Η αναζωογονητική δύναμη των οικογενειακών επιχειρήσεων - Επιχειρηματικότητα από γενιά σε γενιά

Ποιο είναι το μυστικό της ανθεκτικότητας των οικογενειακών επιχειρήσεων και της ικανότητάς τους να αναπτύσσονται με επιτυχία από δεκαετία σε δεκαετία και από γενιά σε γενιά; Πως καταφέρνουν όχι μόνο να ευημερούν στις καλές εποχές αλλά και να ανταποκρίνονται εποικοδομητικά κατά τη διάρκεια περιόδων αβεβαιότητας και δραματικών αλλαγών ;

Η KPMG Private Enterprise και το STEP Project Global Consortium διεξήγαγαν παγκόσμια έρευνα με τη συμμετοχή περίπου 2 500 οικογενειακών επιχειρήσεων από 70 χώρες, μεταξύ αυτών και Ελληνικών, αναζητώντας απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά.

ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Στην έρευνα αυτή διερευνήσαμε τις απόψεις των οικογενειακών επιχειρήσεων για:

α) τον επιχειρηματικό προσανατολισμό

β) την επίδραση της οικογένειας στην επιχείρηση

γ) το στυλ ηγεσίας.

Επιχειρηματικός προσανατολισμός

Εξετάζοντας στενά τον επιχειρηματικό προσανατολισμό των οικογενειακών επιχειρήσεων εντοπίζουμε τρεις βασικές διαστάσεις:

• την καινοτομία – δηλαδή την τάση για επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων, υπηρεσιών και λειτουργικών διαδικασιών, 

• την προδραστικότητα – δηλαδή την ικανότητα έγκαιρης και διαρκούς αναζήτησης και αξιοποίησης νέων ευκαιριών
• και την προδιάθεση για ανάληψη επιχειρηματικού ρίσκου.

Επίδραση της οικογένειας

Η φύση των οικογενειακών επιχειρήσεων είναι εξ ορισμού διαφορετική από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις και το στοιχείο που τις διαφοροποιεί είναι η «οικογένεια» και ο τρόπος που αλληλεπιδρά με την επιχείρηση.

Ο όρος «κοινωνικο-συναισθηματικός πλούτος» της οικογένειας, μπορεί να ακούγεται «ακαδημαϊκός», να πρωτοεμφανίζεται στη διεθνή βιβλιογραφία το 2007 και να μην είναι ευρέως γνωστός και άμεσα κατανοητός, αλλά όλες οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν γνωρίσει στην πράξη και έχουν βιώσει το νόημά τους. Αναφέρεται στις μη-οικονομικές διαστάσεις της επιχείρησης, δηλαδή στη συναισθηματική αξία που αντλεί η οικογένεια από την ιδιοκτησία και τη διοίκηση της επιχείρησης και θεωρείται ένα κληροδότημα, μία, με άλλα λόγια, «προίκα» που επηρεάζει τις αποφάσεις και τις ενέργειες της οικογένειας. Οι τρεις διαστάσεις του κοινωνικο-συναισθηματικού πλούτου που διερευνήσαμε στην έρευνα είναι:

• ο έλεγχος και η επιρροή της οικογένειας στις σημαντικές στρατηγικές αποφάσεις,
• η ταύτιση της οικογένειας με την οικογενειακή επιχείρηση, όταν η ταυτότητα του ιδιοκτήτη είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την επιχείρηση και αυτή θωρείται από εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες ως προέκταση της ίδιας της οικογένειας και
• το συναισθηματικό δέσιμο της οικογένειας με την επιχείρηση, η συναισθηματική προσήλωση, η ανάπτυξη και καλλιέργεια ισχυρών συναισθημάτων των μελών της οικογένειας προς την επιχείρηση, που τη διαπερνούν και επηρεάζουν τις αποφάσεις.

Στυλ ηγεσίας

Στην έρευνα δεν αξιολογήσαμε τα στυλ ηγεσίας των συμμετεχόντων, αλλά τους προσκαλέσαμε να επιλέξουν το στυλ που προτιμούν ή το επικρατέστερο στυλ από τα τρία πιο συνηθισμένα:

• το αυταρχικό – πατερναλιστικό, το οποίο αντανακλάται σε ισχυρή εξουσία και ενδιαφέρον προς υφισταμένους
• το μετασχηματιστικό, που συμβάλλει στην αλλαγή στάσεων και πεποιθήσεων και παρακινεί τους ανθρώπους να αποδίδουν πέρα από τα αναμενόμενα, και
• το χαρισματικό που εμπνέει και ενισχύει την αίσθηση συλλογικής ταυτότητας και καλλιεργεί σχέσεις βαθιάς εμπιστοσύνης προς τον ηγέτη.

ΚΥΡΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Από την έρευνα αυτή μπορούν να αντληθούν τα παρακάτω σημαντικά συμπεράσματα για τους παράγοντες που ενισχύουν την αναζωογονητική δύναμη των οικογενειακών επιχειρήσεων και συμβάλλουν στην επίτευξη κορυφαίων επιδόσεων για τις οικογενειακές επιχειρήσεις:

• Το διαρκές επιχειρηματικό πνεύμα είναι μία πηγή αέναου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για τις οικογενειακές επιχειρήσεις επειδή χτίζεται πάνω σε δύο παράγοντες που είναι δύσκολο να αντιγραφούν: στις ικανότητες και στους πόρους της ίδιας της οικογένειας και στην επιχειρηματική κληρονομιά της. Η δύναμη του επιχειρηματικού προσανατολισμού είναι ένα από τα πιο σημαντικά κλειδιά για το ξεκλείδωμα της ικανότητας των οικογενειακών επιχειρήσεων να προσαρμόζονται, να καινοτομούν, να αναπτύσσονται και συνεισφέρει σημαντικά σε υψηλότερες οικονομικές, κοινωνικές και μη-οικονομικές επιδόσεις.
• Πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν αναγνωρίσει ότι, για να επιτύχουν υψηλές επιχειρηματικές επιδόσεις, πρέπει να δώσουν ευκαιρίες στα μέλη της νέας γενιάς, να ενθαρρύνουν και να στηρίξουν νέες ιδέες και τους παρέχουν μικρά ποσά από το οικογενειακό κεφάλαιο εκπαιδεύοντάς τους πώς να κρίνουν από μόνα τους και να λαμβάνουν υπολογισμένα ρίσκα.
• Το επιχειρηματικό πνεύμα αποτελεί μία αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την μακροημέρευση και ευημερία των οικογενειακών επιχειρήσεων. Οι ικανότητες της οικογένειας και το ισχυρό δέσιμο τους με την επιχείρηση αποτελούν επίσης σημαντική πηγή της αναζωογονητικής τους ικανότητας.
• Το στυλ ηγεσίας είναι ένας πρόσθετος και σημαντικός παράγοντας. Στον μετά Covid-19 κόσμο και με περαιτέρω απρόβλεπτα γεωπολιτικά και οικονομικά γεγονότα, πιστεύουμε ότι η τροφοδότηση της αναζωογονητικής δύναμης των οικογενειακών επιχειρήσεων θα απαιτεί περισσότερο χαρισματικά και μετασχηματιστικά στυλ ηγεσίας, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις συνεχίζουν να εξελίσσονται με επιτυχία, καθώς μεταβάλλονται οι ανάγκες της επιχείρησής τους και το περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί.
• Μία ολιστική άποψη τόσο για τα επιχειρηματικά όσο και για τα οικογενειακά αποτελέσματα είναι ουσιώδης για την επιτυχία των οικογενειακών επιχειρήσεων.

ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΕΠΙΔΟΣΕΩΝ

Με βάση τις απαντήσεις των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα και οι οποίες στην πλειονότητά τους προέρχονται από τον τομέα των υπηρεσιών, διαπιστώσαμε ότι όταν το επίπεδο τόσο του επιχειρηματικού προσανατολισμού όσο και του κοινωνικο-συναισθηματικού πλούτου είναι υψηλά, οι επιδόσεις της επιχείρησης είναι επίσης υψηλές σε κάθε πτυχή της επιχείρησης και της οικογένειας. Και όπως ίσως αναμένεται, όταν είναι χαμηλά, οι επιδόσεις είναι επίσης χαμηλές σε όλες τις μετρήσεις.

Δημιουργήσαμε λοιπόν σε παγκόσμιο επίπεδο τέσσερα προφίλ οικογενειακών επιχειρήσεων, αναγνωρίζοντας ότι υπάρχουν πολλές παραλλαγές στις επιδόσεις μεταξύ υψηλότερων και χαμηλότερων επιπέδων επιχειρηματικού προσανατολισμού και κοινωνικο-συναισθηματικού πλούτου.

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις που συμμετείχαν στην έρευνα εμφάνισαν χαρακτηριστικά που προσομοιάζουν περισσότερο στο προφίλ επιχειρήσεων «Πρώτα η Οικογένεια»:
 

Μικρομεσαίες επιχειρήσεις

Είναι σε ποσοστό 90% μικρομεσαίες επιχειρήσεις και αποτελούν συνήθως τη μοναδική επιχειρηματική δραστηριότητα της οικογένειας.
 

Δεύτερης και επόμενων γενεών

Το 54% είναι επιχειρήσεις που διοικούνται από τη δεύτερη γενιά και μόνο το 25% διοικείται από την 1^η γενιά. Τα αντίστοιχα ποσοστά σε παγκόσμιο επίπεδο είναι 40%-40%.
 

Διευθύνων Σύμβουλος από την οικογένεια – οικογενειακός έλεγχος

Η πλειονότητα διοικείται από Διευθύνοντα Σύμβουλο μέλος της οικογένειας και η οικογένεια έχει σχεδόν τον απόλυτο έλεγχο της ιδιοκτησίας. 

Από τις τρεις διαστάσεις του επιχειρηματικού προσανατολισμού, οι ελληνικές επιχειρήσεις που συμμετείχαν στην έρευνα παρουσίασαν υψηλά επίπεδα προδραστικότητας. Ακολουθεί η ανάληψη επιχειρηματικού ρίσκου και τελευταία η καινοτομία. Οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις ίσως έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα αντανακλαστικά λόγω των συνεχών κρίσεων που έχουν βιώσει και είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένες στο να προβλέπουν τη μελλοντική ζήτηση της αγοράς, να σχεδιάζουν τρόπους αντιμετώπισης και αξιοποίησης νέων ευκαιριών. Η χαμηλότερη προδιάθεση για ανάληψη ρίσκου μπορεί να σχετίζεται με το ό,τι στο δείγμα έχουμε περισσότερες επιχειρήσεις 2^ης γενιάς. Από άλλες μελέτες έχει αναδειχθεί ότι η 2^η γενιά είναι πιο συντηρητική στις επιλογές της. Αισθάνεται το βάρος της διατήρησης όσων έχτισε η 1^η γενιά, θέλει να φανεί αντάξια των ιδρυτών και να μη διακινδυνεύσει τη βιωσιμότητα της επιχείρησης, οπότε είναι πιο risk averse. Τέλος η καινοτομία κυμαίνεται σε μεσαία και χαμηλά επίπεδα, γεγονός που χαρακτηρίζει αρκετές ελληνικές επιχειρήσεις και όχι μόνο οικογενειακές.

Οικογενειακός έλεγχος και επιρροή

Σε ό,τι αφορά στα επίπεδα κοινωνικο-συναισθηματικού πλούτου στις ελληνικές επιχειρήσεις, από τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν στην έρευνα αναδεικνύεται ότι ποσοστό περίπου 70% των επιχειρήσεων επιδεικνύει μεσαία επίπεδα συνολικού κοινωνικο-συναισθηματικού πλούτου. Παρά το γεγονός ότι μόνο το 2% των επιχειρήσεων του δείγματος επιδεικνύει υψηλά επίπεδα, το συνολικό επίπεδο κοινωνικοσυναισθηματικού πλούτου παραμένει ικανοποιητικό. Ειδικά όμως σε ότι αφορά στη διάσταση του οικογενειακού ελέγχου και επιρροής, παρατηρούνται εξαιρετικές επιδόσεις με το 57% των επιχειρήσεων να αναφέρει υψηλά επίπεδα οικογενειακού ελέγχου και επιρροής, τα υψηλότερα από όλες τις γεωγραφικές περιοχές.  Αυτό δείχνει ότι για τις οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα το πρωτεύον είναι η εξουσία και ο έλεγχος των στρατηγικών αποφάσεων. Επίσης, το γεγονός ότι έχουμε περισσότερες επιχειρήσεις 2^ης και επόμενων γενεών, μας δείχνει ότι κατά τη μετάβαση από τη μία γενιά στην άλλη η ταύτιση και το συναισθηματικό δέσιμο των ιδρυτών δεν έχει μεταλαμπαδευτεί σε τόσο υψηλό βαθμό στην επόμενη γενιά και υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης.

Σε ό,τι αφορά στις επιδόσεις, από τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν στην έρευνα διαπιστώνουμε σχετικά υψηλά επίπεδα μη οικονομικών επιδόσεων – ειδικά σε σχέση με τον έλεγχο και την επιρροή της οικογένειας-  και δευτερευόντως εσωτερικών κοινωνικών επιδόσεων και χαμηλότερα επίπεδα οικονομικών και εξωτερικών κοινωνικών επιδόσεων.

Το βλέμμα στο μέλλον – Πού πρέπει να εστιάσουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις

Εάν τα χαρακτηριστικά αυτά αντανακλώνται και στη δική σας επιχείρηση, η έμφαση θα πρέπει να δοθεί κυρίως στην ενίσχυση του επιχειρηματικού πνεύματος με στόχο τη βελτίωση των επιδόσεων σε όλους τους τομείς.

Είναι σημαντικό να καλλιεργηθεί μία κουλτούρα εξερευνητικής καινοτομίας, να επενδυθεί χρόνος, προσπάθεια και κεφάλαια ώστε να καλλιεργηθεί η επιχειρηματικότητα από γενιά σε γενιά. Ενθαρρύνετε τα μέλη της επόμενης γενιάς να αναλάβουν ρίσκα, να εξερευνήσουν δικές τους καινοτόμες ιδέες ή και να ιδρύσουν δικές τους νέες επιχειρήσεις και αξιοποιήστε την ποικιλομορφία και τα ταλέντα μέσα στην οικογένεια.

Παράλληλα όμως η οικογένεια θα πρέπει να αναζητήσει και να εντάξει στο δυναμικό της επιχείρησης και στελέχη εκτός οικογένειας με εξειδίκευση σε τομείς στους οποίους η οικογένεια μπορεί να έχει έλλειψη γνώσης και στρατηγικής σκέψης. 

Επίσης καθώς η οικογενειακή επιχείρηση ωριμάζει και αναπτύσσεται, ένα πιο προοδευτικό στυλ ηγεσίας θα είναι σημαντικό για να ενθαρρύνει τις απαιτούμενες αλλαγές, να εμπνεύσει και να παρακινήσει όλους προς την επίτευξη και, γιατί όχι, την υπέρβαση των αναμενόμενων αποτελεσμάτων.