Nowe unijne przepisy regulujące tzw. pracę platformową

Unijni ministrowie pracy i spraw społecznych zatwierdzili w dniu 11 marca 2024 r. wstępne porozumienie prezydencji Rady i negocjatorów Parlamentu Europejskiego z 8 lutego 2024 r. w sprawie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych (dalej: „dyrektywa dotycząca pracy platformowej” lub „dyrektywa”). Unijny akt prawny ma poprawić warunki pracy i uregulować stosowanie algorytmów przez platformy cyfrowe.

Jak wskazał Pierre-Yves Dermagne, belgijski wicepremier i minister gospodarki i pracy: To pierwszy w historii unijny akt prawny regulujący zarządzanie algorytmiczne w miejscu pracy i ustanawiający minimalne unijne normy w celu poprawy warunków pracy milionów pracowników platform w UE. Potwierdzone dziś porozumienie opiera się na wysiłkach wcześniejszych prezydencji Rady i jest kolejnym potwierdzeniem społecznego wymiaru Unii Europejskiej.

Zgodnie z motywami dyrektywy państwa członkowskie powinny dysponować odpowiednimi procedurami umożliwiającymi zapobieganie i wyeliminowanie nieprawidłowej klasyfikacji statusu zatrudnienia osób wykonujących pracę za pośrednictwem platform internetowych tak, aby zwalczać fikcyjne samozatrudnienie oraz ułatwić prawidłowe określanie statusu zatrudnienia.

Głównym celem dyrektywy jest więc poprawa warunków pracy osób wykonujących pracę za pośrednictwem platform internetowych (przykładowo osoby wykonującej pracę kuriera dowożącego jedzenie zamówione za pośrednictwem platformy cyfrowej) poprzez:

• zapewnienie prawidłowego określenia ich statusu zatrudnienia,
• propagowanie przejrzystości, sprawiedliwości i rozliczalności w zarządzaniu algorytmicznym w pracy za pośrednictwem platform internetowych oraz
• poprawę przejrzystości pracy za pośrednictwem platform internetowych, w tym w sytuacjach transgranicznych, przy jednoczesnym wspieraniu warunków trwałego wzrostu cyfrowych platform pracy w UE.

Celem dyrektywy jest więc zwiększenie przejrzystości stosowania algorytmów w zarządzaniu zasobami ludzkimi: zautomatyzowane systemy będą monitorowane przez wykwalifikowany personel, a pracownicy będą mogli kwestionować zautomatyzowane decyzje. Pomoże też prawidłowo określać status zatrudnienia osób pracujących dla platform, a tym samym pozwoli im korzystać ze stosownych praw pracowniczych.

Praca za pośrednictwem platform internetowych oznacza każdą pracę organizowaną za pośrednictwem cyfrowej platformy pracy i wykonywaną przez osobę fizyczną na podstawie stosunku umownego między przedmiotową platformą a osobą fizyczną, niezależnie od tego, czy istnieje stosunek umowny między osobą fizyczną a usługobiorcą. Praca za pośrednictwem platform internetowych jest więc wykonywana przez osoby fizyczne za pośrednictwem infrastruktury cyfrowej platform, które z kolei świadczą usługi na rzecz swoich klientów.

Cyfrowe platformy pracy podlegają dynamicznemu rozwojowi w związku z szybkim tempem postępującej transformacji cyfrowej. Szacuje się, że w 2025 r. liczba pracowników wykonujących pracę za pośrednictwem cyfrowych platform pracy na terytorium UE wyniesie 43 miliony – obecnie pracę taką świadczy natomiast w Unii Europejskiej 28 milionów. Cyfrowe platformy są aktualnie szeroko wykorzystywane w różnych sektorach gospodarki oferując m.in. usługi przewozu osób typu „ride sharing”, dostawy towarów, sprzątanie, usługi opiekuńcze, kodowanie danych, tłumaczenie czy projektowanie.

Cyfrowe platformy pracy promują innowacyjne usługi i nowe modele biznesowe, jednocześnie otwierając szerokie możliwości zarówno dla odbiorów usług, jak i przedsiębiorstw. Niemniej jednak, wprowadzając nowe formy organizacji pracy często prowadzą do naruszania istniejących praw i obowiązków wynikających z regulacji prawa pracy oraz ochrony socjalnej, zacierając przy tym granice między stosunkiem pracy a samozatrudnieniem.

Szacuje się, że około 5,5 miliona osób pracujących za pośrednictwem cyfrowych platform pracy może być narażonych na nieprawidłową klasyfikację statusu zatrudnienia, co uniemożliwia im korzystanie w pełni z praw i ochrony, do której byłyby uprawnione jako pracownicy. Obecnie większość pracowników platformowych w UE ma formalnie status samozatrudnionych, natomiast co do zasady większość z nich musi przestrzegać tych samych zasad i ograniczeń, których przestrzegają osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę.

Jak już wskazaliśmy powyżej, aby przeciwdziałać negatywnym konsekwencjom błędnej klasyfikacji osób wykonujących swą pracę za pośrednictwem platform cyfrowych oraz poprawić ich warunki pracy organy unijne zdecydowały się przyjąć dyrektywę dotyczącą pracy platformowej.

Dyrektywa ma przede wszystkim na celu określenie właściwego statusu zatrudnienia pracowników platformowych, a ponadto ustanawia ona pierwsze w UE przepisy o używaniu systemów algorytmicznych w miejscu pracy.

Określenie statusu zatrudnienia

Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia odpowiednich procedur w celu weryfikacji i zapewnienia prawidłowego określenia statusu zatrudnienia osób wykonujących pracę za pośrednictwem platform internetowych. Ma to umożliwić osobom, które mogą zostać błędnie sklasyfikowane jako osoby samozatrudnione (lub o wszelkim innym statusie) ustalenie, czy należy je uznać za pozostające w stosunku pracy – zgodnie z definicjami krajowymi – a jeżeli tak, zmienić ich klasyfikację na pracowników. Powyższe zapewni fikcyjnym samozatrudnionym dostęp do warunków pracy określonych w prawie unijnym lub krajowym zgodnie z ich właściwym statusem zatrudnienia.

Domniemanie prawne zatrudnienia i możliwość jego wzruszenia

Przepisy dyrektywy dotyczącej pracy platformowej przewidują mechanizm domniemania związania osoby wykonującej pracę za pośrednictwem platformy internetowej z platformą stosunkiem pracy. Mechanizm ten znajdzie zastosowanie w przypadku, w którym cyfrowa platforma pracy kontroluje niektóre z aspektów wykonywanej pracy. Pracownicy platformowi byliby więc automatycznie traktowani jako pracownicy związani stosunkiem pracy, jeżeli ich relacja z platformą spełniałaby dwa z pięciu kryteriów dotyczących:

• limitów wynagrodzenia,
• zasad związanych z wyglądem, postępowaniem wobec odbiorcy usług lub wykonaniem pracy,
• nadzoru nad wykonywaniem pracy lub weryfikowania jej jakości,
• ograniczenia swobody organizowania pracy,
• ograniczenia możliwości rozbudowy bazy klientów.

Domniemanie to jest jednak wzruszalne w drodze odpowiednich postępowań prawnych i administracyjnych w przypadku udowodnienia, że dany stosunek umowny nie jest w rzeczywistości stosunkiem pracy. Ciężar dowodu braku stosunku pracy spoczywać będzie na cyfrowej platformie pracy.

Obowiązek informacyjny dotyczący wykorzystania algorytmów

Platformy internetowe w celu sprawnego zarządzania zasobami ludzkimi (przydzielania zadań, wydawania instrukcji, nakładania sankcji) wykorzystują specjalistyczne algorytmy. Systemy algorytmiczne mają za zadanie organizację pracy oraz zarządzanie pracownikami poprzez wykorzystanie odpowiednich aplikacji lub portali. Należy jednak zaznaczyć, że osobom wykonującym pracę za pośrednictwem platform internetowych podlegającym zarządzaniu algorytmicznemu często brakuje informacji na temat sposobu działania takich algorytmów. Ponadto, również przedstawiciele pracowników i inspektoraty pracy nie mają dostępu do przedmiotowych informacji.

Nowe regulacje unijne przewidują więc nałożenie na platformy pracy szeregu obowiązków informacyjnych dotyczących wykorzystywania zautomatyzowanych systemów monitorowania oraz podejmowania decyzji, czy też informowania o decyzjach w zakresie zarządzania algorytmicznego.

Transpozycja dyrektywy

Należy podkreślić, że państwa członkowskie UE muszą dokonać transpozycji dyrektywy w przeciągu dwóch lat od dnia jej wejścia w życie. Celem przypomnienia pragniemy wskazać, że przepisy dyrektywy - w przeciwieństwie do rozporządzeń, których regulacje mogą być stosowane bezpośrednio w państwach członkowskich – wymagają ich transpozycji, czyli implementacji do prawa krajowego. Biorąc pod uwagę powyższe, zalecamy śledzenie krajowych procesów legislacyjnych dotyczących implementacji przepisów dyrektywy dotyczącej pracy platformowej do polskiego porządku prawnego.