Nowelizacja ustawy o usługach płatniczych, polegająca na dodaniu do niej art. 59ea, wprowadza zakaz uzależniania zawarcia z konsumentem umowy o świadczenie usługi lub umowy sprzedaży towaru od dokonania zapłaty w formie bezgotówkowej. Akceptant nie może także odmówić przyjęcia zapłaty od konsumenta znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP.
W dniu 24 października 2021 r. weszła w życie nowelizacja ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, która wprowadziła - z pewnymi wyjątkami - obowiązek akceptowania płatności w gotówce od konsumentów.
Celem wyżej opisanej zmiany jest zapewnienie konsumentom możliwości wyboru pomiędzy płatnością gotówkową bądź bezgotówkową wraz z jednoczesnym nałożeniem na sprzedawców obowiązku akceptowania płatności gotówkowych. Podstawowym celem noweli było uregulowanie statusu prawnego akceptacji banknotów i monet poprzez zapewnienie wszystkim uczestnikom obrotu gospodarczego, w tym także osobom, które nie posiadają rachunków płatniczych, prawa wyboru najdogodniejszej z ich punktu widzenia metody płatności, w tym płatności gotówkowych.
W wyniku wprowadzenia zmiany do ustawy o usługach płatniczych każda oferta zawarcia umowy sprzedaży lub świadczenia usług skierowana przez akceptanta do klientów będących konsumentami będzie implikować w sobie możliwość dokonania zapłaty w formie bezgotówkowej lub gotówkowej znakami pieniężnymi emitowanymi przez Narodowy Bank Polski. Powyższe przesądza, że na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej każdy akceptant będzie zatem zobowiązany do akceptacji gotówki i nie będzie mógł z tego tytułu nakładać ani pobierać opłat lub różnicować ceny w zależności od formy zapłaty.
Warto podkreślić, że wyżej opisany obowiązek został nałożony na akceptantów. Akceptantami są odbiorcy płatności inni niż konsumenci, na rzecz których agent rozliczeniowy świadczy usługę płatniczą. Agentem rozliczeniowym natomiast jest dostawca prowadzący działalność w zakresie świadczenia usługi płatniczej, o której mowa w art. 3 ust. 1 pkt 5 ustawy o usługach płatniczych, w tym agenta rozliczeniowego w rozumieniu art. 2 pkt 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/751 z dnia 29 kwietnia 2015 r. w sprawie opłat interchange w odniesieniu do transakcji płatniczych realizowanych w oparciu o kartę.
Usługa płatnicza z art. 3 ust. 1 pkt. 5 ustawy o usługach płatniczych to tzw. acquiring - umożliwianie akceptowania instrumentów płatniczych oraz wykonywania transakcji płatniczych, zainicjowanych instrumentem płatniczym płatnika przez akceptanta lub za jego pośrednictwem, polegających w szczególności na obsłudze autoryzacji, przesyłaniu do wydawcy instrumentu płatniczego lub systemów płatności zleceń płatniczych płatnika lub akceptanta, mających na celu przekazanie akceptantowi należnych mu środków, z wyłączeniem czynności polegających na rozliczaniu i rozrachunku tych transakcji w ramach systemu płatności w rozumieniu ustawy o ostateczności rozrachunku.
Nałożenie obowiązku przyjmowania gotówki na akceptantów nie oznacza, że każdy przedsiębiorca jest takim obowiązkiem objęty. Akceptantem jest bowiem tylko ten odbiorca płatności, który korzysta z usług agenta rozliczeniowego czyli w dużym uproszczeniu posiada terminal do obsługi instrumentów płatniczych. Poza zakresem pojęcia akceptanta pozostają zatem tradycyjni odbiorcy płatności bezgotówkowych, którzy odbierają płatności np. na podstawie usługi przekazu pieniężnego lub polecenia przelewu bankowego.
Nowelizacja nie przewiduje jednak wprost sankcji za niestosowanie się akceptantów do nowych przepisów. Ewentualna odpowiedzialność może być ponoszona na podstawie art. 135 kodeksu wykroczeń, który przewiduje wykroczenie polegające na odmowie bez uzasadnionej przyczyny sprzedaży towaru. Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie nowego obowiązku właśnie na podstawie wspomnianego przepisu kodeksu wykroczeń sugeruje uzasadnienie nowelizacji.
Niezależnie od powyższych rozważań, zwracamy także uwagę na wyjątki od stosowania obowiązku przyjmowania płatności gotówkowej przewidziane ustawą o usługach płatniczych. Ustawa przewiduje bowiem, że obowiązek przyjmowania płatności gotówkowych nie będzie stosowany:
- do działalności prowadzonej przez Internet,
- w miejscu samoobsługowym bez obecności personelu,
- w trakcie imprezy masowej, o ile zamieszczono taką informację w regulaminie,
- powyżej ustalonego limitu jednorazowej transakcji (limit odnosi się do przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego; w 2021 r. było to 5882,99 zł.).
Co prawda ustawa o usługach płatniczych nie precyzuje, co oznacza prowadzenie działalności w Internecie, jednakże można przyjąć interpretację, zgodnie z którą zamawiając produkty lub usługi w Internecie (tj. zawierając umowę na odległość przez Internet) konsument nie może domagać się płatności gotówkowej.
Akceptanci powinni zatem wdrożyć i stosować procedury pozwalające konsumentom także na dokonywanie płatności gotówkowych.
