Autorzy: Przemysław Oczyp, Marta Mikiewicz
Kwestia zasadności cyrkularności już dawno nie jest próbą odpowiedzi na pytanie „Czy warto ją włączyć w model biznesowy firmy?”. Obecnie zastanawiamy się już tylko, w jaki sposób najefektywniej kosztowo to zrobić. Żyjemy w czasach dużych zakłóceń, szczególnie w odniesieniu do dostępności surowców oraz zapotrzebowaniu na energię. Dlatego też mocne osadzenie strategii firmy w długoterminowym budowaniu wartości zaczyna nabierać na znaczeniu. Odpowiedzią na te wyzwania jest ekonomia cyrkularna (ang. circular economy), inaczej gospodarka obiegu zamkniętego (GOZ).
W szerokich gronach biznesowych oraz naukowych na całym świecie od kilku lat kluczowym tematem dyskusji jest określanie finansowego wpływu szans i ryzyk ESG (czynniki środowiskowe, społeczne i ładu korporacyjnego) prowadzonej działalności. Dlatego też GOZ stanowi obecnie ogromne wyzwanie, ale jednocześnie daje duże możliwości do rozwoju zrównoważonej działalności.
Modyfikacja produktu lub usługi z myślą o korzyściach dla firmy i środowiska
Gospodarka cyrkularna określa, w jaki sposób firma podchodzi do planowania swojego biznesu oraz zarządza produkcją czy usługą w całym cyklu. Zakłada optymalizację całego systemu, a tym samym racjonalizację wykorzystania zasobów i redukcję strat. Gospodarka w obiegu zamkniętym oznaczać będzie więc gospodarne zarządzanie zasobami i w efekcie jednoznacznie pozytywny wpływ, w tym finansowy.
Ze względu na fakt, że każda branża ma swoją specyfikę, która wymaga dostosowania działań do produktów lub usług oferowanych przez biznes, generuje to konieczność tworzenia polityki GOZ w oparciu o różne cyrkularne modele biznesowe. Powstało wiele modeli z powodzeniem wdrożonych na rynek, w tym m.in. najbardziej popularny model kołowy. Niejednokrotnie są one komplementarne, a w procesie biznesowym stosuje się kilka modeli jednocześnie, na różnych etapach łańcucha wartości.
W założeniu i w realizacji, cyrkularny model biznesowy musi być efektywny i musi się opłacać. Firma powinna utrzymać dotychczasowy poziom zysków, ale równocześnie optymalizować proces produkcji i wdrażanie usług, aby generować oszczędności i tworzyć nie odpady, a produkty o znaczeniu ekonomicznym.
Jest tym samym bardziej zaawansowaną formą zarządzania, sprawiającą wrażenie bardziej skomplikowanej, jednak przynoszącą firmie dużo lepszą znajomość własnych procesów i modeli działania. Daje też możliwość bardziej elastycznego reagowania na sytuację zewnętrzną i pozwala lepiej zabezpieczać firmę na nieprzewidywalne.
Ekonomia cyrkularna to nie chwilowy trend
Gospodarka obiegu zamkniętego jest wysoko w agendzie instytucji Unii Europejskiej i ma w nich solidne wsparcie. Ma to odzwierciedlenie m.in. we wprowadzonym zakazie sprzedaży towarów plastikowych jednorazowego użytku, wytycznych ds. eko-projektowania, wpierających możliwości naprawy produktów, rozszerzeniu odpowiedzialności producenta czy zaostrzeniu regulacji dotyczących recyklingu.
Dla Unii Europejskiej kluczową strategią w zakresie GOZ jest również Europejski Zielony Ład (European Green Deal) wskazujący priorytety rozwoju do 2050 roku. Od 2024 roku obowiązywać będą dodatkowo ujawnienia w zakresie taksonomii, zawierającej cele środowiskowe, wg których będzie można ocenić działalność z perspektywy zrównoważonego rozwoju.
Zapisy regulujące kwestie taksonomii UE przykładają dużą wagę do procesu przechodzenia z gospodarki linearnej w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym, dlatego jednym z takich celów jest przejście na GOZ. Przykładowe techniczne kryteria klasyfikacji działalności, jako wnoszącej istotny wkład w cyrkularność to np. zwiększenie trwałości produktów, przedłużanie okresu ich użytkowania, zwiększanie wykorzystania surowców wtórnych czy unikanie wytwarzania odpadów.
Presja interesariuszy oraz UE znajduje odzwierciedlenie w postawach firm. Coraz częściej przedsiębiorstwa biorą pod uwagę GOZ w swoich strategiach biznesowych i zakładają w nich długofalowe cele zmierzające m.in. do zmniejszenia zużycia surowców naturalnych, co związane jest z potrzebą aktywnego angażowania się całego przedsiębiorstwa. Dodatkowo wielu interesariuszy oczekuje, że firmy staną się bardziej proaktywne, transparentne i zdefiniują na nowo swoją rolę w społeczeństwie oraz przeciwdziałaniu zmianom klimatu, z naciskiem na realne działania, a nie jedynie deklaracje.
Przedsiębiorcy, którzy dostrzegą przewagę konkurencyjną we wdrożeniu zasad gospodarki o obiegu zamkniętym i zastosują jej założenia w swoim biznesie mogą w przyszłości liczyć na redukcję kosztów i wzrost przychodów poprzez efektywne wykorzystywanie surowców oraz wprowadzanie na rynek atrakcyjnych i innowacyjnych produktów oraz usług. Ma to duże znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialnego prowadzenia biznesu i zrównoważonej przedsiębiorczości.
Cyrkularne i finansowe korzyści dla firmy
Każda zmiana modelu biznesowego niesie ze sobą koszty. Ważne jest jednak pytanie w jakiej perspektywie czasowej się one zwrócą. Z założenia GOZ oparta jest na obiegu zamkniętym, czyli podejściu, w którym firma zastanawia się w jaki sposób może dokonać oszczędności i zmniejszyć straty generowane w procesie produkcji czy usługach oraz ponownie wykorzystać wartość, która została już wpuszczona w obieg. Jeśli bowiem odpowiednio go uszczelnimy to minimalizujemy straty w organizacji.
Cyrkularność jest także procesem zmian, który wymaga inwestowania w nowe przewagi konkurencyjne, a z kolei z inwestycji oczekuje się zwrotu. Wprowadzenie nowej wartości do firmy to nie tylko konkretne korzyści biznesowe i narzędzie docierania do nowej grupy odbiorców, ale także okazja do motywowania pracowników i rozwój nowych kompetencji. Planując wprowadzenie cyrkularnego modelu biznesowego kluczowa jest adekwatność zaproponowanych rozwiązań względem specyfiki branży, potrzeb użytkownika, istniejącej w firmie infrastruktury oraz systemów i możliwości ich dostosowania. Po takiej analizie wyników i monitoringu strat tworzy się wizja konkretnych pomysłów na ich zmniejszenie. Wówczas ukazująca się mierzalna skala zysków motywuje do podjęcia długoterminowych działań oraz zainwestowania środków w celu wprowadzenia cyrkularnego modelu biznesowego.
Nowe podejście z naciskiem na innowacje może przynieść również korzyści finansowe w otrzymaniu dotacji w zakresie B+R oraz ulgi podatkowe ze względu na wdrożenie innowacji w skali firmy.
