Σε τι κατάσταση βρίσκονται σήμερα οι οικογενειακές επιχειρήσεις στη χώρα μας; Πόσο τις επηρέασε η κρίση;

Η κρίση έχει αναμφισβήτητα αφήσει ένα έντονο αποτύπωμα στο επιχειρηματικό περιβάλλον και έχει επηρεάσει σημαντικά την πορεία των επιχειρήσεων οικογενειακών και μη. Έλλειψη ρευστότητας, μείωση πωλήσεων και κερδών, capital controls, δυσκολία αναζήτησης και διακράτησης «ταλέντων», υψηλή φορολογία είναι μερικές από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν όλοι. Σε αυτές τις συνθήκες υπήρξαν επιχειρήσεις που δεν κατάφεραν να επιβιώσουν, πιθανότατα θα υπάρξουν και άλλες. Όμως, οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν αποδείξει ότι διαθέτουν μοναδικά πλεονεκτήματα, που σε περιόδους κρίσεων, συμβάλλουν καθοριστικά στην επιβίωσή τους και αναδεικνύουν την ανθεκτικότητά τους. Πλεονεκτήματα όπως τα οικογενειακά κεφάλαια που στήριξαν τη λειτουργία πολλών ελληνικών επιχειρήσεων, η ευελιξία στη λήψη αποφάσεων που συνέβαλε στην άμεση προσαρμογή του επιχειρηματικού μοντέλου στις νέες συνθήκες και οι προσωπικές σχέσεις με εργαζόμενους, πελάτες και προμηθευτές που εξασφάλισαν πολύτιμες «συμμαχίες».

Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν; 

Εκτός από τα προβλήματα που πηγάζουν από το γενικότερο οικονομικό και επιχειρηματικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν, αντιμετωπίζουν προκλήσεις που σχετίζονται με τη φύση τους ως «οικογενειακές». Δηλαδή, το ότι προστίθεται ένας ακόμα παράγοντας πολυπλοκότητας, η οικογένεια. Βρίσκονται, έτσι, αντιμέτωπες με επιπλέον προβλήματα που προκύπτουν από τη δυσκολία εξισορρόπησης των αναγκών της επιχείρησης με τις επιθυμίες και ανάγκες της οικογένειας.

Είναι ένα θέμα να σε απασχολεί η αγορά, οι ανταγωνιστές, η χρηματοδότηση κλπ. Και άλλο να έχεις και την οικογένεια, με θέματα όπως:

• η διαδοχή και η προετοιμασία της επόμενης γενιάς στην ηγεσία, (ποιος, πότε, πως),
• η εργασία των μελών της οικογένειας στην επιχείρηση (σε τι θέση, με τι αποδοχές, ποιες οι γραμμές αναφοράς, από την οικογένεια ή από την «αγορά»;), 
• η διαχείριση αξιώσεων σχετικά με το ρόλο τους στην επιχείρηση (θέλουν αλλά μπορούν και πρέπει;), 
• η μεταβίβαση της ιδιοκτησίας στην επόμενη γενιά (πότε, σε ποιους, με τι ποσοστά). 

Επιπλέον, η ύπαρξη διαφορετικών απόψεων, στόχων και προσδοκιών μεταξύ των διαφόρων μελών της οικογένειας, εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και μεθοδικά, συχνά οδηγεί σε οικογενειακές συγκρούσεις με εκρηκτικές και εν δυνάμει καταστροφικές συνέπειες.

Είναι ευχή ή κατάρα το γεγονός πως η ελληνική οικονομία έχει τόσες χιλιάδες ΜΜΕ, οι οποίες στην πλειονότητά τους είναι οικογενειακές; Τι ρόλο μπορούν να παίξουν στην ανάπτυξη της χώρας, σε μια εποχή που η οικονομία συγκεντρώνεται σε μεγαλύτερα σχήματα;

Ας ορίσουμε το ποιες είναι οι οικογενειακές επιχειρήσεις: με δυο λόγια, είναι οι επιχειρήσεις που ανήκουν ή ελέγχονται από οικογένειες. Σε αυτό τον απλό ορισμό περιλαμβάνονται τόσο οι πολύ μικρές, “papa & mama” επιχειρήσεις, όσο και οι πολύ μεγάλες ακόμα και εισηγμένες επιχειρήσεις. Το μέγεθος, η συνθετότητα αλλά και η αρχαιότητα μιας επιχείρηση (σε χρόνους γενεών) καθορίζει και την πολυπλοκότητα των προβλημάτων.

Ως προς τις ΜΜΕ, πράγματι, αυτές αποτελούν διαχρονικά αναπόσπαστο τμήμα της ελληνικής οικονομίας. Σε πολλές περιπτώσεις η παραγωγικότητά τους υπολείπεται του ευρωπαϊκού μέσου όρου, όχι όμως τόσο εξαιτίας της οικογενειακής τους φύσης, καθώς και στην Ευρώπη η πλειοψηφία των ΜΜΕ είναι οικογενειακές.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω ο οικογενειακός χαρακτήρας των ΜΜΕ έχει πλεονεκτήματα. Αν προσθέσουμε σε αυτά την επιχειρηματική ευφυία και τόλμη των ηγετών τους να διαταράσσουν το επιχειρηματικό περιβάλλον με τη δημιουργία «νέων αγορών» (niche markets), τότε μπορούν να ανταγωνιστούν με σθένος τα μεγάλα σχήματα, αρκεί να εστιάσουν στον τρόπο λειτουργίας και διοίκησης, που ενίοτε υστερεί, και να αγκαλιάσουν την καινοτομία, τους αυτοματισμούς και τις ψηφιακές τεχνολογίες χωρίς να χάσουν την προσήλωση στην παραγωγικότητα, την ποιότητα και την ορθή διακυβέρνηση.

Οι διεθνείς έρευνες βεβαίως έχουν υπογραμμίσει ότι το μέγεθος συμβάλλει στην ανταγωνιστικότητα μίας επιχείρησης, στη διατήρηση των περιθωρίων κέρδους, στην πρόσβαση σε ευνοϊκότερους όρους χρηματοδότησης και τη διεθνή δραστηριοποίηση.

Με βάση τα παραπάνω όμως, θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε ότι μία υγιής οικονομία ορίζεται από τη σύνθεση της αποδοτικότητας των μεγάλων επιχειρήσεων και την αποτελεσματικότητα των μικρότερων.