De auteursrechtelijke aandachtspunten van ‘gratis' AI-toepassingen

Het gebruik van ‘gratis’ AI-toepassingen, zoals ChatGPT van OpenAI, heeft een grote vlucht genomen. AI biedt veel kansen en mogelijkheden, maar het is niet alles goud wat er blinkt... In dit eerste deel van onze driedelige juridische blogserie over ‘gratis’ AI-toepassingen staan we stil bij de auteursrechtelijke aspecten. Wie is de eigenaar van de output en hoe kunt u het beste met het auteursrecht omgaan?

Een auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk – van letterkunde, wetenschap of kunst – om dat werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. De maker mag zelf bepalen of het werk aan het publiek wordt getoond, wordt gekopieerd, veranderd, verkocht of in licentie wordt gegeven. De ‘maker’ is in beginsel de natuurlijke persoon die het werk creëert. Registratie van een auteursrecht is niet nodig. Bescherming ontstaat automatisch en duurt 70 jaar.

Auteursrechten beschermen ‘werken’ zoals tekeningen, schilderijen, bouwwerken, muziek, maar ook teksten en software. Een werk moet een eigen, oorspronkelijk karakter hebben. Dat wil zeggen: het mag niet ontleend zijn aan de vorm van een ander werk. Daarnaast dient een werk het persoonlijk stempel van de maker te dragen. Dit betekent dat de vorm het resultaat dient te zijn van scheppende menselijke arbeid, en daarmee van creatieve keuzes.

Dit volgt onder meer uit de Europese Infopaq-uitspraak. Daarin oordeelde het Europese Hof van Justitie, dat een fragment van slechts elf woorden auteursrechtelijk beschermd kan zijn. Dit, zolang het maar om een eigen intellectuele schepping van de maker gaat. Losse woorden zijn daarmee dus niet auteursrechtelijk beschermd: “Enkel via de keuze, de schikking en de combinatie van deze woorden op een oorspronkelijke wijze kan de auteur uitdrukking aan zijn creatieve geest geven en tot een resultaat komen dat een intellectuele schepping vormt.” Gelet op deze uitspraak zal het auteursrecht snel een rol spelen bij gebruik van AI-toepassingen.

Ongeoorloofde verspreiding of reproductie van een werk is een inbreuk op het auteursrecht en kan leiden tot een verbod en hoge schadevergoedingen. Schade door inbreuk is meestal onbeperkt en niet verzekerbaar.

Kortom, als gebruik wordt gemaakt van een ‘gratis’ AI-toepassing zal er al snel een auteursrechtelijk aspect aan kleven. Bij inbreuk op auteursrecht van een derde kan de schade groot zijn.

AI-toepassingen hebben veel databronnen nodig voor betrouwbare en relevante antwoorden. Bij ChatGPT komt de data uit de afgesloten database van OpenAI, wat betekent dat de tekst niet voortkomt uit alle op het internet beschikbare informatie en data, maar slechts van deze interne database. Dat is natuurlijk wel iets om goed rekening mee te houden bij de beoordeling van de betrouwbaarheid en toepasselijkheid van de AI-output, maar dat terzijde.

De database van OpenAI bevat, volgens de algemene gebruiksvoorwaarden, auteursrechtelijk beschermde werken van derden die worden gebruikt in de door ChatGPT gegenereerde output. De gebruiker van ChatGPT is verantwoordelijk voor het controleren van de auteursrechtelijke status van de output en moet zich bewust zijn van het risico op inbreuk op de rechten van derden.

Al meer dan 100 miljoen mensen gebruiken wereldwijd ChatGPT. De kans is dus levensgroot dat ook uw medewerkers de output van (bijvoorbeeld) ChatGPT gebruiken in hun werk. Daarbij bestaat er dus een reëel risico dat binnen en buiten uw organisatie auteursrechtelijk beschermd werk wordt ‘verspreid’ en dat daarmee inbreuk wordt gemaakt op de auteursrechten van derden. Het is daarom zeer belangrijk om uw medewerkers te wijzen op dit risico en daarbij kaders aan te geven waarbinnen het gebruik is toegestaan om claims te voorkomen. 

Als de ChatGPT-output geen auteursrechtelijk beschermde content bevat, omdat bijvoorbeeld het persoonlijk stempel van de maker ontbreekt, is de vraag wie dan de rechthebbende is. Als de output van het gebruik van ChatGPT niet gecreëerd is door een mens, is deze in beginsel vrij van  auteursrecht. De output wordt immers gegenereerd door het ChatGPT-algoritme, naar aanleiding van een verzoek van de gebruiker. Dit betekent dat, zo lijkt het, zonder nadere regels, deze output vrijelijk door iedereen gebruikt kan worden. De World Intellectual Property Organization (WIPO) schetst in dit verband twee mogelijke scenario's voor eigendom op de output van AI-toepassingen. In het eerste scenario gaat men uit van beperkte menselijke input. Er zou dan geen auteursrecht ontstaan en de output zou dan onbeperkt voor iedereen beschikbaar en vrij toepasbaar zijn. In het tweede scenario wordt geschetst dat de ontwikkelaar van het programma rechthebbende is.

Wij zien daarbij een derde mogelijkheid, namelijk het scenario waarbij de gebruiker wel een auteursrecht op de output verkrijgt. Dit lichten wij toe aan de hand van enkele voorbeelden uit het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en de Europese Unie.

In het Verenigd Koninkrijk is er al wetgeving die bepaalt dat als een werk wordt gegenereerd door een computer of een computerprogramma, de persoon die de noodzakelijke voorzieningen heeft getroffen wordt beschouwd als de maker van dat werk. Er is echter nog onduidelijkheid over welke voorzieningen als 'noodzakelijk' worden beschouwd. Is het de input van de gebruiker bij het gebruik van een computerprogramma, zoals ChatGPT, of is het de beschikbaarheid van het programma zelf? Het is mogelijk dat de input van de gebruiker creatief genoeg is om de output van ChatGPT dermate te beïnvloeden dat de input als 'noodzakelijk' kan worden beschouwd. Voldoende creatieve input kan in dat geval leiden tot auteursrechtelijk beschermde output bij gebruik van AI-toepassingen.

In de Verenigde Staten wordt consequent bepaald dat een auteursrecht alleen kan worden toegekend aan een werk dat door een mens is gemaakt. Een voorbeeld: nadat een aap per ongeluk een selfie had gemaakt, oordeelde een Amerikaanse rechtbank dat deze aap geen rechten kon claimen omdat het geen persoon is. De US Copyright Office weigerde vervolgens ook claims te registreren voor werken die worden geproduceerd door machines zonder enige creatieve tussenkomst van een menselijke auteur. In het geval van ChatGPT kan worden beargumenteerd dat er wel sprake is van menselijke creatieve tussenkomst, aangezien de gebruiker de voorwaarden van zijn input bepaalt. De gebruiker kan deze input immers zo origineel en gedetailleerd maken als gewenst. Het is nog niet duidelijk of dit voldoende is voor het ontstaan van een auteursrecht op de output.

Ook binnen de Europese Unie bestaan aanwijzingen dat aan een gebruiker mogelijk auteursrecht toekomt op de output van ChatGPT. Voor de Europese rechter speelde de vraag of het nemen van een foto een puur mechanisch proces is zonder dat hier enige vaardigheid voor vereist is. De rechter oordeelde dat werken origineel zijn als zij een eigen intellectuele schepping van de auteur zijn en zijn persoonlijkheid weerspiegelen, in lijn met de Infopaq-uitspraak. Ook van belang daarbij zijn creatieve keuzes in de hoek, lichtinval en schaduw, filtereffecten en ontwikkeltechnieken. Daarnaast wordt het creëren van een fotowaardige scene benoemd en de inspanning om op de juiste tijd op de juiste plaats te zijn. Deze factoren zijn belangrijker in de beoordeling van originaliteit dan enkel het nemen van de foto door op een knop te drukken. Deze redenering kunnen we doortrekken naar de situatie van ChatGPT. Wanneer de input in ChatGPT namelijk voldoende creatieve keuzes bevat, kan vermoedelijk auteursrechtelijke bescherming bestaan op de daaruit resulterende output. Maar ook hier zijn ontwikkelingen in wet- en regelgeving en rechtspraak nodig om echte duidelijkheid te verschaffen.

Totdat van dat laatste sprake is zullen de afspraken die tussen gebruiker en de aanbieder – zoals OpenAI – gelden van belang zijn om te bepalen wie welk recht op de output heeft. Deze afspraken staan meestal in de algemene gebruiksvoorwaarden van de aanbieder van de ‘gratis’ AI-toepassing. Het is dus zaak dat u weet wat hierin staat en wat de gevolgen zijn voor uw organisatie. Ook dit zal in  het beleid of de kaders van AI-gebruik door medewerkers van uw organisatie opgenomen moeten worden.

Duidelijk is dat AI-toepassingen veel mogelijkheden bieden, ook in zakelijk verband. Het is daarbij belangrijk om altijd rekening te houden met bijkomende (juridische) risico’s, zoals de mogelijkheid van auteursrechtinbreuk. Wanneer output van AI-toepassingen wordt overgenomen en hergebruikt, bestaat het risico dat een derde auteursrecht heeft op de output, zonder dat de gebruiker hiervan op de hoogte is. Het is van belang dat (her)gebruik van output van ‘gratis’ AI-toepassingen wordt gemonitord en gecontroleerd om claims te voorkomen. Daarnaast is het zaak dat organisaties zicht hebben op de eigen intellectuele eigendom, om deze te kunnen beschermen. AI-toepassingen zullen in gebruik toenemen. Het is daarom belangrijk dat organisaties een duidelijk beleid en kaders hebben om de bijkomende risico’s te beperken. 

Digital Law staat in het teken van zowel het beheersen van de risico's als het signaleren en creëren van de kansen die het juridische domein biedt. Wilt u hier meer over weten? Neem dan contact op met ons, wij gaan graag met u in gesprek.