Türkiye’de ilaç fiyatlarının belirlenmesinde 2004’ten bu yana referans fiyat sistemi kullanılıyor. Peki, nedir bu referans fiyat sistemi? Kısaca, ilaçların ecza deposuna satış fiyatının belirlenmesinde aynı veya benzer ilaçların Avrupa Birliği (AB) ülkeleri arasından belirlenen kaynak ülkelerdeki (Fransa, İtalya, İspanya, Portekiz ve Yunanistan) ecza deposuna en düşük satış fiyatının euro cinsinden referans (gerçek kaynak) fiyat olarak kabul edilmesi, diye tanımlanabilir.

Söz konusu referans fiyat ‘Fiyat Değerlendirme Komisyonu’ tarafından belirlenen kurlarla TL’ye çevrilir. TL’ye çevrilmiş kurların üzerine ilacın niteliğine göre (orijinal, jenerik vb.) yüzde 0 ila 40 arasında indirim yapıldıktan sonra ecza deposuna satış fiyatları tespit edilir. Fiyatlamada önemli diğer bir nokta Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) geri ödeme listesine girebilmek için ilacın fiyatı ve niteliğine göre yüzde 0 ila 41 arasında talep edilen indirimlerdir. İlaç alımlarının yaklaşık yüzde 85’inin SGK tarafından yapıldığı dikkate alındığında, talep edilen indirimleri vermek bir nevi ticari zorunluluktur.

Perakende satış tarafına bakarsak; ilacın ecza deposuna satış fiyatına göre değişkenlik göstermek üzere ecza depolarına yüzde 2 ila 9, eczanelere ise yüzde 12 ila 25 arasında kâr marjı ilave etme imkânı tanınıyor.
Görüldüğü üzere, ilaç fiyatlarının tespit edilmesinde pek çok değişken bulunmakla birlikte son zamanlarda tartışma daha çok çevrimde kullanılan euro kuruna odaklandı. Tartışmanın nedeni, uygulanan rakamın piyasadaki kurdan ciddi seviyede daha aşağıda olması. 2009 yılına kadar kur Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) döviz satış kurlarına paralel şekilde belirlendi. 16 Şubat 2009 tarihinde kur 1,9595 TL’ye sabitlendi. Ancak Türkiye’deki ilaç sektörü büyük ölçüde ithalata bağımlı olduğundan piyasa kurlarındaki artış maliyetleri arttı ve buna rağmen çevrim kurunun sabit tutulması sektördeki firmaları zor durumda bıraktı, ilaç portföylerinin oluşmasını önemli ölçüde etkiledi. Kur sabitlemesi uygulamasına karşı sektör tarafından dava açıldı ve davanın kazanılması neticesinde 2015 yılından itibaren çevrim kurunun kademe kademe artırılması gündeme geldi.

2015 ila 2017 yılları arasında piyasa ve kamu bütçesi dinamiklerine göre gerçekleştirilen kur belirlemesinin bir kural çerçevesinde yapılmasını sağlamak için 2017/9901 sayılı Beşeri ve Tıbbi Ürünlerin Fiyatlandırılmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararı ile önemli düzenlemelere gidildi. Halen geçerli olan söz konusu karara göre referans fiyat sisteminde bir yıl boyunca uygulanacak kur, önceki yılki ortalama euro kurunun yüzde 70’i olarak belirlenecek ve Fiyat Değerlendirme Komisyonu her yılın ilk 45 günü içerisinde uygulanacak kuru açıklayacak.  

Yüzde 70 kuralı her ne kadar kur yoluyla yüzde 30 indirim anlamına gelse de kurdaki artışın fiyatlara yansıtılabilmesi ve belki daha önemlisi öngörülebilirlik ve uygulama garantisi getirmesi açısından sektör tarafından olumlu karşılandı. 2018 yılı yüzde 70 kuralının uygulanacağı ilk yıl olacaktı. Ancak 2017 euro kurunda önemli artışların olduğu bir yıl oldu ve yüzde 70 kuralı uygulansaydı çevrim kurunda ve dolayısıyla fiyatlarda yaklaşık yüzde 25 civarında artış olması gerekiyordu. Söz konusu artış da ilaç harcamalarının çok büyük kısmı devlet tarafından karşılandığından kamu bütçesini hayli olumsuz etkileyecekti. Diğer bir deyişle; bu artışı karşılayacak kaynak yoktu. Sağlık Bakanlığı yetkilileri sektör oyuncularıyla görüşerek orta yol bulmaya çalıştı ve sonuç olarak 2018/11286 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile referans fiyat sisteminde 2018 yılı için kullanılacak kurun bir önceki yıl kurunun yüzde 15’ini geçemeyeceği düzenlemesi yapıldı.

Bu düzenlemenin hemen ardından Fiyat Değerlendirme Komisyonu 2018 yılı için uygulanacak kuru 2,3421’den yüzde 15 artırarak 2,6934 olarak belirledi. Neticede ilaç şirketlerinin kur artışı beklentisi gerçekleşmedi ve yüzde 70 kuralı henüz can bulmadan ilk yılında istisnaya tabi tutularak ertelendi. Sektördeki oyuncular bir taraftan son yılların en yüksek kur artışını aldıklarına memnun olurken, diğer taraftan haklı olarak öngördükleri kur seviyesine ulaşamamanın burukluğunu yaşadı. 2018 yılında piyasa kurunun yükselmesi nedeniyle artan maliyetler de sektördeki firmaları olumsuz etkilemeye devam ediyor.

2019 yılı için çevrim kurunun ne olacağını ve yüzde 70 kuralının uygulanıp uygulanmayacağını önümüzdeki gelişmeler gösterecek. Bununla beraber, 2018 yılında kurdaki artışın devam etmesi ve kamu bütçesindeki hassas dengeler dikkate alındığında 2019 yılında da yüzde 70 kuralının yine bir istisna maddesiyle uygulanmaması sürpriz olmayacak.