Zaskakująco szeroki zasięg Rozporządzenia EUDR – kluczowe zmiany dla przedsiębiorców

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1115 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 995/2010 (dalej: „Rozporządzenie EUDR”) ma na celu zminimalizowanie wpływu Unii Europejskiej na wylesianie i degradację lasów na całym świecie oraz zmniejszenie jej wkładu w emisje gazów cieplarnianych i globalną utratę różnorodności biologicznej.

Podstawowa zasada zawarta w omawianym rozporządzeniu stanowi, że aby produkty mogły zostać wprowadzane do obrotu na rynku unijnym lub z niego eksportowane, muszą spełniać łącznie następujące trzy przesłanki:

1. nie mogą one przyczyniać się do procesu wylesiania;
2. ich produkcja musi odbywać się zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi w kraju, w którym zostały wyprodukowane oraz
3. wymagane jest złożenie oświadczenia o należytej staranności, które pokrywa się z wymogami dotyczącymi tych produktów.

"Wylesianie" zdefiniowane zostało w Rozporządzeniu EUDR jako „przekształcanie lasu do celów użytkowania rolniczego, bez względu na to, czy dzieje się to na skutek działań człowieka, czy nie”. W odniesieniu natomiast do przepisów prawnych regulujących ochronę lasów, w polskim ustawodawstwie znajdują się one m.in. w Ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz Ustawie o lasach.  

Rozporządzenie EUDR określa wiążące zasady dla „podmiotów” i „podmiotów handlowych” (rozróżnienie dalej wyjaśnione), które wprowadzają do obrotu w UE lub wywożą z UE drewno, kauczuk, bydło, kawę, kakao, olej palmowy i soję. Rozporządzenie EUDR obejmuje nie tylko te produkty, ale również pochodne towary oraz produkty przetworzone, które zawierają substancje pochodzące z wymienionych surowców. Są to tzw. produkty i towary odnośne, wymienione szeroko w Załączniku I do Rozporządzenia EUDR. W treści preambuły do Rozporządzenia EUDR wskazano, że to właśnie one przyczyniają się w największym stopniu do wylesiania w związku z działalnością gospodarczą podmiotów związanych z rynkiem UE. Przykładem powszechnie występującego produktu odnośnego są meble drewniane, które mogą być wykonane z drewna z obszarów zagrożonych wylesianiem. Mniej oczywistym przykładem są natomiast drewniane palety, używane globalnie w łańcuchach dostaw i często pomijane pod kątem analizy ich wpływu na wylesianie. Warto mieć ponadto na uwadze, że w przyszłości może dojść do rozszerzenia zakresu na kolejne towary, w tym kukurydzę.

Rozporządzenie EUDR rozróżnia uczestników rynku na „podmioty” oraz „podmioty handlowe”. „Podmioty” to ci, którzy pierwszy raz wprowadzają produkty na rynek unijny. Są oni odpowiedzialni za zapewnienie, że towary wprowadzane na rynek nie przyczyniają się do wylesiania i że spełniają stosowne kryteria zgodnie z przepisami krajów produkcji. Z kolei „podmioty handlowe” zajmują się odsprzedażą produktów już obecnych na rynku unijnym. Chociaż ich obowiązki są nieco mniej rygorystyczne niż w przypadku podmiotów wprowadzających produkty na rynek po raz pierwszy, również muszą przestrzegać wymagań przewidzianych w Rozporządzeniu EUDR, przede wszystkim w zakresie śledzenia pochodzenia produktów. Co istotne, zarówno europejscy importerzy, jak i producenci spoza UE muszą przestrzegać nowych przepisów. Oprócz tego, Rozporządzenie EUDR wymaga od przedsiębiorstw weryfikacji łańcucha dostaw w celu zapewnienia, że ich produkty nie przyczyniają się do wylesiania. 

Przedsiębiorstwa objęte zakresem obowiązków Rozporządzenia EUDR gromadzić będą musiały dokumenty dowodzące, że ich produkty nie przyczyniają się do procesu wylesiania oraz że są wyprodukowane zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi w kraju produkcji. W myśl z art. 9 Rozporządzenia EUDR, przedsiębiorstwa zobowiązane są do gromadzenia szczegółowych informacji o produktach, które obejmują nie tylko ich dokładny opis i ilość, ale również precyzyjne dane dotyczące lokalizacji produkcji, okresu wytwarzania oraz pełne dane kontaktowe dostawców i odbiorców.

W oparciu o zebrane dokumenty i informacje przedsiębiorstwa zobowiązane są dokonać tzw. oceny ryzyka, w ramach której zgodnie z art. 10 Rozporządzenia EUDR, przedsiębiorstwa muszą uwzględnić m.in. przypisanie ryzyka do kraju produkcji według trzystopniowego systemu oceny (wysokie, niskie, standardowe ryzyko wylesiania) oraz obecność lasów i ludności rdzennej. Ważne jest również rozpatrzenie powszechności wylesiania, wiarygodności informacji oraz zastrzeżeń dotyczących danego kraju produkcji, takich jak korupcja, fałszowanie dokumentów, naruszenia praw człowieka czy konflikty zbrojne. Należy także ocenić złożoność łańcucha dostaw, ryzyko obchodzenia przepisów oraz informacje od osób trzecich o historii nieprzestrzegania przepisów Rozporządzenia EUDR, co może wskazywać na ryzyko niezgodności produktów z jego wymogami.

Jeśli ocena ryzyka wykaże, że ryzyko istnieje lub nie jest minimalne, zgodnie z art. 11 Rozporządzenia EUDR przedsiębiorstwo musi wdrożyć odpowiednie procedury i środki mające na celu jego zmniejszenie.

Jak już zostało wspomniane wcześniej, przed wprowadzeniem produktów odnośnych do obrotu przedsiębiorstwa zobowiązane są również do przestrzegania zasad należytej staranności, w ramach której należy zgromadzić adekwatne informacje, przeprowadzić ocenę ryzyka i wdrożyć środki minimalizujące to ryzyko. Spełnienie tych wymagań umożliwia złożenie oświadczenia o należytej staranności, które jest niezbędne do wprowadzenia produktów na rynek lub ich eksportu. Zgodnie z Załącznikiem II do Rozporządzenia EUDR, oświadczenie powinno zawierać m.in. podstawowe informacje identyfikacyjne o podmiocie, szczegóły dotyczące produktu, informacje o lokalizacji produkcji oraz potwierdzenie, że przeprowadzono należytą staranność zgodnie z obowiązującymi przepisami. Jak więc wynika z powyższego, oświadczenie o należytej staranności jest kluczowym aspektem Rozporządzenia EUDR, bowiem obejmuje wszystkie wymienione wcześniej informacje wskazywane w art. 9, 10 i 11.

Wszelka dokumentacja związana z należytą starannością powinna być przechowywana przez co najmniej pięć lat i być dostępna na żądanie odpowiednich organów.

Kontrole odbywać się mają poprzez system informacyjny, o którym mowa w art. 33 i dalszych Rozporządzenia EUDR. W państwach członkowskich mają go prowadzić organy celne oraz inne właściwe organy i podmioty, za których wybór w Polsce odpowiada Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Organ taki – mimo terminu wyznaczonego do końca 2023 r. – wciąż nie został wybrany. 

Jeśli działania wymienione wcześniej wykażą, że produkty nie spełniają wymagań Rozporządzenia EUDR, przedsiębiorstwa nie mają prawa wprowadzać tych produktów na rynek UE lub ich eksportować. Choć co istotne, przepisy Rozporządzenia EUDR przewidują kilka odstępstw od opisanych wyżej zasad. 

Rozporządzenie nie określa bezpośrednio szczegółowych kar za naruszenie jego przepisów, jednakże przewiduje, że państwa członkowskie mają kompetencję do określenia rodzaju i wymiaru sankcji, które powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. W katalogu otwartym zawartym w art. 25 Rozporządzenia EUDR znalazły się:

• Grzywny ustalone proporcjonalnie do szkód wyrządzonych środowisku oraz wartości towarów lub produktów wprowadzanych na rynek UE. Grzywny te są projektowane w taki sposób, aby odebrać przedsiębiorcom korzyści ekonomiczne, które uzyskali dzięki naruszeniu przepisów. W przypadku osoby prawnej kwota takiej grzywny powinna wynosić co najmniej 4 % jej łącznego rocznego obrotu.
• Konfiskata produktów, które zostały stwierdzone jako niezgodne z wymogami Rozporządzenia EUDR.
• Tymczasowe wykluczenie przez okres do 12 miesięcy z udziału w procedurach zamówień publicznych oraz dostępu do dofinansowań publicznych, w tym przetargów, dotacji i koncesji.
• Czasowy zakaz wprowadzania do obrotu, udostępniania na rynku lub wywozu produktów wymienionych w Rozporządzeniu EUDR.
• Zakaz stosowania uproszczonej procedury należytej staranności, którą to procedurę określono w art. 13 Rozporządzenia EUDR.

Rozporządzenie EUDR wprowadza kluczowe zmiany, nakładając na przedsiębiorców obowiązek gromadzenia danych, oceny ryzyka i zachowania należytej staranności, aby przeciwdziałać wylesianiu i degradacji lasów. Zakres produktów podlegających regulacji jest szeroki, a złożoność procedur związanych z wdrażaniem Rozporządzenia EUDR jest aspektem, który wymaga szczególnej uwagi. Przedsiębiorcy często stają przed trudnością interpretacji przepisów, na przykład w obliczu pytania, jak często należy składać oświadczenie o należytej staranności. Kolejne wyzwanie stanowi sytuacja, w której przedsiębiorcy nie są w stanie nawiązać kontaktu z dostawcami, co może generować ryzyko związane z potencjalnymi sankcjami za niezgodność z Rozporządzeniem EUDR.

Warto na bieżąco śledzić proces implementacji Rozporządzenia w Polsce, mimo że do tej pory wciąż nie pojawił się projekt ustawy. Należy jednak pamiętać, że rozporządzenia są aktami prawnymi o bezpośrednim zastosowaniu we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej. Oznacza to, że od momentu wejścia w życie rozporządzenie ma zastosowanie automatycznie i jednolicie w całej Unii Europejskiej. Z tego powodu, niezależnie od etapu przygotowań krajowych, przedsiębiorcy powinni już teraz rozpocząć przygotowania do spełnienia wymogów określonych w Rozporządzeniu EUDR.

Jako KPMG świadczymy usługi wsparcia w powyższym temacie, w szczególności w zakresie:

• weryfikacji zakresu występujących w działalności „odnośnych towarów”,
• oceny prawnej skutków rozporządzenia co do towarów nabywanych w przeszłości, obecnie i w przyszłości,
• przygotowania odpowiednich procedur obejmujących m.in. zagadnienie należytej staranności, dokumentacji, oceny ryzyka i reagowania na nie,
• przygotowania wymaganej dokumentacji
• indywidualnej obsługi i okresowej weryfikacji zgodności
• bieżącego doradztwa.