Nowa krajowa ocena ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu

Uczestnicy życia gospodarczego, którzy są instytucjami obowiązanymi w rozumieniu ustawy z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: ustawa o AML) otrzymali zatem dużą porcję przedświątecznej lektury do analizy. W tym wpisie omówimy:

1. czym jest krajowa ocena ryzyka,
2. co zawiera dokument nowej krajowej oceny ryzyka,
3. dlaczego nie warto odkładać lektury 335 stron nowej krajowej oceny ryzyka na później,
4. jakie działania warto podjąć w spółce jako instytucji obowiązanej w związku z opublikowaniem KOR.

Krajowa Ocena Ryzyka jest dokumentem, który w sposób kompleksowy przedstawia polski system przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Wskazuje ona na zasady funkcjonowania rynku finansowego i pozafinansowego w Polsce oraz opisuje zjawisko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu wskazując przy tym na związane z tym przestępstwa bazowe. Z punktu widzenia instytucji obowiązanych najistotniejszy jednak wydaje się fakt, że KOR opisuje zjawiska związane z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu wraz ze wskazaniem konkretnych ryzyk dla poszczególnych produktów i transakcji. 

Nowa krajowa ocena ryzyka odnosi się do następujących obszarów:

• polskiego rynku finansowego oraz pozafinansowego,
• opisu zjawisk prania pieniędzy i finansowania terroryzmu,
• systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu,
• zagrożeń związanych z praniem pieniędzy,
• zagrożeń związanych z finansowaniem terroryzmu,
• podatności na pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu (w odniesieniu do przepisów powszechnie obowiązujących, kwestii związanych z funkcjonowaniem gospodarki oraz podatności w zakresie działalności organów i jednostek administracji publicznej),
• oszacowania ryzyka prania pieniędzy oraz ryzyka finansowania terroryzmu (w tym oszacowania ryzyka podstawowego, szczątkowego oraz ogólnego).

Ponadto, integralną część KOR stanowią również załączniki, a w tym:

• Aneks nr 1: metodyka przeprowadzenia krajowej oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu,
• Aneks nr 2: analiza ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu według sektorów,
• Aneks nr 3: analiza transakcji ponadprogowych dokonanych w latach 2020-2022.

Szczególnie istotny dla instytucji obowiązanych wydaje się być aneks nr 2, który zawiera analizę ryzyka związanego z AML dla następujących obszarów:

• bankowość,
• usługi płatnicze,
• ubezpieczenia,
• inne instytucje finansowe,
•  wymiana walut,
• waluty wirtualne,
• usługi telekomunikacyjne powiązane z płatnościami mobilnymi,
• fizyczny przewóz wartości majątkowych przez granicę,
• gry hazardowe,
• organizacje typu non-profit,
• finansowanie społecznościowe,
• handel dobrami o wysokiej wartości,
• działalność gospodarcza,
• nieruchomości. 

Zgodnie z art. 27 ust. 2 ustawy o AML, przy ocenianiu ryzyka instytucje obowiązane mogą uwzględniać obowiązującą krajową ocenę ryzyka. W przedmiotowym przepisie ustawodawca użył słowa „mogą", co oznacza, że wykorzystanie przez instytucje obowiązane przy dokonywaniu oceny ryzyka związanego z ich działalnością krajowej oceny ryzyka ma charakter fakultatywny, a nie obowiązkowy. Z literalnego brzmienia przepisu można wnioskować, że ustawodawca pozostawił instytucjom obowiązanym swobodę decyzji w zakresie tego, czy w ocenie ryzyka uwzględnią krajową ocenę ryzyka, czy też nie.

Jednak organy kontrolujące uznają za dobrą praktykę uwzględnienie krajowej oceny ryzyka w wewnętrznym dokumencie instytucji obowiązanej (przykładowo stanowisko takie wyraził Urząd Komisji Nadzoru Finansowego 15 kwietnia 2020 r.). Jednocześnie wydanie krajowej oceny ryzyka jest jednym z czynników, które wiążą się z koniecznością aktualizacji oceny ryzyka częściej niż raz na dwa lata, co wynika z art. 27 ust. 3 ustawy o AML.

Ponadto, aby prawidłowo i co ważne adekwatnie do aktualnych realiów życia gospodarczego zidentyfikować ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu w ramach instytucji obowiązanej, należy posłużyć się jak najnowszą krajową oceną ryzyka przygotowaną przez Generalnego Inspektora, który m.in. opisuje scenariusze ryzyka na rynkach finansowych i rynkach pozafinansowych, uwzględniając narażenie danego sektora na ryzyko wykorzystania go do transferowania wartości majątkowych przez grupy przestępcze.

Zadbanie o aktualność wewnętrznego dokumentu Państwa Spółki może również znacząco obniżyć ryzyko narażenia się na sankcję administracyjną. W przypadku bowiem braku aktualizacji przez instytucję obowiązaną dokumentu oceny ryzyka przewidziano odpowiedzialność, m. in. w formie kary pieniężnej (do wysokości dwukrotności kwoty korzyści osiągniętej lub straty unikniętej przez instytucję obowiązaną w wyniku naruszenia albo - w przypadku gdy nie jest możliwe ustalenie kwoty tej korzyści lub straty - do wysokości równowartości kwoty 1 000 000 euro) – co wynika z art. 147 pkt 2 w związku z art. 150 ust. 2 ustawy o AML.

Kluczowe wydaje się zatem, aby instytucje obowiązane przede wszystkim z sektora finansowego (np. banki), ale i te z sektora pozafinansowego (biura rachunkowe czy centra usług wspólnych świadczące usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych na rzecz spółek z grupy) przeanalizowały nową krajową ocenę ryzyka pod kątem tego, jak wpływa ona na ocenę ryzyka ich działalności.

Po przeprowadzonej analizie wymagane jest dokonanie aktualizacji oceny ryzyka instytucji obowiązanej w stosownym zakresie, a także zatwierdzenie dokumentu według procedur obowiązujących w organizacji.

Jako KPMG możemy wesprzeć Państwa w dokonaniu analizy nowej krajowej oceny ryzyka oraz aneksów do niej przez pryzmat informacji istotnych z punktu widzenia specyfiki Państwa działalności jako instytucji obowiązanej.