• Machiel Koper, Director |
  • Victor Vincent, Senior Manager |

De rekensommen die gaan bepalen hoe het huidige collectieve pensioenvermogen wordt verdeeld onder de deelnemers zijn veelzijdig en buitengewoon complex. Maar dat is geen reden om ze als een black box te beschouwen. Zeker niet omdat het verantwoordelijke pensioenfondsbestuur straks wil (en moet!) kunnen aantonen hoe de verdeling van vermogen tot stand is gekomen en dat dit is gebeurd op basis van de juiste uitgangspunten en correcte rekenmodellen. 

De werkelijkheid is nooit volledig te vangen in een model, maar voor een goede besluitvorming hebben pensioenfondsen een zo goed mogelijke benadering van die werkelijkheid nodig. Geen eenvoudige opgave. Het gaat immers om een zeer onzekere toekomstige werkelijkheid...

Toch is er geen andere manier. Met het oog op het nieuwe pensioenstelsel moet ieder pensioenfonds onder andere:

—   uitrekenen hoeveel geld er op de individuele pensioenrekeningen komt te staan;

—   berekenen of invaren een goed idee is;

—   bepalen of en hoe bepaalde groepen deelnemers gecompenseerd moeten worden;

—   bepalen hoe de risico- of solidariteitsreserve werkt en wordt ingericht. De initiële vulling van deze reserve moet bijvoorbeeld deel uitmaken van het implementatieplan dat onder verantwoordelijkheid van het bestuur wordt opgesteld.

De kwaliteit van veel beslissingen van pensioenfondsen hangt voor een groot deel af van de manier waarop zij rekening houden met wat er in de toekomst kan gebeuren op de financiële markten, veranderende economische omstandigheden en demografische ontwikkelingen.

Dat alles – en meer – wordt gevangen in de modellen die pensioenfondsen gebruiken voor hun rekenwerk. Deze lijken op de modellen die worden gebruikt voor 'standaard' Asset Liability Management (ALM) – maar dan telkens net even anders. Maar hoe anders precies? 

Aansprakelijk

Voor pensioenfondsbestuurders is dat een uiterst belangrijke vraag. De uitkomsten van de rekensommen zijn immers van groot financieel belang voor de deelnemers in het fonds, en daarom is uiterste zorgvuldigheid geboden bij het uitvoeren van die rekensommen. Om te beginnen maken de sociale partners de afspraken over de inhoud van de pensioenregeling, mede op basis van door het pensioenfonds verstrekte berekeningen. Nadat de pensioenregeling is overgedragen en het pensioenfonds de opdracht heeft aanvaard, is het fonds vervolgens verantwoordelijk voor de verdere uitvoering hiervan. Het fonds zal daarom de berekeningen zodanig moeten uitvoeren dat in overeenstemming met de relevante bepalingen van de Pensioenwet wordt gehandeld.

Met andere woorden, het pensioenfonds en zijn bestuur moeten (later) kunnen aantonen wat het heeft gedaan om ervoor te zorgen dat de uitkomsten van de rekensommen de juiste zullen zijn. Dit komt overigens ook van pas bij eventuele onenigheid over die uitkomsten: als het pensioenfonds aansprakelijk wordt gesteld voor negatieve gevolgen van de berekeningen, zal de rechtbank beoordelen in hoeverre de relevante wettelijke (procedure)voorschriften zijn gevolgd en in hoeverre het fonds onrechtmatig heeft gehandeld jegens de deelnemers.

Gulden middenweg

Hoe verzekert u zich er nu van dat u de juiste rekenmodellen gebruikt? Enerzijds zal het te mager zijn om te zeggen dat u ook niet op uw achterhoofd bent gevallen en dat u afgaat op de blauwe ogen van de adviseur die de modellen levert. Anderzijds wordt van (alle) bestuurders niet verlangd dat zij over de specialistische actuariële kennis en ervaring beschikken die nodig zijn om die adviseur op alle fronten inhoudelijk aan de tand te voelen. Ieder zijn vak, immers.

Gelukkig bestaat er een gulden middenweg, ontleend aan de verzekeringssector, waar dezelfde typen berekeningen worden uitgevoerd. Daar wordt de behoefte aan meer zekerheid en meer waarborgen over de kwaliteit van de gebruikte modellen al langer gevoeld, terwijl die nieuw is voor de pensioensector. Verzekeraars schakelen dan een onafhankelijke derde partij in die gevraagd wordt zich goed te verdiepen in het model, zodat alle relevante onderdelen ervan in kaart gebracht worden: de aannames, de methode, de data en software waarmee gewerkt wordt, et cetera.

Aannames, uitgangspunten, governance

Een dergelijke validatie van een rekenmodel geeft antwoord op de vraag of het model doet wat het moet doen. Met andere woorden, of het precies datgene uitvoert wat het pensioenfonds wil, waar het pensioenfonds voor kiest. Bijvoorbeeld in termen van aannames: als besloten is om met een ‘laag’ gemiddeld aandelenrendement te rekenen, moet er niet ergens in het model sprake zijn van een prognose van 8 procent. Een ander voorbeeld: als het uitgangspunt is om rekening te houden met marktwaardes (bijvoorbeeld optiekoersen), dan moet dit verband ook in het model tot uiting komen. Ook moet worden getoetst of de modellering van de solidariteitsreserve in lijn is met de beoogde werking hiervan.

Hetzelfde geldt voor zaken als de governance rond het gebruik van het model. Hoe liggen de verantwoordelijkheden? Wie heeft bijvoorbeeld welke bevoegdheid om data in te voeren of te wijzigen? En past dit bij de manier waarop het pensioenfonds wil werken? Tot slot gaat het ook om de vraag of het model wel zo specifiek is toegesneden op de situatie van het pensioenfonds als wenselijk is. Of is wellicht afgezien van maatwerk en zijn daarom benaderingen in de software nodig? En zo ja, hoe passend zijn die benaderingen?

Bestuurders hebben behoefte aan dit inzicht in de rekenmodellen die het pensioenfonds gebruikt. Het gaat daarbij niet om (herhaling van) de discussie waaraan het juiste model zou moeten voldoen, maar om het beantwoorden van de vraag of het model inderdaad voldoet aan de vereisten die het pensioenfonds er eerder aan stelde. Als er afwijkingen zijn, krijgt u ook zicht op de impact daarvan.

Geformaliseerde aanpak

KPMG helpt pensioenfondsen met het valideren van rekenmodellen. Wij hebben hiermee inmiddels ruime ervaring opgedaan bij verzekeraars. Kenmerkend is onze geformaliseerde aanpak, waarbij diepgaande technisch-actuariële kennis wordt gecombineerd met een brede kennis van marktpraktijken. In onze aanbevelingen leggen we veelal de nadruk op risico's, governance en processen. In die aanbevelingen brengen we ook een duidelijke prioritering aan, zodat u een duidelijk beeld krijgt van de issues die (als eerste) aandacht verdienen.

Wilt u meer weten over deze aanpak? Neem contact met ons op! Het spreekt voor zich dat we graag persoonlijk toelichten wat KPMG voor u en uw pensioenfonds kan betekenen.