Jaap Smit

Als vanzelf liepen we over de brede trappen naar de chique ingang van het Provinciehuis van Zuid-Holland, op de hoek van de Koningskade en de Zuid-Hollandlaan, in gebouw A. Maar daar zetelt de Commissaris van de Koning niet, die zit wat achteraf, in gebouw D, op de vierde verdieping in verband met de grote verbouwing van het hoofdgebouw dat na de zomervakantie weer na drie jaar in gebruik zal worden genomen. Hij heeft er wel een heel mooie en grote kamer, ingericht met licht meubilair en fijne kleuren. Die commissaris is Jaap Smit. Het geeft ons een feestelijk gevoel, op bezoek te gaan bij een oud-KPMG’er op zo’n bijzondere positie.

We beginnen met Jaap te zeggen hoe leuk we het vinden dat hij tijd voor ons heeft gemaakt, zijn agenda is natuurlijk overvol. Dat bevestigt Jaap: hij eet bijna geen avond thuis. Wat dat betreft had de coronatijd ook zijn mooie kanten: hij werkte vanuit huis, at thuis en genoot daarvan. Vervolgens doen we hem de groeten van Hans Veenman, die ooit samen met hem optrad, de een als Sinterklaas, de ander als Kerstman, waarschijnlijk bij het afscheid van Louis Dell.

Jaap (65) heeft een op het oog wonder­lijke carrière gehad en onze eerste vraag is dan ook wat de rode draad is door al die uiteenlopende banen die hij had.

“Ik ben opgeleid als theoloog. Dat was een ‘parkeerstudie’, ik wilde diergenees­kunde studeren maar werd uitgeloot.
En werd vervolgens predikant, werd beroepen in twee kleine dorpen.”

Jaap werd daarna legerpredikant in Seedorf in de tijd van de Koude Oorlog, maakte de val van de Muur van heel dichtbij mee en was daarna vijf jaar predikant in Heemstede: “Van de shit van de pantserinfanterie naar de kak van Heemstede”, zegt hij zelf. Hij voelde zich een beetje opgesloten in die functie, er moest iets bij. Dat werd KPMG, van 1994 – 2001. Aanvankelijk in deeltijd: eerst bij management career consulting van Kees van de Griendt, daarna een paar jaar bij de Marktgroep Overheid in een bredere adviesrol en tenslotte bij Forensic. “Na een paar jaar bij een ander adviesbureau kreeg ik het gevoel dat ik graag zelf iets wilde besturen, zelf aan het roer staan van een maatschappelijke organisatie in plaats van een ander vertellen wat die moest doen. Dat werd Slachtofferhulp, waar ik zeven jaar directeur was.” Zelf noemt hij dat een ‘seculiere vorm van pastoraat’. 

Langzamerhand wilde hij meer in de politieke richting, zonder politicus te willen zijn en kwam terecht in ‘een interessante hondenbaan’: Voorzitter van het CNV. Een hele boeiende en interessante periode die hij niet had willen missen. En vervolgens sollici­teerde hij als Commissaris van de Koning. “Ik ben niet gevraagd, maar schreef gewoon een brief. Dat hadden er veel meer gedaan, maar ik werd het. Die baan bracht heel veel bij elkaar van wat ik in mijn vorige banen had gedaan.”

“Het zijn allemaal variaties op een thema,” zegt Jaap, “een mix van een harde zakelijke kant en een zachte maatschappelijke, als in een kralen­ketting hangen ze samen.” Een voor­beeld: In zijn sollicitatiegesprek bij KPMG kreeg hij te horen dat er van hem wel werd gevraagd om acquisitie te doen en presentaties voor klanten te houden. “Als predikant doe ik doorlopend aan acquisitie en houd ik wekelijks een presentatie, zonder slides,” had hij gezegd. In alle functies moest hij goed kunnen luisteren en goed kunnen praten (“grote oren, grote mond”). Dat lukt Jaap uitstekend: de woorden rollen in afgepaste zinnen uit zijn mond, het is een belangrijk deel van zijn talent, het is een feest om naar hem te luisteren.

“Hij is het gezicht van de provincie, voorzitter van zowel Provinciale Staten als de Gedeputeerde Staten. Maar hij kan zijn wil niet opleggen: de functie is gebaseerd op gezag, niet op macht.
De leerschool daarvoor was de vakbond: de bazen waren daar de voorzitters van de aangesloten bonden. In de provincie zijn dat de politiek gekozen leden van het college van Gedeputeerde Staten en uiteindelijk de leden van Provinciale Staten. Het is koorddansen: enerzijds geduld, maar aan de andere kant ook een eigen mening hebben en zorgen dat er dingen gebeuren.”

Jaap is een kroonbenoemde bestuurder, net als de burgemeester. Op voordracht van Provinciale Staten is hij uit een selectie van een aantal kandidaten gekozen als de kandidaat en vervolgens is die voordracht ‘bekroond’ door de Minister van BZK en getekend door de Koning. We vragen hem of hij ook jaar­lijks een functioneringsgesprek krijgt. “Er is elk jaar een jaargesprek,” zegt Jaap. “Maar net als een burgemeester ben ik in principe voor onbepaalde tijd benoemd in termijnen van zes jaar.Ik heb een eerste termijn van zes jaar achter de rug, ben nu in het derde jaar van mijn tweede termijn.

Jaap omschrijft zijn functie als: ‘van klein ceremonieel en protocollair tot groot en zwaar bestuurlijk’. “Soms lijkt het erop dat de protocollaire kant de belangrijkste is omdat die het meest zichtbaar is in de krant en andere media. Maar in feite is het bestuurlijke veel en veel belangrijker en vraagt verreweg de meeste tijd..” 

“De provincie heeft een grote rol in de ruimtelijke inrichting van het land. In de komende jaren zal Nederland grondig worden verbouwd,” zegt Jaap. “Omgaan met de opwarming, veranderingen van het weer, stikstof, ruimte voor woning­bouw, de energie­transitie, inrichting van bedrijven­terreinen en het voorkomen van ‘verdozing’, het plaatsen van wind­molens: allemaal het terrein van de provincie.” Jaap noemt als voorbeeld het transport van warmte uit de Rijnmond via buizen voor de stadsverwarming van Leiden, de zogenoemde ‘warmte­rotonde’. Dat is een enorm project waar­aan heel veel partijen deelnemen.

“22% van de nationale boterham wordt in Zuid-Holland verdiend,” zegt Jaap, “twee van de G4 (de vier grote steden) liggen in Zuid-Holland. Er wonen 3,7 miljoen mensen in Zuid-Holland, bijna zes keer zoveel als in Friesland. Vervoers­problemen, lightrail, het Groene Hart.... de schaarse ruimte die er nog is…. De problemen van Zuid-Holland zijn heel anders dan die van andere provin­cies, en dus is ook het werk van de Commis­saris heel anders.”

“We staan voor een grote uitdaging: bij die grondige verbouwing moeten we nieuwe oplossingen vinden, de oude antwoorden werken niet meer. Ik haal vaak het oude verhaal van Exodus aan als voorbeeld van een grote transitie. Het besef dat het huidige pad doodloopt en dat je op reis moet naar een nog niet bekende bestemming zoals destijds de tocht van Egypte naar het beloofde land dwars door de woestijn waarin gezocht werd naar de juiste richting….dat duurde veertig jaar, symbool voor een ‘hele generatie’. En die uitdaging wordt groter: zie de toenemende zorgen over het lokale bestuur, dat er veel taken in het sociale domein bij heeft gekregen. Een ander punt van zorg is de versplin­tering van de politiek. Mensen vinden het in toenemende mate moeilijk om tot overeenstemming te komen. Het verdwijnend besef dat je er niet zit om het hardst te roepen wat jouw achterban jou meegeeft maar dat je er zit om te kijken of je tot compromissen kunt komen met mensen die er net iets anders over denken vanuit het besef dat er een algemeen belang is dat groter is dan jouw belang.”

Jaap pleit ervoor dat de politiek vooral naar vanuit idealen gedreven oplos­singen moet zoeken. “Ben je alleen spreekbuis voor je achterban, of wil je je achterban meenemen in je eigen visie?”

We vragen naar zijn bekendheid en populariteit: over de burgemeester van een grote stad heeft iedereen een mening, sommige zijn ‘geliefd’ in hun stad, zoals Eberhard van der Laan in Amsterdam. Hoe zit dat met een commissaris? “Anders,” zegt Jaap, “een commissaris is veel onbekender, hij is ook veel meer groothandelaar dan winkelier: een burgemeester levert “B to C, business to consumer, een commis­saris business to business.”

“Geniet van het leven. Denk mee over de wereld van je kinderen en klein­kinderen.” Dit gezegd hebbende vertrekt Jaap naar zijn volgende afspraak: de vergadering van Gedeputeerde Staten. Hij kan het allemaal aan, hoewel het wel erg druk is. Hij kan zich goed ontspan­nen op het water, vlakbij zijn woon­plaats, waar hij een motorboot en een zeilbootje heeft liggen.

Jaap Smit vertrekt als commissaris van de Koning in Zuid-Holland. Hij gaat op 1 september 2024 met pensioen. Dat kondigde hij aan in de vergadering van provinciale staten. Smit (CDA) staat sinds 1 januari 2014 aan het roer in Zuid-Holland. Daarvoor was hij onder meer voorzitter van het CNV. Hij is momenteel ook voorzitter van het Interprovinciaal Overleg IPO.

Wil jij ook meedoen aan deze rubriek? Dan kan je dat aangeven door een mail te sturen aan alumni@KPMG.nl en dan zullen wij contact met je opnemen.


Dit interview is eerder opgenomen in het nieuwsblad van onze Vereniging Gepensioneerden KPMG