Legal Alert: Zmiany w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy

Pobyt obywateli Ukrainy, którzy w związku z działaniami wojennymi w Ukrainie przybyli legalnie do Polski w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. i zadeklarowali zamiar pozostania na jej terytorium, uznawany jest za legalny w trybie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej zwanej „specustawą”). Nowe regulacje wyłączają stosowanie powyższej zasady w stosunku do obywateli Ukrainy, którzy korzystają z ochrony czasowej na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej przyznanej z powodu działań wojennych prowadzonych na Ukrainie. Pozostaje to w zgodzie z unijnymi przepisami dotyczącymi udzielania tzw. ochrony tymczasowej, która przysługiwać może jednocześnie tylko w jednym państwie członkowskim (z możliwością późniejszej zmiany) oraz zapobiega nadużywaniu środków pomocy przez osoby, które mają już zapewnione warunki bytowe w innym państwie.

Skrócony został także termin przewidziany na rejestrację pobytu obywatela Ukrainy w Polsce z dotychczasowych 90 dni do 30 dni liczonych od dnia wjazdu. W konsekwencji obywatele Ukrainy będą mieli mniej czasu na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL, który obecnie wymagał będzie także wskazania daty i miejsca przekroczenia granicy zewnętrznej strefy Schengen oraz złożenia oświadczenia o braku posiadania tytułów pobytowych w Polsce lub objęcia inną formą ochrony.

Jednocześnie, zgodnie z nowymi przepisami numeru PESEL z przypisanym mu statusem „UKR” nie będą mogli posiadać cudzoziemcy będący obywatelami państwa członkowskiego Unii Europejskiej. W przypadku tych osób status „UKR” będzie zmieniany na status „UE”. Natomiast m.in. w przypadku wyjazdu obywatela Ukrainy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres powyżej 30 dni będzie on automatycznie pozbawiony statusu „UKR” i tym samym uprawnień wynikających ze specustawy. Ponowne nabycie tego statusu będzie możliwe, o ile będą spełnione przesłanki ustawowe.

W związku z wprowadzanymi zmianami, dokument elektroniczny dostępny w ramach publicznej aplikacji mobilnej Diia.pl uzyskał status dokumentu pobytowego, który potwierdza prawo obywatela Ukrainy do pobytu na terenie Polski. Wraz z dokumentem podróży, uprawnia on natomiast do wielokrotnego przekraczania granicy bez konieczności uzyskania wizy. Przyjęte rozwiązanie powinno usprawnić kontrolę graniczną.

Pozwoli ono także na usprawnienie weryfikacji okresu pobytu obywateli Ukrainy poza granicami Polski. W rejestrze prowadzonym przez Straż Graniczną, przechowywane będą informacje dotyczące faktu złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL oraz przekroczenia granicy wjazdowej i wyjazdowej z Polską. Informacje te pomogą zweryfikować, czy obywatel Ukrainy opuścił terytorium Polski na okres powyżej 30 dni, po którym uprawnienia nadane specustawą przestają mu przysługiwać. 

Wraz z nowelizacją uchylono przepisy przewidujące dla osób objętych specustawą uproszczony tryb udzielania zezwolenia na pobyt czasowy. Ustawodawca uznał bowiem, że potrzeba uzyskania dokumentu potwierdzającego prawo do pobytu na terenie Polski oraz swobodnego przekraczania jej granic, zaspokojona została elektronicznym dokumentem Diia.pl.

Możliwość wydania elektronicznych dokumentów Diia.pl nie została przewidziana dla obywateli Ukrainy, którzy przebywali na terytorium Polski przed dniem 24 lutego 2022 r. Ta grupa będzie mogła natomiast skorzystać z prawa do przedłużenia legalnego pobytu oraz korespondujących z tym prawem dokumentów pobytowych na mocy ustawy.

Legalność pobytu na podstawie wizy krajowej, zezwolenia na pobyt czasowy, wizy Schengen, czy w ramach ruchu bezwizowego, która upłynąć miała w okresie od 24 lutego 2022 r., przedłużona została z mocy prawa do dnia 24 sierpnia 2023 r. Do upływu tej daty, za legalny uznaje się także pobyt w Polsce obywateli Ukrainy, którzy w okresie od 24 lutego 2022 r. byli zobowiązani do opuszczenia terytorium Polski lub dobrowolnego powrotu.

Nowelizacja wprowadziła również przepis chroniący obywateli Ukrainy w przypadku, gdy nie spełniają oni wymogów udzielenia im zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na deklarowany cel pobytu, gdy okoliczności stanowiące podstawę ubiegania się o to zezwolenie nie uzasadniają ich pobytu na terytorium Polski przez okres dłuższy niż 3 miesiące, lub gdy zachodzą okoliczności uzasadniające odmowę udzielenia im zezwolenia na pobyt czasowy. Takim osobom co do zasady będą udzielane zezwolenia na pobyt czasowy na okres 1 roku.

Na koniec warto także wskazać, że poprzez wprowadzenie wyjątku do przepisów ustawy o cudzoziemcach regulujących zasady udzielania zezwoleń na pobyt czasowy i pracę, na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji oraz na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej, od 1 kwietnia 2023 r. o zezwolenia te mogą ubiegać się m.in. także obywatele Ukrainy objęci ochroną tymczasową w myśl specustawy.

Nowe przepisy, poza pewnymi wyjątkami, weszły w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, przy czym m.in. przepisy dotyczące pobytu na podstawie wizy krajowej i zezwolenia na pobyt czasowy zyskały moc wsteczną od 1 stycznia 2023 r.