ponad 1000 postępowań administracyjnych nakładających karę pieniężną oraz ponad 100 postępowań wyjaśniających w zakresie zgłoszenia nieprawidłowości danych.5
W 2023 roku, wszczęto 51 postępowań, w celu sprawdzenia prawidłowości i aktualności informacji zgormadzonych w CRBR (postępowanie wszczęte w trybie art. 61b Ustawy o AML)6.
W 2023 roku, nałożono 376 kar pieniężnych w trybie art. 153 ust. 1 Ustawy o AML.
Przyczyną 371 z nich był brak wpisu, a 5 pozostałych nałożono z powodu dokonania zgłoszeń zawierających dane niezgodne ze stanem faktycznym.
Suma wszystkich 376 kar nałożonych w 2023 roku wyniosła 4 363 900 zł7.
Natomiast maksymalna wysokość kary pieniężnej za naruszenie przepisów Ustawy o AML w zakresie zgłoszenia do CRBR, która została nałożona w 2023 roku, wyniosła 150 000 zł. W 2022 roku było to 250 000 zł8.
Powyższe statystki potwierdzają obserwowany wzrost zainteresowania właściwych organów przestrzeganiem przepisów o zgłoszeniach do CRBR.
Przekłada się to na zwiększenie liczby kontroli w zakresie dokonywanych zgłoszeń do CRBR, a także powoduje zaostrzenie wymierzanych sankcji za wykryte nieprawidłowości w tym zakresie.
Zapytania ze strony banków
Wzmożone zainteresowanie weryfikacją zgłoszeń do CRBR widoczne jest nie tylko po stronie organów państwowych. Zauważalny jest rosnący trend, zgodnie z którym banki coraz częściej zwracają się do swoich klientów, zwłaszcza spółek, dla których prowadzą rachunki bankowe, z prośbą o potwierdzenie, czy dane zgłoszone przez nich do CRBR są prawidłowe.
Wynika to z faktu, że wewnętrzne analizy banków wykazują w tym zakresie pewne rozbieżności, a obowiązek ich wyjaśnienia wynika wprost z ustawy o AML (art. 61a) i komunikatu (soft law) organu9.
Zmiana definicji beneficjenta rzeczywistego a dane zgłoszone do CRBR
Wzrost liczby wszczynanych postępowań w zakresie zgłoszeń do CRBR jest szczególnie istotny z punktu widzenia nowelizacji ustawy o AML, która z dniem 15 maja 2021 r. zmieniła brzmienie definicji beneficjenta rzeczywistego.
Po zmianie ustawy o AML (mimo braku zmiany stanu faktycznego!), mógł w wielu przypadkach powstać obowiązek aktualizacji zgłoszenia, które pierwotnie zostało dokonane w październiku 2019 roku przy okazji uruchomienia CRBR.
Ponadto, po trwającym prawie 3 lata unijnym procesie legislacyjnym, 19 czerwca 2024 r. opublikowano w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej ostateczną wersję, składającego się z 4 aktów prawnych, pakietu regulacji z zakresu przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (dalej: „Pakiet AML”).
Jednym z rozwiązań przewidzianych przez Pakiet AML jest wprowadzenie zmian w zakresie definicji beneficjenta rzeczywistego, której regulacja została przeniesiona z unijnej dyrektywy (art. 3 ust. 6 IV Dyrektywy AML10 zmienionej V Dyrektywą AML11) do Rozporządzenia AML12.
Poprzez obowiązek bezpośredniego stosowania rozporządzeń unijnych, Komisja Europejska miała na celu wyeliminowanie rozbieżności interpretacyjnych w odniesieniu do pojęcia beneficjenta rzeczywistego. Dotychczas, definicja ta znajdowała się w unijnej dyrektywie, co powodowało różne podejście państw członkowskich UE w zakresie jej transpozycji do przepisów państwowych, w Polsce w ramach ustawy o AML.
Jak stanowi art. 2 ust. 1 pkt 28 Rozporządzenia AML, pojęcie „beneficjent rzeczywisty” oznacza:
„dowolną osobę fizyczną będącą ostatecznym właścicielem podmiotu prawnego, trustu, który powstał w drodze czynności prawnej, lub podobnego porozumienia prawnego lub sprawującą kontrolę nad nim”.
Pomimo, że wejście w życie rozporządzenia w zakresie definicji będzie miało miejsce 10 lipca 2027 r., to okres przejściowy powinien zostać wykorzystany na analizę, czy w świetle nowego brzmienia definicji beneficjenta rzeczywistego, nie zajdzie konieczność dokonania aktualizacji zgłoszenia do CRBR.
