Dyrektywa o pracy platformowej coraz bliżej

Dotychczasowe propozycje przepisów zawarte w projekcie Dyrektywy w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych oraz cele jej wprowadzenia („Dyrektywa”) omówione zostały w naszej publikacji "Czy to koniec pozornego samozatrudnienia?". Nowo uzgodniony tekst projektu Dyrektywy wprowadza rozwiązania, które mają zapewnić jeszcze efektywniejszą ochronę prawną osobom wykonującym pracę za pośrednictwem platform internetowych oraz rozbudowuje lub uzupełnia proponowane wcześniej regulacje.

Zgodnie z obecnie proponowanym brzmieniem projektu Dyrektywy, definicja cyfrowej platformy pracy zawierać ma dodatkową przesłankę dotyczącą stosowania zautomatyzowanych systemów monitorujących lub decyzyjnych. Zautomatyzowane systemy monitorujące w rozumieniu przepisów Dyrektywy mają oznaczać systemy stosowane do monitorowania, nadzorowania lub oceny – lub do wspierania tych działań – wyników pracy osób wykonujących pracę za pośrednictwem platformy lub czynności wykonywanych w środowisku pracy, w tym poprzez gromadzenie danych osobowych, za pomocą środków elektronicznych. Natomiast przez zautomatyzowane systemy decyzyjne należało będzie rozumieć systemy stosowane do podejmowania lub wspierania za pomocą środków elektronicznych decyzji mających istotny wpływ na osoby wykonujące pracę za pośrednictwem platformy, w tym na warunki pracy pracowników platformy, w szczególności decyzji mających wpływ na ich rekrutację, dostęp do zadań i organizację zadań, zarobki, w tym wycenę indywidualnych zadań, bezpieczeństwo i zdrowie, czas pracy, dostęp do szkoleń, awans lub jego odpowiednik, w tym ograniczenie, zawieszenie lub usunięcie ich konta.

Jednocześnie w nowym projekcie definicja cyfrowych platform pracy nie obejmuje usługodawców, których głównym celem jest wykorzystywanie aktywów lub dzielenie się nimi ani usługodawców, którzy umożliwiają osobom fizycznym niebędącym profesjonalistami odsprzedaż towarów. Z drugiej strony, w samej definicji usunięte zostało ograniczenie do usługodawców, dla których organizacja pracy wykonywanej przez osobę fizyczną nie stanowi jedynie drugorzędnego i czysto pomocniczego elementu.

W nowym projekcie zastąpiono także pojęcie „osoby pracującej za pośrednictwem platform internetowych” pojęciem „pracownik platformy”. Celem tej zmiany jest ułatwienie odróżnienia „osoby pracującej za pośrednictwem platform internetowych” od „osoby wykonującej pracę za pośrednictwem platformy”. Ponadto, rozróżniono pojęcia „przedstawicieli pracowników” oraz „przedstawicieli osób wykonujących pracę za pośrednictwem platform”. Pierwsza grupa obejmuje związki zawodowe oraz przedstawicieli, którzy są swobodnie wybierani przez pracowników platform, zgodnie z prawem krajowym i praktyką krajową, druga natomiast oznacza zarówno przedstawicieli pracowników, jak i – w zakresie, w jakim są oni przewidziani w prawie krajowym i praktyce krajowej – przedstawicieli osób wykonujących pracę za pośrednictwem platform innych niż pracownicy platform.

Nowym pojęciem wprowadzonym do projektu Dyrektywy jest „pośrednik”, oznaczający osobę fizyczną lub prawną, która w celu udostępnienia pracy wykonywanej za pośrednictwem platform cyfrowej platformie pracy lub poprzez cyfrową platformę pracy: a) nawiązuje stosunek umowny z tą cyfrową platformą pracy i z osobą wykonującą pracę za pośrednictwem platformy lub b) znajduje się w łańcuchu podwykonawstwa między cyfrową platformą pracy a osobą wykonującą pracę za pośrednictwem platformy.

Państwa członkowskie obowiązane będą zapewnić osobom wykonującym pracę za pośrednictwem platformy, które pozostają w stosunku umownym z pośrednikiem, taki sam poziom ochrony co osobom, które pozostają w bezpośrednim stosunku umownym z cyfrową platformą pracy.

Sposób uregulowania prawnego domniemania statusu zatrudnienia stanowił główny temat dyskusji w zakresie planowanych przepisów Dyrektywy. Podejście do tej kwestii przyjęte w porozumieniu stanowczo różni się od podejścia zaprezentowanego w projekcie z grudnia 2021 r.

Zgodnie z nowym projektem kontrola sprawowana przez cyfrową platformę pracy nad osobą wykonującą na jej rzecz usługi, determinująca stosunek zatrudnienia nie ma już uregulowanych w Dyrektywie przesłanek, a oceniana będzie zgodnie z prawem krajowym, układami zbiorowymi lub praktyką obowiązującymi w państwach członkowskich i z uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości. Ciężar udowodnienia, że stosunek prawny nie jest zatrudnieniem, w dalszym ciągu będzie leżał po stronie cyfrowej platformy pracy, jeżeli to ona zamierza wzruszyć to domniemanie. Państwa członkowskie będą ustanawiać skuteczne wzruszalne domniemanie prawne co do zatrudnienia, stanowiące ułatwienie proceduralne na korzyść osób wykonujących pracę za pośrednictwem platformy oraz zapewniać, aby to domniemanie prawne nie skutkowało większym obciążeniem tych osób lub ich przedstawicieli w postępowaniach mających na celu ustalenie statusu zatrudnienia.

Przewidywana jest także możliwość wszczęcia odpowiednich działań lub postępowania przez odpowiedni organ krajowy w celu ustalenia statusu zatrudnienia, jeżeli uzna on, że osoba wykonująca pracę za pośrednictwem platformy może być niewłaściwie sklasyfikowana.

W celu zapewnienia skutecznego wdrożenia i przestrzegania domniemania prawnego państwa członkowskie ustanawiać mają ramy środków wsparcia w formie:

• wskazówek skierowanych do cyfrowych platform pracy, osób wykonujących pracę za pośrednictwem platform i partnerów społecznych,
• procedur współpracy między organami krajowymi, przeprowadzenia kontroli i inspekcji
• szkoleń dla właściwych organów krajowych.

Stosowanie zautomatyzowanych systemów monitorujących lub decyzyjnych stanowi zgodnie z nowym projektem przesłankę definiującą, czy dany podmiot stanowi cyfrową platformę pracy. Korzystanie z tych systemów wymagało zatem szerokiego uregulowania pod kątem ochrony danych osobowych – m.in. sposobu ich zbierania i przetwarzania przez platformy, oceny skutków dla ochrony danych, przejrzystości wykorzystania zautomatyzowanych systemów oraz nadzoru ludzkiego nad nim.

Rozszerzony został katalog danych, których zbieranie i przetwarzanie przez platformy będzie zabronione oraz objęto tym zakazem także procesy od momentu rekrutacji lub wyboru. Katalog tych danych ma mieć zastosowanie także w przypadku korzystania ze zautomatyzowanych systemów wspierających lub podejmujących decyzje, które w jakikolwiek sposób wpływają na osoby wykonujące pracę za pośrednictwem platformy.

Cyfrowe platformy pracy będą miały obowiązek informowania nie tylko osób wykonujących pracę za pośrednictwem platformy o korzystaniu ze zautomatyzowanych systemów monitorujących lub decyzyjnych w zakresie wskazanym w Dyrektywie, ale także przedstawicieli pracowników platformy oraz właściwych organów krajowych, jeżeli zawnioskują one o to.

Państwa członkowskie mają zapewnić, aby nadzór i ocena wpływu decyzji indywidualnych na osoby wykonujące pracę za pośrednictwem platformy, w tym na ich warunki pracy i równe traktowanie w pracy, podejmowanych lub wspieranych przez zautomatyzowane systemy monitorujące lub decyzyjne stosowane przez cyfrową platformę pracy były dokonywane regularnie, nie rzadziej niż co dwa lata.

Uzgodniony projekt Dyrektywy przewiduje także przepisy regulujące korzystanie ze zautomatyzowanych systemów monitorujących w kontekście zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Dyrektywa nakłada na cyfrowe platformy pracy także dodatkowe obowiązki, m.in. w zakresie:

• prowadzenia konsultacji z przedstawicielami pracowników w zakresie wprowadzenia zautomatyzowanych systemów monitorujących lub decyzyjnych lub istotnych zmian w ich stosowaniu, a w przypadku braku tych przedstawicieli, informowania pracowników o powyższych kwestiach,
• zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, w tym ochrony przed przemocą i molestowaniem przez wprowadzenie środków zapobiegawczych, w tym skutecznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości,
• przekazywania właściwym organom i przedstawicielom pracowników informacji o liczbie osób wykonujących pracę za pośrednictwem platform poprzez daną cyfrową platformę pracy, o ogólnych warunkach stosunku umownego, średnim czasie trwania działalności, średniej tygodniowej liczbie osobogodzin i średnim dochodzie z działalności osób wykonujących pracę oraz o pośrednikach, z którymi cyfrowa platforma pracy pozostaje w stosunku umownym.

Podczas gdy większość rozwiązań o charakterze gwarancyjnym ma zastosowanie do osób świadczących pracę za pośrednictwem platformy, niezależnie od łączącego strony stosunku prawnego, to zarządzanie algorytmiczne w kontekście przepisów BHP oraz obowiązek prowadzenia konsultacji i informowania o wykorzystaniu zautomatyzowanych systemów monitorujących lub decyzyjnych mają być realizowane wyłącznie w stosunku do pracowników.

Posiedzenie plenarne w sprawie projektu przewidziane zostało na dzień 22 kwietnia 2024 r. Zgodnie z treścią planowanej Dyrektywy państwa członkowskie będą obowiązane wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do jej wykonania w terminie 2 lat od daty jej wejścia w życie.