Tax Alert: Nowa ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej

Nowa ustawa ma zastąpić obecnie obowiązujące regulacje w tym zakresie, tj. ustawę z dnia 15 grudnia 2016 r. o tym samym tytule. Zmiany zawarte w nowej ustawie mają na celu m.in. rozszerzenie ochrony producentów rolnych wobec podmiotów prowadzących działalność handlową, a także wprowadzają szereg przykładów nowych zakazanych praktyk dotyczących przeciwdziałania wykorzystywaniu przewagi kontraktowej na rynku rolnym i spożywczym. Uchwalona przez Sejm ustawa została przekazana do Senatu.

Poniżej prezentujemy najważniejsze założenia nowej ustawy.

Nowa ustawa ma na celu wdrożenie do krajowego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/633 z 17 kwietnia 2019 r. w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych.

Głównym założeniem regulacji w tym zakresie jest przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom handlowym, które mogą mieć miejsce w łańcuchu dostaw żywności z uwagi na występujące na rynku obrotu

produktami rolnymi i spożywczymi znaczne różnice w sile przetargowej pomiędzy dostawcami tych produktów, a silnymi ekonomicznie i skonsolidowanymi podmiotami z sektora ich przetwórstwa i dystrybucji (w tym dużymi sieciami handlowymi). Różnice w potencjale ekonomicznym mogą prowadzić do narzucania nieuczciwych praktyk handlowych przez podmioty większe podmiotom mniejszym.

Przepisy dotyczące przeciwdziałania nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej mają na celu zapobieganie stosowania przez podmioty dysponujące tą przewagą nieuczciwych praktyk handlowych, wywierających presję na zyski i marże podmiotów będących dostawcami produktów rolnych i spożywczych.

Jedną z najistotniejszych zmian zawartych w nowej ustawie jest sformułowanie przez ustawodawcę katalogu określającego czym jest „znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym” w przypadku praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową.

Zgodnie z nową ustawą znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym w przypadku nieuczciwych praktyk stosowanych przez nabywcę względem dostawcy występuje pomiędzy:

• dostawcą, którego roczny obrót nie przekracza równowartości w złotych 2 mln euro, a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość 2 mln euro;
• dostawcą, którego roczny obrót przekracza równowartość 2 mln euro i nie przekracza równowartości 10 mln euro, a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość 10 mln euro;
•  dostawcą, którego roczny obrót przekracza równowartość 10 mln euro i nie przekracza równowartości 50 mln euro, a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość 50 mln euro;
• dostawcą, którego roczny obrót przekracza równowartość 50 mln euro i nie przekracza równowartości 150 mln euro, a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość 150 mln euro;
• dostawcą, którego roczny obrót przekracza równowartość 150 mln euro i nie przekracza równowartości 350 mln euro, a nabywcą, którego roczny obrót przekracza równowartość 350 mln euro;
• dostawcą, którego roczny obrót nie przekracza równowartości 350 mln euro, a nabywcą spełniającym definicję podmiotu będącego zamawiającym publicznym, określoną w ustawie o zamówieniach publicznych.

Ustawa zawiera również analogiczny, oparty na progach obrotu katalog sytuacji dotyczących znaczącej dysproporcji w potencjale ekonomicznym w przypadku praktyk stosowanych przez dostawcę względem nabywcy.

Przez roczny obrót będzie przy tym rozumiany roczny obrót uzyskany w roku obrotowym poprzedzającym rok obrotowy stosowania praktyki mogącej stanowić przedmiot postępowania (a nie rok poprzedzający wszczęcie postępowania, jak wskazuje aktualnie obowiązująca ustawa).

W nowej ustawie dokonano również znaczącego rozszerzenia i doprecyzowania regulacji dotyczącej praktyk uznawanych za czynności stanowiące nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej, wskazując w przepisie katalog siedemnastu tego rodzaju zakazanych praktyk. Dotychczasowa ustawa nie zawierała takiego szczegółowego katalogu określając jedynie ogólnie na czym może polegać nieuczciwe wykorzystywanie przewagi. Katalog zawarty w nowej ustawie nie ma jednak również charakteru zamkniętego.

Zgodnie z nową ustawą zakazane praktyki wykorzystujące przewagę kontraktową polegają w szczególności na:

1. opóźnionych płatnościach za dostarczone produkty (płatność po upływie więcej niż 30 dni w przypadku produktów łatwo psujących się lub 60 dni w przypadku produktów innych niż łatwo psujące się);
2. anulowaniu przez nabywcę zamówienia przed upływem 30 dni przed przewidywanym terminem dostarczenia produktów, które ze względu na swoją naturę lub właściwości są produktami łatwo psującymi się i nie nadają się do spożycia lub przetworzenia przed upływem 30 dni od ich zebrania, wyprodukowania lub przetworzenia;
3. jednostronnej zmianie przez nabywcę warunków umowy;
4. obniżaniu należności z tytułu dostarczenia produktów po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu;
5. ustalaniu terminów zapłaty za dostarczone produkty rolne lub spożywcze z naruszeniem przepisów ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych;
6. żądaniu przez nabywcę od dostawcy płatności niezwiązanych ze sprzedażą produktów;
7. żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za pogorszenie się stanu lub utratę produktów, lub za oba te zdarzenia, do których doszło w obiektach nabywcy lub po przejściu własności produktów na nabywcę z przyczyn niezawinionych przez dostawcę;
8. odmowie przez nabywcę pisemnego potwierdzenia warunków umowy obowiązujących między nabywcą a dostawcą, o których pisemne potwierdzenie zwrócił się dostawca;
9. bezprawnym pozyskiwaniu, wykorzystywaniu lub ujawnianiu przez nabywcę tajemnic przedsiębiorstwa;
10. grożeniu podjęciem handlowych działań odwetowych lub podejmowaniu takich działań przeciwko dostawcy, jeżeli ten korzysta z praw przysługujących mu na mocy umowy lub przepisów prawa;
11. żądaniu od dostawcy rekompensaty za koszty rozpatrzenia skarg konsumentów związanych ze sprzedażą produktów dostawcy mimo braku zaniedbania lub winy ze strony dostawcy;
12. zwrocie przez nabywcę dostawcy niesprzedanych produktów bez zapłaty za te produkty lub za ich unieszkodliwianie;
13. pobieraniu od dostawcy opłaty stanowiącej warunek przechowywania, prezentowania lub oferowania sprzedaży jego produktów, lub udostępniania takich produktów na rynku;
14. żądaniu przez nabywcę od dostawcy ponoszenia całości lub części kosztów obniżek cen produktów rolnych lub spożywczych sprzedawanych przez nabywcę w ramach organizowanej przez nabywcę promocji;
15. żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za reklamowanie produktów przez nabywcę;
16. żądaniu przez nabywcę od dostawcy zapłaty za prowadzenie marketingu produktów przez nabywcę;
17. żądaniu przez nabywcę od dostawcy ponoszenia opłat dotyczących czynności wykonywanych przez pracowników zajmujących się urządzeniem lokalu wykorzystywanego do sprzedaży produktów dostawcy.

Praktyki wymienione w punktach 1–11 są przy tym bezwzględnie zakazane. Natomiast praktyki wymienione w pkt 12–17 są dozwolone, pod warunkiem, że zostały one wprost wymienione w umowie i uznane przez strony za dozwolone, a ich stosowanie nie będzie przez strony uznawane za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej.

Ustawa wprowadza także nowe kompetencje dla Prezesa UOKiK. Organ ten będzie mógł przedstawić sądowi istotny dla sprawy pogląd w sprawach roszczeń cywilnoprawnych związanych ze stosowaniem przez dostawców wobec nabywców lub przez nabywców wobec dostawców praktyk mogących stanowić praktyki nieuczciwie wykorzystujące przewagę kontraktową, jeśli przemawia za tym interes publiczny.

Co więcej, Prezesowi UOKiK przyznane zostaną kompetencje do wydawania decyzji, w tym decyzji zobowiązującej do zaniechania określonych działań w celu zapobieżenia szkodom dla dostawcy albo nabywcy. Będzie to możliwe w sytuacji, kiedy w toku postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową zostanie uprawdopodobnione, że dalsze stosowanie nieuczciwej praktyki może spowodować poważne i trudne do usunięcia szkody dla dostawcy albo nabywcy.

W ustawie dodano również przepisy wprowadzające możliwość dobrowolnego poddania się przez stronę karze, jeżeli Prezes UOKiK uzna, że zastosowanie tej procedury przyczyni się do przyspieszenia postępowania. W takim przypadku kara będzie mogła zostać obniżona o nie więcej niż 50 proc. w stosunku do kary, jaka zostałaby nałożona gdyby strona nie poddała się dobrowolnie karze.

Ustawa wprowadza także nowe regulacje w odniesieniu do wymiaru kary, w sytuacji gdyby przedsiębiorca w roku obrotowym poprzedzającym rok ukarania nie wypracował żadnego obrotu lub osiągnął obrót w wysokości nieprzekraczającej równowartości 100 tys. euro. W przypadku gdy przedsiębiorca nie osiągnął takiego obrotu, Prezes UOKiK uwzględni średni obrót osiągnięty przez przedsiębiorcę w trzech kolejnych latach obrotowych poprzedzających rok nałożenia kary. Natomiast w przypadku gdy przedsiębiorca nie osiągnął obrotu w okresie trzyletnim, lub gdy obrót przedsiębiorcy nie przekracza równowartości 100 tys. euro, Prezes UOKiK będzie mógł nałożyć na przedsiębiorcę karę w wysokości nieprzekraczającej równowartości 10 tys. euro.