Czy to koniec pozornego samozatrudnienia? Projekt nowej dyrektywy unijnej

Praca za pośrednictwem platform internetowych w rozumieniu projektu Dyrektywy oznacza każdą pracę organizowaną za pośrednictwem cyfrowej platformy pracy i wykonywaną w Unii przez osobę fizyczną na podstawie stosunku umownego między tą platformą a osobą fizyczną, niezależnie od tego, czy istnieje stosunek umowny między wykonującym pracę a usługobiorcą. Cyfrową platformą pracy jest natomiast każda osoba fizyczna lub prawna świadcząca usługę komercyjną, która:

• jest udostępniana, przynajmniej częściowo, na odległość za pomocą środków elektronicznych, takich jak strona internetowa lub aplikacja mobilna,
• jest świadczona na żądanie usługobiorcy oraz
• obejmuje, jako niezbędny i istotny element, organizację pracy wykonywanej przez osoby fizyczne, niezależnie od tego, czy praca ta jest wykonywana przez Internet, czy w określonym miejscu.

Aby wypełnić definicję pracy za pośrednictwem platform internetowych, powyższe przesłanki powinny być spełnione łącznie. Definicja cyfrowych platform pracy nie obejmuje usługodawców, których głównym celem jest eksploatacja aktywów lub dzielenie się nimi. Jest ona ograniczona do usługodawców, dla których organizacja pracy wykonywanej przez osobę fizyczną nie stanowi jedynie drugorzędnego i czysto pomocniczego elementu.

Według infografiki umieszczonej na oficjalnym portalu Rady Unii Europejskiej i Rady Europejskiej consilium.europa.eu niemalże 40% prac platformowych stanowią usługi taksówkarskie, w dalszej kolejności – dostawy żywności, zakupów i usługi przeprowadzkowe oraz usługi w domu klienta, takie jak sprzątanie czy rzemiosło.

Proponowane przepisy mają na celu między innymi zapobieżenie nieprawidłowemu kształtowaniu stosunku prawnego pomiędzy platformą cyfrową a osobą fizyczną, w sytuacji, kiedy osoba powinna mieć status pracownika, a zawarta z nią umowa traktuje ją jako samozatrudnionego.

W związku z tym, projekt Dyrektywy wprowadza domniemanie stosunku pracy w przypadku zawarcia umowy między cyfrową platformą pracy, która kontroluje wykonywanie pracy i osobą wykonującą pracę za pośrednictwem tej platformy.

Wyróżnione zostało 5 kryteriów, z których spełnienie 2 skutkuje stwierdzeniem wykonywania przez platformę cyfrową wspomnianej kontroli pracy, która determinuje powstanie stosunku pracy:

• rzeczywiste określanie lub ustalanie górnych limitów poziomu wynagrodzenia;
• zobowiązanie osoby wykonującej pracę za pośrednictwem platform internetowych do przestrzegania szczególnych wiążących zasad dotyczących wyglądu, postępowania wobec odbiorcy usługi lub wykonania pracy;
• bnadzorowanie wykonania pracy lub weryfikowanie jakości wyników pracy, w tym drogą elektroniczną;
• skuteczne ograniczanie, w tym za pomocą sankcji, swobody organizowania pracy, w szczególności swobody wyboru godzin pracy lub okresów nieobecności, przyjmowania i odrzucania zadań oraz korzystania z podwykonawców lub zastępców;
• skuteczne ograniczenie możliwości rozbudowy bazy klientów lub wykonywania pracy na rzecz osób trzecich.

Zgodnie z projektem, państwa członkowskie będą musiały zapewnić każdej ze stron możliwość wzruszenia powyższego domniemania prawnego w postępowaniu sądowym, administracyjnym lub w obu tych postępowaniach. Ciężar dowodu, że dany stosunek umowny nie jest stosunkiem pracy spoczywać będzie na cyfrowej platformie pracy.

Dyrektywa ma na celu także zapewnienie przejrzystości w korzystaniu przez cyfrową platformę pracy z systemów monitorowania oraz podejmowania decyzji, zarówno w stosunku do osób wykonujących pracę platformową, jak i krajowych organów do spraw pracy.

Najpóźniej pierwszego dnia roboczego, a także – w przypadku istotnych zmian i w dowolnym momencie – na wniosek osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych platformy będą obowiązane przekazywać informacje o:

• zautomatyzowanych systemach, które są wykorzystywane do monitorowania, nadzorowania lub oceny wyników pracy osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych, za pomocą środków elektronicznych,
• zautomatyzowanych systemach, które są wykorzystywane do podejmowania lub wspierania decyzji, mających istotny wpływ na warunki pracy tych osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych, w szczególności na ich dostęp do zadań, zarobki, bezpieczeństwo i higienę pracy, czas pracy, awans i ich status umowny, w tym ograniczenie, zawieszenie lub usunięcie konta.

Skutki poszczególnych decyzji podejmowanych lub wspieranych przez zautomatyzowane systemy powinny być monitorowane przez wystarczające zasoby ludzkie. Osoby pracujące za pośrednictwem platform internetowych będą miały natomiast zagwarantowane prawo do uzyskania od cyfrowej platformy pracy wyjaśnień dotyczących wszelkich decyzji podjętych lub wspieranych przez te systemy, które mają istotny wpływ na ich warunki pracy. Dostęp do tych informacji ma być zapewniony w szczególności przez dostęp do osoby kontaktowej wyznaczonej przez cyfrową platformę pracy w celu omówienia i wyjaśnienia faktów, okoliczności i powodów, które doprowadziły do podjęcia decyzji.

Powyższe przepisy będą miały w dużej mierze zastosowanie także do tych osób wykonujących pracę za pośrednictwem platform internetowych, które nie zawarły umowy o pracę ani nie pozostają w stosunku pracy.

Ponadto, projekt przewiduje obowiązek cyfrowych platform pracy będących pracodawcami zgłaszania wykonywania pracy platformowej przez ich pracowników właściwym organom do spraw pracy i ochrony socjalnej. Dodatkowo platformy będą musiały udostępniać tym organom informacje o liczbie osób regularnie wykonujących pracę platformową za ich pośrednictwem, statusie umownym lub statusie zatrudnienia tych osób oraz ogólnych warunkach mających zastosowanie do tych stosunków.

Dyrektywa jest obecnie na etapie pracy legislacyjnych i w jej sprawie nadal prowadzone są liczne dyskusje. Na ten moment nie jest wiadome, kiedy zostanie ona przyjęta. Planowane jest natomiast jej wejście w życie dwudziestego dnia po opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.