Od stycznia 2021 roku zarówno płatnik składek, jak i osoba fizyczna, w przypadku zlecenia dzieła, zobowiązana jest poinformować ZUS o zawarciu każdej umowy o dzieło, jeżeli umowa zawarta jest z osobą, z którą nie pozostaje w stosunku pracy oraz jeżeli w ramach takiej umowy nie wykonuje pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Wśród wielu przepisów uchwalonych w związku z trwającą sytuacją epidemiczną w roku 2020, jedną z kwestii uregulowanych przez ustawodawcę w ramach przepisów mających na celu dostosowanie stanu prawnego do sytuacji wywołanej przez epidemię COVID-19, była zmiana wprowadzona do ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266). Art. 22 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (dalej: „ustawa o COVID-19”, wprowadził obowiązek informowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zawartych umowach o dzieło.

Umowa o dzieło, na dzień dzisiejszy, nie jest uwzględniona w katalogu z art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w którym zostały enumeratywnie wskazane umowy, które jeżeli są zawarte przez osoby fizyczne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązkowo podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu oraz rentowemu. Wyjątkiem pozostaje umowa o dzieło zawarta przez pracodawcę z pracownikiem. Zgodnie z art. 9 ust. 4b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w przypadku zawarcia takiej umowy o dzieło, podlega ona obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu oraz rentowemu. Dodatkowo osobę, która zawarła taką umowę zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych traktuje się jako pracownika. 

Płatnik nie ma zatem obowiązku pobierania składek na ubezpieczenie emerytalne oraz rentowe od umów o dzieło. Jednakże od stycznia 2021 roku zarówno płatnik składek, jak i osoba fizyczna, w przypadku zlecenia dzieła, zobowiązana jest poinformować ZUS „o zawarciu każdej umowy o dzieło, jeżeli umowa zawarta jest z osobą, z którą nie pozostaje w stosunku pracy oraz jeżeli w ramach takiej umowy nie wykonuje pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy”. Obowiązek wynikający z art. 22 ustawy o COVID-19, został wprowadzony do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 36 ust. 17. Obowiązek ten zarówno płatnik jak i osoba fizyczna ma wypełnić w terminie 7 dni od daty zawarcia umowy.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w oparciu o przekazane informację, będzie prowadził ewidencję zawartych umów o dzieło, które zostaną następnie wykazane na koncie płatnika składek.

Dodatkowo, w oparciu o dodany do art. 50 ust. 17 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ZUS „udostępnia ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych oraz organom Krajowej Administracji Skarbowej na ich żądanie dane: […] dotyczące umów o dzieło, o których mowa w art. 36 ust. 17”.

Wykonanie obowiązku informacyjnego powinno nastąpić, z wykorzystaniem formularza ZUS RUD, który płatnik lub osoba fizyczna zobowiązana jest wypełnić w celu poinformowania o każdej zawartej umowie o dzieło, w terminie 7 dni od jej zawarcia.

W oparciu o powyższe, wprowadzona regulacja nie wydaje się mieć poważnych konsekwencji, poza wprowadzeniem dodatkowego obowiązku informacyjnego dla płatników oraz osób fizycznych. Należy jednak podkreślić, że zgodnie z art. 68 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ZUS upoważniony jest w trakcie kontroli do badania podlegania ubezpieczeniu, a także do kwestionowania zawartych przez strony umów. W trakcie kontroli ZUS, zawarte przez strony umowy o dzieło, mogą zostać zreklasyfikowane i uznane przykładowo za umowy zlecenia.

Umowa zlecenia podlega zaś obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu oraz rentowemu. Na dzień dzisiejszy, zgodnie z art. 9 ust. 2c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoba która zawartą ma umowę zlecenia na kwotę wyższą lub równą minimalnemu wynagrodzeniu (2 800 PLN na rok 2021), nie podlega ubezpieczeniu emerytalnemu oraz rentowemu od innych tytułów. Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe są należne do kwoty wynagrodzenia minimalnego.

Dodatkowo, należy podkreślić, że zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt e ustawy o z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1398) umowa zlecenia powoduje obowiązkowe podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Umowa o dzieło określana jest zgodnie z jej regulacją w Kodeksie cywilnym jako umowa rezultatu, w której zobowiązanie dotyczy wykonania konkretnego przedmiotu zamówienia. Umowa zlecenia zaś opisywana jest jako umowa starannego działania. ZUS w oparciu o uzyskane informacje dotyczące zawieranych umów o dzieło oraz inne dowody, uprawiony jest do kontroli wspomnianych umów. W dalszej kolejności możliwe jest zakwestionowania zawartych przez strony umów oraz stwierdzenie przez ZUS, że zawarta pomiędzy stronami umowa stanowi umowę zlecenia.

W konsekwencji, ZUS może nakazać płatnikowi opłacenie całości składek należnych od zakwestionowanej umowy wraz z odsetkami za zwłokę oraz obciążyć dodatkową grzywną. Wprowadzony obowiązek rejestracji umów o dzieło, mimo braku bezpośredniego oddziaływania jeżeli chodzi o ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, może mieć znaczący wpływ na obowiązki płatnika oraz wynagrodzenie netto przyjmującego zamówienie.

Powyższe konsekwencje mogą być o tyle znaczące, że zgodnie z informacjami medialnymi, prowadzone są prace mające na celu zmianę regulacji ograniczającej podstawę wymiaru składek przy umowach zlecenia, na podstawie której obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu oraz rentowemu podlegać miałby wszystkie przychody uzyskiwane przez ubezpieczonych, niezależnie od zbiegu tytułów do ubezpieczenia, które obecnie uregulowane jest w art. 9 ust. 2c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Autor: Jakub Pankowiec, Starszy konsultant w dziale doradztwa podatkowego w zespole Global Mobility Service w KPMG w Polsce

W numerze ukazały się artykuły: